İki kutsal caminin hizmetkârı
Hâdimü'l-Haremeyn (Arapça: خادم الحرمين الشريفين, romanize: Hâdimü'l-haremeyni'ş-şerîfeyn) ya da iki kutsal caminin hizmetkârı,[1][not 1] Eyyûbî sultanları, Memlûk sultanları, Osmanlı padişahları ve günümüzde Suudi kralları dâhil olmak üzere İslam hükümdarları tarafından kullanılan kraliyet ünvanı.[4] Bu ünvan, İslam dünyasının en kutsal iki mescidi olarak kabul edilen Mekke’deki Mescid-i Haram ve Medine’deki Mescid-i Nebevî'nin hükümdar tarafından korunması, sorumluluğunun garanti altına alınması ve sürdürülmesi anlamına gelir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Suudi Arabistan kralları resmî yazışmalarda ve hitaplarda Arapça: خادم الحرمين الشريفين (Ḫādim al-Ḥaramayn aš-Šarīfayn), Türkçe karşılığı olarak "İki Şerefli Haremin Hizmetkârı" ifadesini kullanmaktadırlar.[1][2][5][6][7][8][9] Bunun yanında, "İki Ulu Mâbed'in Hizmetkârı", "Mekke ve Medine'nin Hizmetkârı", "İki Kutsal Hareme Hizmet Eden" ve "İki Kutsal Şehrin Koruyucusu" gibi birçok ifade şekli ve yazılış biçimleri de bulunmaktadır.[10][11] Ünvana ait en eski yazılı kayıt, Selahaddin Eyyübi'nin öldüğü yıl olan 1193 (hicrî 589) tarihli, Kudüs'teki Tapınak Tepesi'nde yer alan Kubbet-i Yûsuf'un restore edilmiş kitabesinde bulunmaktadır.[12]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünvanın ilk kez Eyyûbîler Hanedanlığı'nın kurucusu ve sultanı Selahaddin Eyyubi tarafından kullanıldığına inanılmaktadır.[13] Daha sonra Memlûk sultanları da Hâdimü'l-Haremeyn sıfatını benimsemişlerdir.[12]
Osmanlı İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]1517'de I. Selim komutasındaki Osmanlı ordusu ile Memlûk Devleti arasındaki Ridaniye Muharebesi'nin, Osmanlı İmparatorluğu'nun zaferi ile sonuçlanmasının ardından hilâfet Osmanlılara geçti. Mısır'ın fethinden sonra Şam'a gelen Yavuz Sultan Selim, Emevî Camii'nde okunan hutbede kendisinden "Hâkim-ul Haremeyn'uş-Şerifeyn" (Haremeyn-i Şerif’in Hâkimi) diye bahsedildiği, bunun üzerine derhal müdahale ettiği ve şu sözleri söylediği rivayet edilmektedir:
| “ | Bu şehirlerin hâkimi olmak haddimize mi? Hayır! Hâkimü'l-Haremeyn değil, Hâdimü'l-Haremeyn! Ben ancak hizmetçisi olurum oraların.[14][15] | „ |
Mekke ve Medine'nin kontrolünün Osmanlılara geçmesinin ardından bu ünvan ilk kez I. Selim tarafından kullanılmaya başlandı.[16] Ünvan daha sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun 36. ve son padişahı VI. Mehmed'e kadar, sonraki bütün Osmanlı Sultanları tarafından kullanıldı.[17] Mekke ve Medine'nin Osmanlı hakimiyetinden çıkmasından sonra da "halife" ile birlikte "Hâdimü'l-Haremeyn" ünvanının kullanılmasına devam edildi. 1922 yılında saltanatın kaldırılmasının ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından halife seçilen Abdülmecid Efendi'ye "Halife-i Müslimîn" (Müslümanların Halifesi) ve "Hâdimü'l-Harameyn'ş-şerifeyn" ünvanları ile hitap edilmeye devam edildi. 3 Mart 1924'te hilâfetin kaldırılması ile birlikte bu ünvanlar da kaldırıldı.[11]
Suudi Arabistan
[değiştir | kaynağı değiştir].JPG)
