Orta Dünya'da ruhsal bozukluk
Orta Dünya'da ruhsal bozukluk veya ruh hastalığı, edebiyatçılar ve psikiyatristler tarafından tartışılagelmiştir. Orta Dünya, J. R. R. Tolkien tarafından yaratılmış bir fantazi dünyasıdır. Romanlarından Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi bu dünyada geçer ve burasının gerçekçi şekilde kurgulanmış karakterleri hayatı, gerçek dünyadaki insanlar gibi deneyimler. Denethor, Théoden, Beorn, Gollum, ve Frodo gibi birbirinden farklı karakterlerin muhtemelen paranoya, bipolar depresif, şizoid kişilik bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve psikojenik amnezi gibi rahatsızlıkların semptomlarını gösterdiği ileri sürülmüştür.
Frodo'nun ruhsal sıkıntısına dair Tolkien'in tasviri, onun savaş boyunca deneyimlediği olaylardan kaynaklanıyor olabilir. Uzmanlar, arkadaşı C. S. Lewis'in analitik psikolojiye ve kolektif bilinçdışına ilgi duyduğunu ve Tolkien'in bu öğretileri birçok yerde kullandığını belirtmektedir. Orta Dünya fanları bu dünyayı hem Tolkien'in eserleriyle hem de Peter Jackson'ın ünlü film serisi Yüzüklerin Efendisi üçlemesiyle tanır. Bu film serisinin ikincisi olan 2002 yapımı Yüzüklerin Efendisi: İki Kule'nin ünlü bir sahnesinde, Gollum/Sméagol kendi kendine konuşur ve iki kişilik arasında (Samwise Gamgee'in deyimiyle "yıvışık" ile "leş") geçiş yapmak için shot/reverse shot tekniği kullanılır.
Tolkien hayranları, Gollum'un hastalığının teşhisi üzerine 1300'den fazla sitede tartışmıştır. Tıp öğrencileri tarafından yürütülen ve hem Tolkien'in hem de Jackson'ın karakter üzerine tasvirlerinin kullanıldığı bir çalışmada, Gollum'un şizofreni veya disosiyatif kimlik bozukluğu kriterlerini taşımadığı ancak şizoid kişilik bozukluğunun 9 kriterinden 7'sini karşıladığı sonucuna varıldı. Kimi psikiyatristler, Yüzüklerin Efendisi'nin, okuyucuların diğer insanların durumlarını öngörmelerine ve onlarla empati kurmalarına yardımcı olarak ruh sağlığı açısından yararlı ve "çok somut" dersler sunduğunu ileri sürmüştür.
Bağlam
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Dünya
[değiştir | kaynağı değiştir]J. R. R. Tolkien, İngiliz Katolik yazar, şair, filolog ve akademisyendi. Kendisi, epik fantezinin meşhur örneklerinden olan ve yarattığı Orta Dünya evreninde geçen Hobbit ve Yüzüklerin Efendisi eserleriyle meşhurdur.[1]
Bilimsel ve psikiyatrik bakış açıları
[değiştir | kaynağı değiştir]İngiliz edebiyatçısı Steve Walker'a göre Tolkien, Orta Dünya'daki her unsurun kökünü bildiğimiz Dünya'daki hava durumuna, yer şekillerine, halklara, kültürlere, floraya ve faunaya dayandırmıştır.[2] Şöyle dedi:
Tolkien'in kurgusunun psikolojik doğruluğu, Freudyen derinlik katmanına yaklaşır. Bu psikiyatrik içgörü neredeyse klinik düzeye ulaşır, örneğin Denethor'un paranoyak düzeyde saplantılı davranışları, Theoden'in pasifliğinin bipolar bozukluk açısından motivasyonu ve Beorn'un ayı dönüşümleri ile epileptik nöbet belirtileri arasındaki paralelliklerin nedensel açıdan zengin çıkarımları.[3]
