Şişli Ermeni Mezarlığı

Şişli Ermeni Mezarlığı
Şişli Ermeni Mezarlığı
	Mezarlığın, giriş kısmından genel bir görünümü
Diğer ad(lar)	Ermenice: Շիշլիի Գերեզմանատուն
Konum	Şişli, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°03′55″K 28°59′25″D / 41.06528°K 28.99028°D
Tür	Sivil Mezarlık
Din	Ermeni Mezarlığı
Açılış	1865 (159 yıl önce)
Yüzölçümü	41.950 m2 (451.500 ft2)
Defin sayısı	± 42.759
Mezar sayısı	± 5.880
Durum	Kullanımda

Şişli Ermeni Mezarlığı (Ermenice: Շիշլիի Գերեզմանատուն), Türkiye'nin İstanbul kentine bağlı Şişli ilçesinde bulunan Ermeni mezarlığıdır.

1865 yılında devlet tarafından tahsis edilen arazide açılan mezarlığa zamanla eklenen arazilerle mezarlık bugünkü görünümünü almıştır.^[1] Arazinin kuzeydoğusunda Katolik Ermeni, kuzeybatısında ise Ermeni Apostolik Kilisesi'ne mensup olan ölülerin defnine ayrılan Gregoryen Ermeni mezarlığı yer alır. Bakımı ve işletilmesi Türkiye Ermenileri tarafından yapılmaktadır.^[2]

1865 yılından beri tutulan mezarlık defterlerine göre, 2014 yılı itibari ile Gregoryen bölümünde 5,880 kayıtlı mezar yerinde toplam 42 bin 759 kişi defnedilmiştir. ^[3]

Konum

Tarihî Ermeni mezarlığı, doğuda Büyükdere Caddesi, batıda Abide-i Hürriyet Caddesi, Kuzeyde Abide-i Hürriyet Mecidiyeköy yolu ile sınırlanır. Arazinin kuzeydoğusunda Katolik Ermeni, kuzeybatısında Gregoryen Ermeni mezarlığı yer alır.

Şişli Ermeni mezarlıkları, Şişli Rum Ortodoks ve Musevi mezarlıkları ile yan yanadır. Tüm mezarlıklar çevreden ve birbirinden yüksek duvarlarla ayrılır.

Tarihçe

Şişli civarındaki gayrimüslim mezarlıklarının oluşumu

Osmanlı İmparatorluğu zamanında İstanbul'da gayrimüslim ahali, 1560 yılındaki kolera salgınına kadar ölülerini kendi mahallelerindeki kilise hazirelerine ve ayazmaların çevresine gömerdi. Bu tarihten sonra ölülerin yerleşim alanlarının yakınına gömülmesi yasaklanmış; Taksim, Pangaltı, Şişli çevresinde mezarlıklar oluşmuştur.^[4]

Katolik Ermeni Mezarlığı

Bugünkü Şişli Ermeni Mezarlığı'nın bulunduğu arazide ilk olarak 1865'te Katolik Ermeni Mezarlığı kuruldu. O vakte kadar Katolik Ermeni cenazelerinin bir kısmı Latin Mezarlığı olan "Jardin Public"'e, bir kısmı ise Ermeni Apostolik Kilisesi mensuplarının defnedildiği Harbiye'deki Pangaltı Ermeni Mezarlığı'na defnedilmekteydi.^[4] Ancak 1560'taki kolera salgınından sonraki 300 yıl içinde Pera geliştikçe Şişli ve Pangaltı'da yeni mahalleler oluşmuş ve 1865'te yeni bir kolera salgını çıktığında, hükûmet artık yerleşim alanı haline gelen Pangaltı yerine Rum ve Ermeni halka mezarlık için Şişli'nin üst taraflarında geniş araziler hibe etmiştir. Böylece Katolik Ermeniler, Şişli'de kendilerine ayrı bir mezarlık kurdular; diğer mezarlıklardaki ölülerinin çoğunu mezar taşlarıyla birlikte bu Katolik Ermeni mezarlığına naklettiler.^[4]

Ermeni Katolik Mezarlığı'nın ana giriş kapısının sol tarafında cenaze ve anma törenlerinin icra edildiği bir şapel bulunmaktadır. Mezarlık alanı, her biri farklı azizlere ithaf edilen parsellere ayrılmıştır. Mıhitaryan tarikatına bağlı ruhanilerin ve Bzommar cemaatinin vefat eden üyelerinin mezarları aynı parsel üzerinde yer alır. Anarad Hığutyun Rahibeler Tarikatı'na mensup olanların da defnedildiği özel bir alan bulunmaktadır. ^[5]

Ermeni Katolik Mezarlığı'nın tapusu 2012'de Surp Agop Hastanesi Vakfı’na verildi.^[6]