Suudi Arabistan Krallığı'nın kurucusu ve ilk kralı olan İbn Suud, "Biz Âl-i Suud Hanedanı, kraliyet değiliz ancak elçileriz" ifadesini kullandı ve hükümdarlığı boyunca ünvan eklenmesiyle ilgili herhangi bir açıklama veya kararname yayınlamadı.[18] Sonraki kral Suud bin Abdülaziz döneminde de herhangi bir ünvan kullanılmadı.[19] Üçüncü kral olan Faysal bin Abdülaziz'in yemin töreninden sonra Melik (kral) ünvanı onuruna bir tören düzenlendi ve burada hatipler tarafından Kral Faysal için "Azamet sahibi majesteleri" ifadesi kullanıldı.[18] Kral Faysal tören sırasında ayağa kalkarak samimiyetleri ve sadakatleri için teşekkür ederek, azamet ve büyüklüğün yalnızca Allah'a ait olduğunu ifade etti ve bu ünvan ile ilgili rahatsızlığını dile getirdi.[18] Halid bin Abdülaziz yönetiminde de kullanılmayan “İki Kutsal Caminin Hizmetkârı” ünvanı,[19] 1986 yılında yeniden kullanılmaya başlandı. Medine'deki bir halk toplantısında beşinci kral olan Kral Fahd bin Abdulaziz'in yaptığı duyuru ile ilan edildi. Kral Fahd, İslam'a karşı sorumluluğunun derin anlamda bir ifadesi olarak "Majesteleri" yerine "Hâdimü'l-Haremeyn" ünvanını üstlenen ilk kral oldu.[4][20] Resmi olarak bu ünvanla anılan Kral Fahd, her fırsatta bu ünvanın en sevdiği ünvan olduğunu belirtti.[18] Sonraki kral Abdullah bin Abdülaziz 2005-2015 yılları arasında bu ünvanı kullandı.[21] 23 Ocak 2015'te tahta geçen Selman bin Abdülaziz üvey kardeşi Kral Abdullah'ın ölümünden sonra aynı ünvanı devraldı.[22][23] Ünvan, kraliyet ailesinin alçakgönüllülüğünü, inancını, İki Kutsal Harem'e bağlılığını, hizmet etmekten duyduğu onur ve gururu ifade etmektedir.[18]
Eleştiriler
[değiştir | kaynağı değiştir]1980'lerin sonlarında Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak, Suudi hükümdarıyla alay etti ve yeni kabul edilen "Hâdim al-Haremeyn" ünvanı yerine "Kha'in al-Harameyn" (iki kutsal yerin haini) olduğunu imâ eden propaganda yayınları yaptı.[24] Mescid-i Haram içerisindeki Kâbe'nin güney yamacında bulunan ve Osmanlılar tarafından yaptırılan Ecyad Kalesi'nin, 2002 yılında Suudi Arabistan hükûmeti tarafından Ebrac el-Beyt otel inşaatı nedeniyle yıkılmasının ardından Türk gazeteci Murat Bardakçı 13 Ocak 2002'de bir yazı yayımladı. Bardakçı yazısında Kral Fahd'ın 1980'lerden itibaren "Mekke ile Medine'nin hizmetkârı" demek olan Hâdimu'l-Haremeyn-i Şerifeyn ünvanını sahiplendiğini fakat kutsal toprakların hizmetkârı gibi değil, hâkimi olarak hareket ettiğini belirtti.[10]
Amerikalı akademisyen ve tarihçi Juan Cole, 4 Temmuz 2016'da, Mescid-i Nebevî yakınlarında düzenlenen intihar saldırısı sonrasında yayımladığı bir yazısında, Suudi Arabistan'ın kendisini sıklıkla "kutsal kentlerin hizmetçisi" olarak tanımladığını belirtti. Cole, Medine'ye düzenlenen saldırıyla, Suudi Arabistan Kralı Selman ve Veliaht Prens Muhammed bin Nayif'e "iyi birer hizmetçi" olmadıkları mesajı verilmeye çalışıldığını öne sürdü.[25][26]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Harem, korunmuş yer anlamını taşır ve iki harem ifadesiyle Mekke ve Medine şehirleri kastedilir. Mekke Kabe'nin inşasıyla, Medine ise hicretten sonra harem kabul edilmiştir.[2][3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Çıkış Yolu: "Hadimü'l Haremeyn-İ Şerifeyn" Olmak". SETA. 31 Ekim 2018. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ a b "Kudüs Fatihi: Selahaddin Eyyubi'nin vefatının 827. yılı". Anadolu Ajansı. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ a b Wood, Paul (1 Ağustos 2005). "Life and legacy of King Fahd". BBC. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "Suudi Arabistan Kralı Selman'a Devlet Nişanı Verildi". Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016.
- ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suudi veliaht prensi ile görüştü". NTV. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "HÂDİMÜ'l-HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Müceddid' Osmanlı Sultanı III. Selim'in Siyasi Söyleminde 'Kutsalların' Rolü (h. 1789–1807)". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Ziyaretimiz ilişkilerimizde yeni dönemin müjdecisi". TRT Haber. 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ a b Bardakçı, Murat (13 Ocak 2002). "Majeste! Kâbe'yi de biz yaptık, haydi onu da yık!". Hürriyet. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.
- ^ a b "Abdülmecit Efendi'ıin Büyük Millet Meclisi'nce Halife seçilmesi". Atatürk Araştırma Merkezi. 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ a b Yavuz, Hulusi. "HÂDİMÜ'l-HAREMEYN". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021.
- ^ Fakkar, Galal (27 Ocak 2015). "Story behind the king's title". Arab News. 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018.
- ^ "Haremeyn-i Şerifeyn". Herkul.org. 22 Mayıs 2006. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015.
- ^ İlber Ortaylı (20 Nisan 2008). "Surre alayı Topkapı Sarayı'ndan geçiyor". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015.
- ^ Bardakçı, Murat (7 Kasım 2012). "İlter Türkmen'e düşen görev". Haberturk.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ Şimşirgil, Ahmet (2013). Kayı 3: Harameyn Hizmetinde - Yavuz. Timaş Tarih. s. 336. ISBN 9786050812992. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018.
- ^ a b c d e "Suudi hükümdarlarının unvanları: Emir, İmam, Kral, Hadim..." The Independent. 28 Ocak 2022. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2022.
- ^ a b Galal Fakkar (27 Ocak 2015). "Story behind the king's title" (İngilizce). Cidde: Arab News. 15 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2022.
- ^ "Suudi Arabistan'ın Siyasi Görünümü". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 24 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "Custodian of the Two Holy Mosques King Abdullah bin Abdulaziz". Suudi Arabistan'ın Tokyo Büyükelçiliği. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "The Custodian of the Two Holy Mosques Speech during the Group of Twenty Summit in Turkey 23/2/1437 corresponding to 15 November, 2015". Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı. 16 Kasım 2015. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2016.
- ^ "Guardian of the Holy Places". Suudi Arabistan'ın Washington D.C. Büyükelçiliği. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2016.
- ^ Deutsches Orient-Institut, Thomas Koszinowski, Hanspeter Mattes (2013). Nahost Jahrbuch 1990: Politik, Wirtschaft und Gesellschaft in Nordafrika und dem Nahen und Mittleren Osten. Springer-Verlag. s. 135. ISBN 9783322959386. 29 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.
- ^ Cole, Juan. "How ISIL's attacks on Saudi Arabia aimed at Undermining the Monarchy's Legitimacy". www.juancole.com. 6 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2016.
- ^ "Suudi Arabistan'da kraliyet ailesi terörün hedefinde". Deutsche Welle. 5 Temmuz 2016. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2016.
.svg)