Diğer Tolkien uzmanları ve psikiyatristler Walker'la genel itibarıyla aynı fikirdedirler; ayrıca Gollum'un şizoid kişilik bozukluğuna sahip olduğunu[4] ve Frodo'nun giderek bozulan ruh sağlığının travma sonrası stres bozukluğuna benzediğini ileri sürmektedirler.[5][6] Psikotik ataklar yaşayan Ortaçağ uzmanı Alke Haarsma-Wisselink, Hobbit filmlerinde Bilbo ve Thorin'in psikoz semptomları gösterdiğine dikkat çeker.[7] Bazı uzmanlar Éowyn'in depresyondan muzdarip olduğunu belirtmişlerdir.[8][9]
Psikiyatrist Landon van Dell ve meslektaşları, Yüzüklerin Efendisi'nin, okuyucuların diğer insanların durumlarını öngörmelerine ve onlarla empati kurmalarına yardımcı olarak ruh sağlığı açısından yararlı ve "çok somut" dersler sunduğunu yazdı.[10]
Tolkien'in konuyla olan ilgisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaş deneyimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Frodo'nun ruhsal sıkıntısına dair Tolkien'in tasviri, kendi savaş deneyimine dayanıyor olabilir.[12] Tolkien uzmanı Karyn Milos'a göre, genellikle önemli tarihler veya travmatik olayın diğer hatırlatıcıları tarafından tetiklenen tekrarlayan acı ve rahatsız edici anılar, travma sonrası stresin temel bir özelliğidir.[6] Janet Brennan Croft, Frodo'nun savaş deneyiminin "boşaltılamayan stresi bakımından modern savaşa" benzediğini ekler. Birinci Dünya Savaşı'nın Tolkien'in de savaştığı durgun siperlerinde olduğu gibi, Frodo da Mordor'a olan yolculuğu süresince, hep tetikte olan ancak kendisini göremediği bir düşmanın sürekli tehdidi altında uyanık olmak zorundaydı.[12]
Analitik psikoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İsviçreli psikiyatrist Carl Jung, psişe olan yaklaşımı için analitik psikoloji terimini türetti.[13][14] Teorileri arketipleri, kolektif bilinçdışını, bireyselleşme, Benlik ve gölgeyi içerir.[15] Tolkien ve arkadaşı C. S. Lewis, The Inklings adlı edebiyat kulübünün üyeleriydi. Tolkien uzmanı Nancy Bunting, Lewis'in analitik psikolojiyle ilgilendiğini ve kolektif bilinçdışı fikrine tutkuyla bağlandığını ve muhtemelen bu fikirleri Tolkien ile paylaştığını ifade ediyor.[16] Uzman Verlyn Flieger'a göre Tolkien'in tamamlanmamış romanı The Lost Road, kolektif bilinçdışı üzerine kurgulanmıştır.[16][17] Flieger, Tolkien'in eserinde ani flashbacklerin "tanınmış psikolojik fenomenini" "ruhun kilitli alanlarına açılan psişik bir geçit" olarak kullandığı yorumunda bulunur.[18] Klinik psikolog Nancy Bunting, Tolkien'in birçok yerde Jungcu bakış açısını dile getirdiğini (örneğin oğlu Christopher Tolkien'e yazdığı bir mektubu) yazıyor.[16] Dorothy Matthews ve diğerleri birçok Jungcu arketipi tanımlamıştır örneğin Yüzüklerin Efendisi'nde "Yaşlı Bilge Adam" tiplemesi gibi.[19]
Kral Lear
[değiştir | kaynağı değiştir]Gondor Vekilharcı Denethor'un deliliği ve çaresizliği, Shakespeare'ın Kral Lear'ına benzetilmiştir. Her iki adam da çocuklarının (sırasıyla Faramir ve Cordelia) kendilerine yardım etmeyi reddetmesi üzerine ilk başta öfkelenir ancak daha sonra çocuklarının ölümü sebebiyle veya Faramir meselesinde olduğu gibi yaklaşan ölümü karşısında kederlenirler. Denethor ve Lear, Tanrı'nın merhametinden umudu kesmişti ki bu bir krallığı savunmak zorunda olan bir lider için son derece tehlikelidir.[20] Tolkien uzmanı Michael Drout, Tolkien'in Shakespeare'e karşı açıkça duyduğu hoşnutsuzluğun iyi bilindiğini ancak Kral Lear'ı "krallık, delilik ve halefiyet meseleleri" için kullanmasının pek de şaşırtıcı olmadığını yazıyor.[21]
