Morrígan
| Makale serilerinden |
 |
Mórrígan veya Morrígan ("Büyük Tanrıça" veya "Hayalet Tanrıça"),[1] Morrígu, Morríghan veya Mor-Ríoghain olarak, zaman zamansa çoğul bir şekilde Morrígna olarak da anılan İrlanda mitolojisi figürü. Her ne kadar metinlerde açık bir şekilde bir tanrıça olarak tanımlanmasa da, önceleri bir tanrıçaymış gibi gözükmektedir.
Egemenlik, kehânet, savaş ve savaş alanındaki ölümle ilişkilendirilen Morrígan gerek tek başına gerekse üçlü tanrıça olarak ele alınabilir[1] bununla birlikte üçlü tanrıça gruplaması kesin değildir; en yaygın üçlü Morrígan, Badb ve Machayken Nemain, Fea, Anann ve diğerleriyle de üçlü tanrıça görüldüğüne rastlanılabilir. Üçlü tanrıça formunda üçlemeyi oluşturan tanrıçaların her birinin savaşın farklı bir yönünü temsil ettiği söylenebilir. Genel olarak Morrígan, Cermen Valkyrielerle karşılaştırılabilecek bir tür savaş tanrıçası olsa da, özellikle büyükbaş hayvanlarla ilişkilendirilmiş olması zenginlik, bereket ve toprak ile de ilgili bir rolü olduğu fikrini yaratmıştır.
Genellikle karga veya kuzgun formunda olan Morrígan'ın karga formunda savaşçıların üzerinde uçtuğuna inanılır, Ulster Döngüsüde ise yılanbalığı, kurt ve inek formlarını almaktadır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Morrígan'ın isminin anlamı konusunda ihtilaf vardır. Doğrudan bir şekilde "büyük kraliçe" olarak yorumlanabilir: Eski İrlandaca mór, büyük;[2] rígan, kraliçe,[3] ki bu hipotetik Proto-Keltik *Māra Rīganī-s'den türer.[4] Bununla birlikte isim metinlerde o harfinin üzerinde fonetik belirtke içermez. Alternatif olarak, mor (fonetik belirtke olmaksızın) Eski İngilizcedeki maere ve İskandinav mara ile soydaş bir şekilde, canavarlık veya dehşet ifade eden bir Hint-Avrupa kökünden geliyor olabilir.[5] Bu ise Proto-Keltikte şu şekilde yeniden inşa edilebilir: *Moro-rīganī-s.[6] Çağdaş uzmanların çoğunluğu "Morrígan"ın, sıklıkla "Hayalet Kraliçe" şeklindeki tercümesiyle, daha eski ve daha doğru form olduğunu düşünmektedirler.[7]
Kaynaklarda Morrígan
[değiştir | kaynağı değiştir]Dipnotlarda ve lügatçelerde
[değiştir | kaynağı değiştir]Morrígan'a dair ilk kaynaklar Latince yazmalardaki dipnotlar ve lügatçelerdir. Yeşeya Kitabının Latince Vulgata tercümesini barındıran, 9. yüzyıldan kalma bir yazmada Lamia kelimesi İbranice Lilithi çevirmek için kullanılmıştır.[8] Bir dipnotta bu "kadın formunda bir canavar, yani, bir morrígan" olarak tanımlanmıştır.[9] Cormac'ın Lügatçesi (yine 9. yüzyıl) ve daha sonraki dönemden kalma bir yazmadaki (H.3.18) dipnotta, çoğul gudemain ("hayaletler") sözcüğü[10] çoğul formdaki morrígna ile tanımlanmıştır.[9] 8. yüzyıl tarihli O'Mulconry'nin Lügatçesi Macha'nın üç morrígnadan biri olduğunu söyler.[9] Buradan o dönemde Morrígan isminin belirli bir bireyden ziyade bir varlık türü, sınıfını tanımlamakta kullanıldığı görülmektedir.
Ulster Döngüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Morrígan'ın ilk görüldüğü anlatılar Ulster Döngüsündeki hikâyelerdir ki bu hikâyelerde tek bir birey olarak betimlenir, hikâyelerin kahramanı Cúchulainn ile belirsiz bir ilişkisi vardır. Táin Bó Regamna'de, Cúchulainn, Morrígan ile, Morrígan Cúchulainn'in bölgesinden bir düveyi götürürken görür. Morrígan'ı tanımayan Cúchulainn, ona meydan okur ve hakaret eder; bu sebeple de onun düşmanlığını kazanır. Bir sürü tehditte bulunan Morrígan ise, gelecekteki bir savaşta Cúchulain'in öldürüleceği kehânetinde de bulunur. Ona garip bir şekilde, "Senin ölümünü koruyorum" der.[11]
Morrígan ayrıca, Táin Bó Cuailngede ve Cúchulainn'in ölümünü anlatan masalın bir sürümünde de geçer.
Mitolojik Döngü
[değiştir | kaynağı değiştir]Morrígan ayrıca Mitolojik Döngü metinlerinde de görülmektedir. 12. yüzyıl tarihli sözde-tarihsel bir derleme olan Lebor Gabála Érenn' Tuatha Dé Danann arasında, Ernmas'ın kızlarından biri, Nuada'nın torunu olarak sayılır.[12]
Ek olarak, Morrígan Cath Maige Tuireadh'da da görülür.[13]
Kaynakça ve notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Dee, Daniella (Temmuz 1999). "Morrigan". Encyclopedia Mythica: Celtic mythology. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2007.
- ^ Dictionary of the Irish Language (DIL), Compact Edition, Royal Irish Academy, 1990, pp. 467-468
- ^ DIL pp. 507
- ^ Alexander McBain, An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, 1911: mór 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ribhinn 3 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ DIL pp. 468
- ^ Proto-Celtic – English wordlist 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; EtymologyOnline: "nightmare" 19 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Rosalind Clark (1990) The Great Queens: Irish Goddesses from the Morrígan to Cathleen Ní Houlihan (Irish Literary Studies, Book 34) ISBN 0-389-20928-7
- ^ Isaiah 34:14 "And wild beasts shall meet with hyenas, the satyr shall cry to his fellow; yea, there shall the night hag alight, and find for herself a resting place." (Revised Standard Version, emphasis added)
- ^ a b c Angelique Gulermovich Epstein, War Goddess: The Morrígan and her Germano-Celtic Counterparts, electronic version, #148, (September, 1998), pp. 45-51.
- ^ DIL p. 372
- ^ "The Cattle Raid of Regamna 26 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", translated by A. H. Leahy, from Heroic Romances of Ireland Vol II, 1906
- ^ "Lebor Gabála Érenn". 15 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009.
- ^ 'The Second Battle of Moytura 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., translated by Whitley Stokes