Mitolojide arılar
Arılar dünya genelinde mitoloji ve folklorda önemli bir yere sahiptir. Bal ve balmumu en az Mezolitik Çağ’dan beri insanlar için hayati kaynaklar olmuş; bu nedenle insanların arılar—özellikle bal arıları—ile ilişkisi tarih öncesi dönemde yabani arılarla karşılaşmalarından günümüzdeki tarımsal arıcılığa kadar uzanır.[2][3] Mitolojilerde arılar genellikle büyülü varlıklar olarak tanımlanır ve bal ilahi bir armağan sayılır. Litvanya, Polonya, Ukrayna ve Sırp kültürlerinde bir arının ölümü anlatılırken insan ölümü için kullanılan sözcükler tercih edilir; bu da arıların kutsallığını vurgular. Örneğin Ukrayna halk sözlü geleneğinde “Arı bir hayvan olarak ölmez, bir insan gibi vefat eder” denir; bu ifade pan-Slav geleneğinde arılara atfedilen mukaddes statüyü ortaya koyar.
Mitoloji ve folklor
[değiştir | kaynağı değiştir]Afrika mitolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kalahari Çölü’nün San halkı, bir arının bir peygamberdevesini nehrin karşı tarafına taşıdığını anlatır; tükenen arı, deveyi yüzen bir çiçeğin üzerine bırakmadan önce bedenine bir tohum eker ve bu tohum büyüyerek ilk insanı oluşturur.[4]
Mısır mitolojisinde, arılar güneş tanrısı Ra’nın gözyaşlarının çöle düşmesiyle oluşur.[5]
Uganda’nın Baganda halkının efsanesine göre, yeryüzündeki ilk insan Kintu yalnız yaşar ve tek arkadaşı ineğidir. Bir gün gökte yaşayan tanrı Ggulu’dan kızı Nambi ile evlenme izni ister. Ggulu teklifi kabul etmeden önce beş sınavı geçmesini şart koşar. Son sınavda sürüdeki onlarca sığır arasından Ggulu’nun ineğini ayırt etmesi ister. Bu aşamada Nambi, kendini bir arıya dönüştürüp Kintu’nun kulağına konarak boynuzlarının üzerine indiği ineği seçmesini fısıldar; Kintu böylece sınavı başarıyla tamamlar.[6][7][8][9]
Maya mitolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Maya mitolojisinde Ah‑Muzen‑Cab, arıların ve balın tanrılarından biridir.[10] Maya Kahraman İkizleri’nden Xbalanque, MokChi’ adı veya görünümüyle arılar ve arıcılıkla ilişkilendirilir.[11] Doğuyu temsil eden Bacab’lardan Hobnil ise arılar ve kovanlarla bağlantılı olabilir.[12]
Asya mitolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hitit mitolojisinde tarım tanrısı Telipinu öfkeye kapılarak ortadan kaybolur; bu yüzden bitkiler büyümez, hayvanlar da üremez hâle gelir. Tanrılar onu bulmak için arayışa çıksa da başarılı olamaz. Bunun üzerine tanrıça Ḫannaḫanna bir arı gönderir. Arı Telipinu’yu bulur, onu sokar ve üzerine balmumu sürer; fakat bu müdahale tanrının öfkesini daha da artırır. Sonunda tanrıça Kamrusepa (ya da bazı anlatımlara göre bir ölümlü rahip) özel bir ritüelle Telipinu’nun öfkesini yeraltı dünyasına gönderir ve tanrı ancak bu sayede yatışır.[13]
Hindu mitolojisinde tanrılar, gökleri ve üç âlemi ele geçiren iblis Arunasura’yı yok etmek için Bhramari’yi çağırır. Bhramari'nin bedeninden çıkan sayısız siyah arı, Arunasura’yı defalarca sokarak onu öldürür. Böylece tanrılar gökleri ve ilahi âlemleri yeniden ele geçirir.[14] Ayrıca, aşk tanrısı Kamadeva’nın yay kirişi şeker kamışından yapılmıştır ve arılarla kaplıdır.[15]
Hint, Antik Yakın Doğu ve Ege mitolojilerinde arı, doğal dünya ile yeraltı âlemi arasında köprü kuran kutsal bir varlık olarak kabul edilirdi.[16][17][18]
Avrupa mitolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yunan mitolojisinde arılarla ilişkilendirilen birkaç tanrı vardır. Aristeus arıcılık tanrısıdır. Euridice'nin kendisinden kaçarken bir yılanın üstüne basarak ölmesine yol açtıktan sonra, nemf kız kardeşleri tüm arılarını öldürerek onu cezalandırır. Arı kovanlarının boş kaldığını gören Aristeus ağlar ve Proteus’a danışır; Proteus, Euridice anısına dört boğa ve dört inek kurban etmesini önerir. Kurban cesetleri çürüdükten sonra cesetlerden yeni arılar çıkarak kovanları tekrar doldurur.[6] Antik Yunan’da kehanetin arılarla bağlantılı olduğu görülür. Homeros’a atfedilen“Hermes İlahisi”nde Apollon’un kehanet armağanının ilk kez genellikle Thriae adıyla anılan üç arı perisinden geldiği belirtilir.[19] Ayrıca Pindaros, Delfii Kahini’ni “Delfialı arı” olarak adlandırır.