Psikiyatrik durumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Gollum vakası
[değiştir | kaynağı değiştir]| J. R. R. Tolkien | Peter Jackson |
|---|---|
Gollum kendi kendine konuşuyordu. Smeagol, aynı sesi kullanan ama konuşurken viyaklayan ve tıslayan başka bir düşünce ile bir tartışmaya girmişti. Konuştukça gözlerinde soluk bir ışıkla yeşil bir ışık yer değiştirip duruyordu... |
 Peter Jackson'ın Orta Dünya'yla ilgili büyük film serisinin bir parçası olan 2002 tarihli filmi Yüzüklerin Efendisi: İki Kule'de de benzer şekilde Gollum/Sméagol'un "belki de filmin en ünlü sahnesinde" kendi kendine konuştuğu görülür.[22]
|
Tolkien'in kitabında, canavar Gollum iki farklı kişilik halinde kendi kendine konuşur; iyi Sméagol ve kötü Gollum.[4] Peter Jackson'ın Orta Dünya'yla ilgili büyük film serisinin bir parçası olan 2002 tarihli filmi Yüzüklerin Efendisi: İki Kule'de de benzer şekilde Gollum/Sméagol'un "belki de filmin en ünlü sahnesinde" kendi kendine konuştuğu görülür.[22] Sahnede, iki farklı CGI karakteri olarak temsil edilen iki kişilik arasında geçiş yapmak için shot/reverse shot tekniği kullanıldı. Sinema uzmanı Kristin Thompson, sahneyi yöneten Jackson ve Fran Walsh'un, kadrajlama, kamera hareketi, kurgu ve karakter bakışlarının ince bir kombinasyonunu kullanarak zihinsel çatışmayı izleyiciye yansıttığını belirtti.[22]
Tolkien hayranları, bu ikili kişiliğin hangi akıl hastalığıyla ilişkili olabileceğini kapsamlı bir şekilde tartıştı.[4][23] University College London (UCL)'daki tıp öğrencilerinin gözetiminde yazılan ve 2004 yılında British Medical Journal'da yayınlanan bir makalede, 1300'den fazla websitesinde Gollum'un akıl hastalığına ilişkin teşhislere dair analizlerin yer aldığı tespit edildi.[4] Birçok rahatsızlık ileriye sürüldü ancak en fazla disosiyatif kimlik bozukluğu veya diğer adıyla çoklu kişilik bozukluğu üzerinde duruldu.[24]
Şizofreni
[değiştir | kaynağı değiştir]UCL yazarları, Tolkien'in ve Jackson'ın tasvirlerine dayanarak Gollum için şizofreni tanısını değerlendirmeye aldı.[4] Bozukluk; sesler duyma, delüzyonlar, düşünce ve davranış bozukluğu[25] ve duygusal küntlük ile karakterize edilir.[26] Bu tanının yüzeysel olarak makul göründüğünü; ankete katılan 30 öğrenciden 25'inin ise bunun olası olduğunu düşündüğünü buldular. Ancak, Gollum'un "yanlış, sarsılmaz inançlara" sahip olmadığını; Tek Yüzük'ün gücünün Orta Dünya'da gerçek olduğunu ve diğer yüzük taşıyıcılarının da aynı semptomlara sahip olduğunu belirtiyorlar. Haliyle de şizofreni kriterlerinin sağlanmadığını gördüler.[4]
Çoklu kişilik bozukluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Ardından UCL yazarları çoklu kişilik bozukluğunu değerlendirmeye aldılar. Bunun mümkün göründüğünü, öğrenci anketlerinde ikinci en çok tercih edilen (30 kişiden 3'ü) bozukluk olduğunu belirttiler. Ancak dediklerine göre bu bozukluk tipinde, bir kişilik diğeri tarafından bastırılır ve iki kişilik her zaman birbirlerinin varlığından habersizdir. Ancak bu Gollum'a uymuyordu; iki kişiliği de birbirinden haberdardı ve tartışıyorlardı, haliyle bu bozukluğu elediler.[4] Bruce Leonard'a göre Gollum muhtemelen TSSB kriterlerine uyuyor ve belki Disosiyatif Kimlik Bozukluğu (DSM 330) tanılarını karşılayabilir.[24]
