Philip Johan von Strahlenberg
Strahlenberg, Philip Johan von | |
|---|---|
 Philip Johan von Strahlenberg | |
| Doğum | 1676 |
| Ölüm | 1747 |
| Milliyet | Alman- İsveçli |
| Meslek | dilbilimci, türkolog, kaşif |
Philip Johan von Strahlenberg (Doğum adı: Philip Johan Tabbert, 1676–1747) Alman kökenli İsveçli askeri memur ve coğrafyacıdır. Rusya'nın haritalaştırılmasına büyük katkılar sağlamıştır. 1711'den 1721' e kadar Tobolsk'a sürgün edildi. Sibirya coğrafyasını öğrendi. Antropoloji, diller ve uygarlıklar hakkında öğrenim gördü. 1730'DA İsveç'e dönünce Das Nord-und Ostliche Theil von Europa und Asia (Asya ve Avrupa'nın kuzey ve Doğu Kıyıları) adlı çalışmasını yayımladı. Kitaplarında Tatar, Yakut, Çuvaş, Özbek, Başkır, Kırgız, Moğol dil ve kültürlerini işledi. Orhun Abideleri'nin bulunmasında ve duyurulmasında önemlidir; Das Nord- und östliche Theil von Europa und Asia adlı eseriyle (Stockholm 1730) yazıtları bilim dünyasına ilk kez tanıtmıştır.[1]
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]1676 yılında, Baltık Denizi kıyısında yer alan Pomerya eyaletinin Stralsund kentinde doğdu. Kent, Hansa Birliği’ne bağlıydı ve 1648 barış antlaşmasıyla İsveç’e geçmişti. Askerî bir kariyer seçerek 1694 yılında gönüllü olarak İsveç ordusuna katıldı. Stralsund ve Wismar’da tahkimat çalışmaları yaptı. Kuzey Savaşı'nın başlamasıyla birlikte aktif orduda yer aldı. 1703 yılında, Thorn kalesinin ele geçirilmesine katıldığı için yüzbaşı rütbesi aldı. 31 Ocak 1707’de Karl XII, gösterdiği cesaret ve yiğitlik nedeniyle ona asalet unvanı ve Strahlenberg soyadını verdi.[2] 27 Haziran 1709’da Poltava Muharebesi’ne katıldı. Burada esir düştü (esir alınışına ilişkin iki farklı anlatı bulunur[3]); Moskova’ya gönderildi, 1711 yılının başlarında oradan Kirov’a, yaz aylarında ise tüm esir subaylarla birlikte Tobolsk’a sürgün edildi.
Tobolsk’ta yaşadığı dönemde Sibirya’nın üç coğrafi haritasını hazırladı; ancak bu haritaların hepsini çeşitli nedenlerle kaybetti. İlk haritası, 1715 yılında Tobolsk’ta çıkan bir yangında yok oldu: “Gerçi valizimin ve haritanın nerede olduğunu bilsem de bir esir olarak bu eşyalarda hak iddia etmeye cesaret edemedim; başıma kötü bir iş gelmesinden çekindim.”[4] Daha sonra bu harita Çar I. Petro’nun eline geçti ve içeriği temel alınarak Kamçatka’nın coğrafi çizimi hazırlandı; bu çizim ilk kez 1722’de Nürnberg’de Johann Baptist Homann tarafından kazınarak yayımlandı.[5] İkinci haritanın durumu bilinmemektedir. Üçüncü harita ise 1718’de Prens M. P. Gagarin [de] tarafından elinden alındı; Gagarin ayrıca Strahlenberg’in harita çalışmalarına devam etmesini yasakladı. L. Bagrov’un aktardığına göre Stralenberg, daha sonra 1725–26 yıllarında Amsterdam’da anonim olarak yayımlanan “esir İsveçli subayların haritası”nda,[6] Gagarin’in el koyduğu kendi haritasını tanımıştır.
Nystad Antlaşması’nın imzalanmasının ardından Stralenberg’in İsveç’e dönmesine izin verildi. 13 Mayıs 1722’de Krasnoyarsk’tan Moskova’ya doğru yola çıktı. 1723’te İsveç’e döndü ve yarbay rütbesi aldı. 1740 yılında Karlshamn kalesinin komutanlığına atandı.
Stralenberg, 1747 yılında, kardeşi Per Sigfrid’in eşine ait Getinge [en] malikânesinde öldü.
(15766) Strahlenberg isimli asteroid onun anısına isimlendirildi.
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Das Nord-und Ostliche Theil von Europa und Asia, 1730 (Asya ve Avrupa'nın kuzey ve Doğu Kıyıları)
- Description Historique de l'Empire Russien, 1757
Dış bağlantılar- İngilizce
[değiştir | kaynağı değiştir]- Das Nord-und Ostliche Theil von Europa und Asia
- Strahlenberg's description of shamanic rituals 2 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "ORHON YAZITLARI". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 2025-12-04.
- ^ Новлянская М. Г. Филипп Иоганн Страленберг. Его работы по исследованию Сибири. М.-Л.: Наука, 1966. С. 25—26.
- ^ Новлянская М. Г. Филипп Иоганн Страленберг. С. 27.
- ^ M.G. Novlyanskaya, Philipp Johann Strahlenberg, s. 30.
- ^ Seibold, Eugen (2003), Early maps of the Arctic Coast of Russia. Polarforschung, 71 (3). pp. 121-148.
- ^ "Воображаемая Сибирь 00" [Imaginary Siberia. Geographical drawings and maps of the 16th-18th centuries from the collection of Alexei Bulatov]. old-rus-maps.ru. Erişim tarihi: 2025-12-04.