Hagop Baronyan

Hagop Baronyan
Doğum	6 Ağustos 1843 Edirne, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	27 Mayıs 1891 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Meslek	Yazar, Editör, Eğitimci
Milliyet	Ermeni
Vatandaşlık	Osmanlı
Tür	Hiciv
Konu	sosyal, politika

Hagop Baronyan (Ermenice: Յակոբ Պարոնեան, 6 Ağustos 1843, Edirne – 27 Mayıs 1891, İstanbul), Osmanlı gazeteci, oyun ve mizah yazarı.

Osmanlı ve Ermeni tiyatrosunda önemli yeri olan bir oyun yazarıdır. “Ermenilerin Molieri” olarak bilinir. Osmanlı Devleti'nde yayımlanan ilk Türkçe mizah dergilerinden birisi olan “Tiyatro”’yu çıkarmıştır.

İstanbul yaşamını tüm yönleriyle ele alan, toplumsal kuruluşları, aydını, din adamını, tüccarı, hekimi, aile yapısını, çarşıyı, özellikle cemaatine mensup kişileri acımasızca eleştiren yazılarıyla tanınır.

Yaşamı

1843’te Edirneli yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Ermeni okullarında tamamladı. Bu arada bir yıl, bir Rum okulunda eğitim gördü ve Rumca öğrendi.

1864'te İstanbul’a yerleşti. Sekreter, aktar, öğretmen olarak çeşitli işlerde çalıştı ve toplum hayatının değişik yönlerini gözleme fırsatı buldu. Hevesli bir okur olarak bazı Avrupa dillerini, özellikle de dönemin İstanbul’unda büyük etkileri olan Fransızca ve İtalyancayı öğrendi. Osmanlı başkentinde yayımlanan çeşitli dergilere katkı sunarak yazarlık konusunda deneyim kazandı.

Yazarlığı

Baronyan’ın tiyatroya olan yoğun ilgisi çok genç yaşlarda kendini gösterdi. İlk oyununu 1865’te kaleme aldı. Bu eser, Carlo Goldoni’nin İki Efendinin Uşağı adlı oyununun bir tür taklidi olan “Yergu derov dzara mı” adlı kısa bir farstı. Eser, yazarın ölümünden 20 yıl sonra 1911’de yayımlandı.

İlk özgün komedisi olan “Adamnapuyjn Arevelyan”’ı (Şark Dişçisi) 1869’da yayımlandı. Baronyan’ın oyunun edebi niteliğinden tatmin olmadığı ve oyunun kopyalarını kitapçılardan kaldırttığı söylenir. Görücü usulü evlilikleri ve evlilikte sadakat konusunu genellikle neşeli bir üslupta ele aldığı bu eser Aras Yayıncılık tarafından 2010 yılında basıldı.

Mükemmeliyetçi bir yazar olan Baronyan, 1872 yılında başladığı “Şoğokortı” (Dalkavuk) adlı eserini yarım bıraktı. Bu eseri bir başka büyük mizah yazarı olan Yervant Odyan tamamlamıştır.

1880-1881 yıllarında yayımlanan “Medzabadiv muratsganner”’de (Pek Muhterem Dilenciler) adlı hiciv romanında taşralı eşrafın patavatsızlığına ve naifliğine odaklandı; bu niteliklerin aynı zamanda çeşitli sanatsal, profesyonel, dini ve zanaatkâr fırsatçılar tarafından sömürülmeye ne denli açık olduğuna da dikkat çekti.

Baronyan, son eseri "Bağdasar Ağpar”’ı 1886-1887’de hiciv dergisi Khigar’da bölümler halinde yayımlamıştır. Boşanma teması etrafında modern Ermeni kurumlarını eleştirdiği bu eser Ermeni komedi geleneğinin en popüler oyunlarından birisidir. Bağdasar Ağpar ve Medzabadiv muratsganner, Mayıs 2013’te yayımlanan “Baronyan Oyunları” adlı kitapta yer almıştır.

Yazar 1887’de Khigar okurlarına yakında Çeyiz adında yeni bir komedi yayınlayacağının duyurusunu yaptıysa da bu komediyi hiçbir zaman yayınlamadı. Oyunun (sekiz sahne ve bazı bölümlerden oluşan) tamamlanmamış bir taslağı kâğıtlarının arasında bulundu ve ölümünün ardından yayınlandı.

Baronyon ilk üç oyununun halka sunmak istememişti; dördüncü eseri Bağdasar Ağpar tamamlandığında ise Ermeni tiyatrosu padişah II. Abdülhamit’in baskısı nedeniyle kapanmış bulunuyordu. Dolayısıyla oyunlarının hiçbirisi Baronyan yaşarken sahnelenmedi. Baronyan oyunları, 1890’larda popüler olmuşlardır.

Gazeteciliği

Baronyan’ın gazetecilik yaşamı 1871’de "Yeprad"'da (Fırat) başyazar olması ile başladı. Gazeteciliği “Meğu” (Arı), “Higar” (Bilge) gazetelerinde sürdürdü.

20 Mart 1874′te Tiyatro adlı Türkçe mizah gazetesini; 6 Nisan 1874′te ise çift dilli bir yayın olan ve (Ermenice-Osmanlıca) ve Ermeni harfleriyle basılan “Tadron”’u da çıkarmaya başladı. Osmanlı’da yayımlanan dördüncü Türkçe mizah dergisi olan ve haftada iki kez çıkan dört sayfalık ‘Tiyatro’ (ilk ikisi Teodor Kasap’ın ‘Diyojen'i ve ‘Hayal’i, üçüncüsü ise Zakarya Efendi’nin ‘Latife’sidir) dergisinin tüm içeriğini Baronyan tarafından oluşturuluyordu. Tadron, Ermeni cemaatine yönelik gündemin tartışıldığı ayrı bir mecra idi; hafta da iki gün yayınlanmaktaydı ve Tiyatro dergisi ile ortak malzeme de içeriyordu. Her iki yayın da, 1877′ye kadar yaşamını sürdürebildi. Tiyatro Dergisi’nin 20 Mart 1874 - 12 Nisan 1875 tarihleri arasındaki sayılarının tıpkıbasımı kitap olarak yayımlanmıştır. Baronyan’ın yayına hazırladığı süreli yayınların ömrü kısa, fakat etkisi büyük oldu. Dergilerin yayını, içerdikleri toplumsal eleştiriler nedeniyle sıklıkla Osmanlı sansür bürosu tarafından durduruldu.

Ölümü

Baronyan, 1891’de İstanbul Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde tüberküloz hastalığından öldü. Naaşı, İstanbul Ermeni Mezarlığı'nda toprağa verildi; ancak mezar yeri belli değildir.

Eserleri

• Şark Dişçisi (1869), İstanbul: Aras, 2010
• "Baronyan Oyunları: Bağdasar Ağpar ve Haşmetlü Dilenciler", İstanbul: BGST Yayınları, 2013
• İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti (1880), İstanbul: Can, 2014

Dış bağlantılar

• Aras Yayıncılık resmi web sitesi - HAGOP BARONYAN
• http://firatgullu.blogspot.com.tr/2011/10/sark-discisi-ya-da-katmerli-lazzi.html 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• https://web.archive.org/web/20150704224904/http://mimesis-dergi.org/2011/02/iki-istanbul-baronyan%E2%80%99in-ve-apisogom-aga%E2%80%99nin-istanbul%E2%80%99u/