Şizoid kişilik bozukluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]UCL takımı, diğer tanıların makul görünmesine rağmen, mevcut kanıtlara dayanarak Gollum'un şizoid kişilik bozukluğu için dokuz tanı kriterinden yedisini (ICD-10 1992'de) karşıladığı ve bunun en olası tanı olduğu sonucuna vardı. Gollum'un bozukluğun birçok semptomunu gösterdiğini ifade ediyorlar, bunlar: çocukluğundan beri "yaygın uyumsuz davranışlar" ve "kalıcı bir hastalık seyri"; "tuhaf ilgi alanları" var ve arkadaşlık ilişkilerini zorlaştıran ve "başkalarına sıkıntı" veren "kin dolu davranışlar" sergiliyor.[4] Bu kişilik bozukluğu, asosyallik,[27] yalnızlık, gizlilik, duygusal soğukluk, kopukluk ve apati ile karakterize edilir. Etkilenen bireyler yakın bağlar kurmakta zorluk çekebilirler ancak zengin bir içsel fantezi dünyasına sahiptirler.[28][29]
Frodo vakası
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüzüklerin Efendisi, 6. kitap, 9. bölüm "Gri Limanlar"[T 2]
Travma sonrası stres bozukluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Milos ve Bruce D. Leonard gibi tıp uzmanları yüzük taşıyıcısı Frodo'nun görevini "onarılamaz şekilde yaralı" bir halde bitirmesinin kendisinde travma sonrası stres bozukluğu yaratmış olabileceğini ileri sürdü. Frodo'nun görevi sırasında yaşadığı "zihinsel, duygusal ve fiziksel" en travmatik deneyimleri bu olayların yıl dönümlerinde yeniden yaşadığını ifade ediyorlar.[6][30]
Psikojenik amnezi
[değiştir | kaynağı değiştir]Leonard, Frodo'nun görevinin ardından sergilediği davranışına dair Tolkien'ın tasvirine atıfta bulunuyor: "Ertesi günün sonunda ıstırap ve huzursuzluk geçti; Frodo yeniden neşelendi, bir gün öncesinin siyahlığını hiç hatırlamıyormuşçasına neşeliydi".[T 3] Leonard bunun, travmatik olayların flashbackleriyle birlikte görülen disosiyatif amneziye işaret ettiğini söylüyor. Tolkien'in belirsiz ifadesi "as if" (orijinal metinde yer alıyor) ve amnezinin, Frodo'nun Fırtınabaşı'nda Cadı Kral'ın saldırısına uğradığı günün yıldönümünde bu olayı hatırlamayı istemediği için disosiyatif bir halde olduğunu gösterdiğini yazıyor.[30]
Paranoya
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüzüklerin Efendisi, 4. kitap, 2. bölüm "Bataklıklardan Geçiş"[T 4]
Walker, Denethor'un giderek artan anormal davranışlarının çaresizlik ve paranoya ile açıklanabileceğini öne sürüyor.[2] Daha önce de bahsedildiği üzere Croft, Frodo'nun Mordor'a olan yolculuğu süresince, hep tetikte olan ancak kendisini göremediği bir düşmanın sürekli tehdidi altında uyanık olmak zorunda olduğunu yazıyor.[12] Mythlore'dan Edward Lense, Frodo'nun gittiği her yerde Sauron'un Gözü'nü hissetmesini "bir paranoyağın delüzyonlarının kaydını okumak gibi" görür.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]Temel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Tolkien 1998a, 4. kitap, 2. bölüm "Bataklıkları Geçerken"
- ^ Tolkien 1998, 6. kitap, 9. bölüm "Gri Limanlar"
- ^ Tolkien 1998, 6. kitap, 7. bölüm "Memleket Yolu"
- ^ Tolkien 1998a, 4. kitap, 2. bölüm "Bataklıklardan Geçiş"
İkincil
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Carpenter 1978, ss. 111, 200, 266 and throughout.