Gregoryen Ermeni Mezarlığı

1865 yılındaki kolera salgını sırasında Pangaltı Kilisesi'nde yer kalmayıp hükûmet Pangaltı Mezarlığı'na ölü defnini yasaklayınca, şehir dışında bir başka mezarlık alanı tahsis edilene kadar ölen Ermeni Kilisesi'ne mensup 200 kişinin cenazesi Şişli'ye defnedildi. Böylece Ermeni Apostolik Kilisesi mensupları için Şişli'de ilk olarak 200 kişilik arazi tahsis eden hükûmet, daha sonra Üç Horan Kilisesi'ne Şişli'deki elli bin kişilik araziyi verdi.^[4]

1893'te, padişah fermanı ile mezarlığın girişine din adamları ve mezarlık görevlileri için binalar inşa edildi. Mezarlığın anıtsal ana girişi, 1903'te Patrik Mağakya Ormanyan'ın planı doğrultusunda Mihran Kalfa Azaryan tarafından yeniden inşa edildi. ^[7]

Mezarlık, 1930 yılında çıkan bir kanun kapsamında İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne devredildi.^[6] Tapusu ve tescili ellerinde olmasa da Ermeniler cenazelerini Şişli'deki Gregoryen Mezarlığı'na defnetmeye devam ettiler. Üç Horan Kilisesi Vakfı'nın Ermeni Gregoryen Mezarlığı'nın tapusunu almak için Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne 2011'de yaptığı başvuru kabul edildi ve tapu 2015'te Vakıf'a verildi.^[6]

31 adaya ayrılan mezarlık içerisinde, cenaze ve anma törenlerinin icra edildiği ve Aziz Krikor Lusavoriç'e adanmış bir şapel bulunmaktadır.

Anıtlar

Mezarlık içinde 2001 yılında Üç Horan Ermeni Kilisesi Vakfı tarafından "Aydın ve Sanatkârlar Anıtı" açılmış; açılışı 84. Patrik II. Mesrob Mutafyan gerçekleştirmiştir.^[8] Sanatkârlar ve Düşünürler Anıtı ile Taniyel Varujan anıtının yer aldığı meydana 2013'te Beyoğlu'ndaki Bedrettin mahallesi'nde bulunan, 18. ve 19. yüzyıllara ait mezar taşları yerleştirilmiştir.^[9] Mezarlıkta 2019'da tanınmış mizah ustası ve oyun yazarı Hagop Baronyan'ın heykeli açıldı.^[10]

Defnedilen bazı ünlüler

Not: Lütfen alfabetik sıraya göre ekleyin

A

Agop Dilâçar (1895-1979), Türk dilbilimci
Agop Kazazyan Paşa (1836-1891), Osmanlı maliyeci ve siyasetçi
Madam Anahit (1917-2003), akordeon sanatçısı
Anta Toros (1948-2025), dizi ve tiyatro oyuncusu
Ara Güler (1928-2018), gazeteci, foto muhabiri ve yazar
Aram Gülyüz (1931-2018), yönetmen, yapımcı ve senarist
Arman Manukyan (1931-2018), eğitimci, yazar ve ekonomist

B

Bedros Baltazar (1866-1953), tiyatro sanatçısı, melodram ve operet sanatçısı
Berç Keresteciyan Türker (1871-1949), iş insanı ve milletvekili
Bimen Şen (1873-1943), bestekâr ve hanende

G

Garbis İstanbulluoğlu (1927-1994), futbolcu
Garbis Zakaryan (1930-2020), boksör ve antrenör

H

Hagop Mıntzuri (1886-1978), yazar
Harutyun Aleksanyan (1857-1917), Osmanlı tiyatrocu
Hayganuş Mark (1885-1966), feminist yazar ve dergi editörü
XII. Hovahannes Arşaruni (1854-1929), Konstantinopolis (İstanbul) Ermeni Patriği
Udi Hrant Kenkülyan (1901-1978), müzisyen ve besteci

K

Kamer Sadık (1911-1986), sinema oyuncusu
Karekin Deveciyan (1968-1964), zoolog ve yazar
II. Karekin Kazancıyan (1927-1998), İstanbul Ermeni Patriği
Kegam Dergarabedyan (1865-1918), Osmanlı siyasetçi ve yazar

L

Levon Panos Dabağyan (1933-2017), araştırmacı-yazar

M

Mağakya Ormanyan (1841-1918), Konstantinopolis (İstanbul) Ermeni Patriği
Mari Gerekmezyan (1913-1947), heykeltıraş
Markar Esayan (1969-2020), gazeteci ve milletvekili
Maryam Şahinyan (1911-1996), fotoğraf sanatçısı
Matild Manukyan (1914-2001), iş insanı
II. Mesrob Mutafyan (1956-2019), İstanbul Ermeni Patriği
Mıgırdiç Margosyan (1938-2022), öğretmen ve yazar
Misak Toros (1940-2010), oyuncu

O

Onno Tunç (1948-1996), müzisyen ve besteci
Osgan Efendi (1855-1914), Osmanlı heykeltıraş ve müzeci

R

Rana Cabbar (1945-2023), Ermeni ve Rum asıllı sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu *Katolik bölümüne defnedilmiştir.*
Rober Haddeciyan (1926-2025), yazar ve gazeteci