Şivlilik
Şivlilik veya Şivilik[1], günümüzde sadece Konya şehir merkezinde yaşatılan ve her yıl üç ayların ilki olan Recep ayının ilk perşembesinde kutlanan bir folklorik bayramdır.
Şiviliğin kökeni net olarak bilinmemektedir. Kökeni bazı araştırmacılara Friglere dayandırılır[2] ama Konya halkı geleneği büyüklerinden dinledikleri menkıbeye dayandırır.[3] Eski Konyalılara göre Şiviliğin çıkışı şu şekildedir: Rivayete göre bir Türk-İslam mutasavvıfı olan sufi Ebu Bekir Şiblî (861?-946), bir gece rüyasında İslam peygamberi Muhammed'in annesinin rahmine Recep ayının ilk perşembesi intikal ettiğini öğrenir. Büyük bir sevinçle uyanarak bunu oturduğu semtin bütün evlerine vararak "Şiblî" nidasıyla müjdeler. Her hane sahibi de müjdelik olarak ona bir parça yiyecek verir.[4]
Aynı günün gecesi de, perşembenin cumaya bağlandığı ve İslam peygamberi Muhammed'in ana rahmine düştüğü[a], Regaip Kandili'dir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Kelimenin kökeni halk etimolojisinde Şeyh Şiblî'ye (Şibli-lik > Şivlilik/Şivilik) bağlanır. Kelimenin kökenin bilinmemektedir. Kimi kaynaklar Arapça ﺷﺒﻊ şib'- "doyuran, açlığı gideren" veya Farsça ﺷﻴﺐ şîb "karışma, uyuşma" kelimelerinden geldiğini(Şib-li-lik > Şivlilik) kimileri Frigceden geldiğini kimileri de çocukların yırtıcı, göçmen bir kuş olan ve yerel ağızda “Cüllülük” adıyla bilinen bir kuşun çıkardığı sese dayandığını iddia eder.[5][6][7]
Kültürel miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Şivlilik geleneğinin ortaya çıkışı ise İslam kültüründe yer alan anlatılarla İslam peygamberi(Muhammed'in doğumu) bağlantılı yiyecek/çerez dağıtma, hediye verme geleneğine dayandırılmaktadır.[6][7]
Şivlilik gününde komşulara pişi, haşhaşlı veya tahinli çörek gibi yemekler, çocuklara ise kuru üzüm, kırık leblebi, kurutulmuş meyve veya gofret, çikolata gibi paketli ürünler dağıtılmaktadır.[7]
Bir önceki gece gerçekleştirilen fener alayı etkinliklerinde[8] ateş üzerinden atlama, fener yakma ve ertesi gün çocukların mani okuyarak ev ev gezip çerez toplaması ise bu gelenek ile cadılar bayramı etkinlikleri arasındaki benzerliklerdendir.
Günümüzde çocuklar erken saatler ev ziyaretlerine çıkan çocuklar kapılarını açan evlerin kandilini tebrik eder ve çoğunlukla ikramen çikolata ve şeker alırlar. Öğlene doğru çoğu evin ikramı bitmiş, çoğu çocuk da evine dönmüş olur. Çocukların bazıları ev ziyaretleri esnasında "Şivli şivli şişirdi, erken kalkan pişirdi / İki çörek, bi börek bize şivlilik gerek" gibi manilerden okurlar.[6]
Günümüzde, yerel idareler bu kültürel mirası korumak amacıyla çeşitli etkinlikler düzenlemektedir.[9]
Dipnot
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ rivayetlerin sıhhati ihtilaflıdır.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Çocuklara üç ayları sevdiren gelenek: Şivilik - ZAMAN". web.archive.org. 23 Haziran 2013. 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024.
- ^ IŞIK, Ali (2013), "Şivlilik Adı ve Kökeni Üzerine...", Merhaba/Akademik Sayfalar, c. 13, S. 16 (15 Mayıs), s. 254-256
- ^ Dergisi, Düşünen Şehir (1 Ocak 2022). "Medeniyetin Lezzet İkramı: Konya'da Şivlilik Geleneği | Ayşe Şahin". Düşünen Şehir Dergisi. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Ocak 2024.
- ^ Işık, Ali (7 Ekim 2017). "Konya Yazıları: Şivlilik". Konya Yazıları. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024.
- ^ Şivlilik. (2015). Konya Ansiklopedisi (Cilt.8 s.250). Konya
- ^ a b c "KONYA'DA AŞURE, ŞİVLİLİK VE FENER ALAYI GELENEĞİ". 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Arslan, N. (2021) "Konya'da sürdürülen Şivlilik geleneğinin sosyal bilgiler dersi kültür aktarımı açısından değerlendirilmesi". Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Tez no: 689494 tez.yok.gov.tr.
- ^ "Şivlilik ne demek, nedir? 2022 Şivlilik günü ne zaman?". www.trthaber.com. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
- ^ "Selçuklu Belediyesi Şivlilik Çocuk Festivali Açıldı | Güncel Haberler | Selçuklu Belediyesi". www.selcuklu.bel.tr. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.