- ^ a b Walker, Steven C. (1978). "Super Natural Supernatural: Tolkien as Realist". Children's Literature Association Quarterly. Project MUSE. 1978 (1): 100-105. doi:10.1353/chq.1978.0010.
- ^ Walker 2009, s. 15.
- ^ a b c d e f g h Bashir, Nadia; Ahmed, Nadia; Singh, Anushka; Tang, Yen Zhi; Young, Maria; Abba, Amina; Sampson, Elizabeth L. (2004). "A precious case from Middle Earth". British Medical Journal. 329 (7480): 1435-1436. doi:10.1136/bmj.329.7480.1435. PMC 535969
. PMID 15604176.
- ^ a b Lense, Edward (1976). "Sauron is Watching You: The Role of the Great Eye in 'The Lord of the Rings'". Mythlore. article 1, pp. 3–6. 4 (1). 2 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Şubat 2025.
- ^ a b c Milos, Karyn (1998). "Too Deeply Hurt: Understanding Frodo's Decision to Depart". Mallorn (36): 17-23. JSTOR 45320550.
- ^ Haarsma-Wisselink, Alke (6 Temmuz 2022). "'Finding out what lies beyond the borders of the Shire': Applying Tolkien's fantastic texts in and to madness, the transgressive experience of psychotic thinking" (PDF). Leeds International Medieval Conference: 2-3. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)20 Şubat 2025.
- ^ Maddox, Rachel (2018). "Flawed and Formidable: Galadriel, Éowyn, and Tolkien's Inadvertent Feminism". UReCA: 1-13. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Şubat 2025.
- ^ Nash, J. D. (May 2012). "1. The Malice of Saruman". The impact of evil on the psychological and physical landscapes of Middle earth. Tennessee Technological University (Master's Thesis). ss. 4-33.
results in a paralyzing depression that allows Wormtongue ...
- ^ Van Dell, Landon L.; Nissan, David A.; Collier, Samuel C. (20 Eylül 2023). "Why Psychiatrists Should Read (and Watch) the Lord of the Rings". Psychiatry. 86 (4): 378-383. doi:10.1080/00332747.2023.2253665. ISSN 0033-2747. PMID 37729115.
- ^ Carpenter 1978, ss. 88–94.
- ^ a b c Croft, Janet Brennan (2004). War in the Works of J.R.R. Tolkien. Westport: Praeger. ss. 134-135.
- ^ Jung, Carl Gustav (1912). Neue Bahnen in der Psychologie (Almanca). Zürich: Rascher. (New Pathways in Psychology)
- ^ Samuels, Andrew; Shorter, B.; Plaut, F. (1986). "Analytical psychology". A Critical Dictionary of Jungian Analysis. Londra: Routledge and Kegan Paul. ISBN 978-0-415-05910-7.
- ^ Fordham, Michael (1978). Jungian Psychotherapy: A Study in Analytical Psychology. Londra: Wiley & Sons. ss. 1-8. ISBN 0-471-99618-1.
- ^ a b c Bunting, Nancy (2016). "Tolkien's Jungian Views on Language". Mallorn (57 (Winter 2016)): 17-20. JSTOR 48614852.
- ^ Flieger, Verlyn (2004a). ""Do the Atlantis story and abandon Eriol-Saga"". Tolkien Studies. 1: 53. doi:10.1353/tks.2004.0007. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Ekim 2022.
- ^ Flieger, Verlyn (1996). "Tolkien's Experiment with Time: The Lost Road, The Notion Club Papers and J.W. Dunne". Mythlore. Article 9, pp. 39–44. 21 (2). 6 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Şubat 2025.
- ^ Matthews, Dorothy (1975). "The Psychological Journey of Bilbo Baggins". Lobdell, Jared (Ed.). A Tolkien Compass. Open Court Publishing. ss. 33. ISBN 978-0-87548-303-0.
- ^ Smith, Leigh (2007). "The Influence of King Lear on Lord of the Rings". Croft, Janet Brennan (Ed.). Tolkien and Shakespeare: Essays on Shared Themes and Language. McFarland & Company. s. 140. ISBN 978-0-7864-2827-4.
- ^ Drout, Michael D. C. (2004). "Tolkien's Prose Style and its Literary and Rhetorical Effects". Tolkien Studies. 1 (1): 137-142. doi:10.1353/tks.2004.0006. 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi20 Şubat 2025.
- ^ a b c Thompson, Kristin (2011). "Gollum Talks to Himself: Problems and Solutions in Peter Jackson's The Lord of the Rings". Bogstad, Janice M.; Kaveny, Philip E. (Ed.). Picturing Tolkien: Essays on Peter Jackson's The Lord of the Rings Film Trilogy. McFarland & Company. ss. 35-36. ISBN 978-0-7864-8473-7. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Manuel, Marisa L. (2022). "Fantastically Real". Pleiades: Literature in Context. Project Muse. 42 (1): 51-57. doi:10.1353/plc.2022.0044.
- ^ a b Leonard 2023, s. 21, note 39.
- ^ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5 (5. bas.). Arlington, Virginia: American Psychiatric Association. 2013. ss. 99-105. ISBN 978-0-89042-555-8.
- ^ Owen, Michael J.; Sawa, Akira; Mortensen, Preben B. (2016). "Schizophrenia". The Lancet. 388 (10039): 86-97. doi:10.1016/S0140-6736(15)01121-6. PMC 4940219 . PMID 26777917.
- ^ Dierickx, Serafine; Dierckx, Eva; Claes, Laurence; Rossi, Gina (2022). "Measuring Behavioral Inhibition and Behavioral Activation in Older Adults: Construct Validity of the Dutch BIS/BAS Scales". Assessment. 29 (5): 1061-1074. doi:10.1177/10731911211000123. hdl:10067/1775430151162165141.
- ^ "Schizoid Personality Disorder". MedlinePlus. U.S. National Library of Medicine. 2014. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Reber, Arthur; Allen, R.; Reber, E. (2009). The Penguin Dictionary of Psychology (4. bas.). London; New York: Penguin Books. s. 706. ISBN 978-0-14-103024-1. OCLC 288985213.
- ^ a b Leonard 2023, ss. 10–12.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Carpenter, Humphrey (1978) [1977], J. R. R. Tolkien: A Biography, Unwin Paperbacks, ISBN 978-0-04-928039-7
- Leonard, Bruce D. (2023). = 3178&context = mythlore "The Posttraumatic Stress Disorder of Frodo Baggins"
|url=değerini kontrol edin (yardım). Mythlore. article 2, pp. 5–28. 42 (1). - Tolkien, J. R. R. (1998a) [1954], İki Kule, Yüzüklerin Efendisi, Metis Yayınları, s. 432, ISBN 978-975-342-181-2
- Tolkien, J. R. R. (1998) [1955], Kralın Dönüşü, Yüzüklerin Efendisi, Metis Yayınları, s. 428, ISBN 978-975-342-202-4
- Walker, Steve (2009), The Power of Tolkien's Prose: Middle-Earth's Magical Style, New York: Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-230-61992-0
J. R. R. Tolkien'in Orta Dünya efsaneleri | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Önemli çalışmaları | |||||||||||||
| Diğer çalışmaları | |||||||||||||
| Öldükten sonra yayınlananlar | |||||||||||||
| Kurgusal evren |
| ||||||||||||
| Uyarlamalar ve miras | |||||||||||||
| Haritalar ve kaynak kitaplar | |||||||||||||
| Edebi eleştiri |
| ||||||||||||