Miken Yunan ve Minos mitolojisinde arı, antik “DulcisVirgo” eşdeğeri Potnia’nın, diğer adıyla “Saf Ana Arı”nın simgesiydi.[20] Bu tanrıçanın rahibelerine Melissa (yani “arı”) adı veriliyordu.[21] Girit’te Artemis ise özellikle Βριτομάρτις (Britomartis) sıfatıyla anılırdı; çünkü “brito-” öbeği “tatlı” anlamına gelir ve “melissa” (“arı”) ile eşanlamlı kullanılırdı.[22] Neoplatonik filozof Porfirios’a göre Demeter’in rahibeleri de “Melissae” olarak adlandırılır; ayrıca Melissa, Artemis’in bir ismi olarak Efes Artemis Tapınağı’ndaki tanrıça rahibelerini de tanımlar.[21] Melisseus ise bal ve arı tanrısıdır; kızları Ida ve Adrasteia, annesi tarafından Kronos’tan saklanan bebek Zeus’u süt ve bal ile beslemiştir.[23]
Avrupa folklor ve geleneklerinde, ailedeki önemli olaylar—özellikle doğumlar ve ölümler—arılarla paylaşılırdı; zira bu haberleri onlara iletmek, kovanın huzurunu ve mutluluğunu korumak için hayati öneme sahip kabul edilirdi.[24]
Britanya ve İrlanda’da, evin penceresinin önünde bir yaban arısının (bombus) uçuşu, çok geçmeden bir misafirin geleceğine işaret eder. Arının kuyruğundaki renge göre misaferin cinsiyeti de anlaşılır: Kırmızı bir işaret erkek, beyaz bir işaret ise dişi bir ziyaretçi müjdeler. Buna karşın arıyı öldürmek, misafirin beraberinde yalnızca uğursuzluk getireceği anlamına gelir.
Antik çağlarda Litvanya arı tanrıçası Austėja ve kocası arı tanrısı Bubilas, Roma tanrıçası Mellonia ve Slav tanrısı Zosim gibi çeşitli arı tanrıları ve tanrıçaları bulunmaktaydı; ayrıca arılar Artemis, Afrodit, Brigid, Rea ve Vişnu gibi diğer tanrılarla da ilişkilendirilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Cook, Arthur Bernard. "The bee in Greek mythology" 1895 Journal of the Hellenic Society 15 pages 1–24
- ^ Dams, M.; Dams, L. (21 Temmuz 1977). "Spanish Rock Art Depicting Honey Gathering During the Mesolithic". Nature. 268 (5617): 228-230. Bibcode:1977Natur.268..228D. doi:10.1038/268228a0.
- ^ Crane, Eva (1999). The world history of beekeeping and honey hunting. Londra: Duckworth. ISBN 9780715628270.
- ^ Chrigi-in-Africa. "The First Bushman / San". Gateway Africa. 15 Şubat 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2017.
- ^ Norton, Holly (24 Mayıs 2017). "Honey, I love you: our 40,000-year relationship with the humble bee". The Guardian.
- ^ a b McLeish, Kenneth (1996). Bloomsbury Dictionary of Myth. Bloomsbury. ISBN 978-0-7475-2502-8. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2025.
- ^ Ssemakula, James ((Ed.)). "Kintu the Person vs Kintu the Legend". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2014.
- ^ Yoder, John (1988). "The Quest for Kintu and the Search for Peace: Mythology and Morality in Nineteenth-Century Buganda". History in Africa. 15: 365. doi:10.2307/3171868. ISSN 0361-5413. JSTOR 3171868.
- ^ "Kintu – The First Human in Buganda". Archived from the original on 18 Kasım 2014. Erişim tarihi: 19 Nisan 2014.
- ^ Milbrath, Susan (1999). Star Gods of the Maya: Astronomy in Art, Folklore, and Calendars. The Linda Schele series in Maya and pre-Columbian studies. Austin: University of Texas Press. ss. 162. ISBN 0-292-75225-3. OCLC 40848420.
- ^ Kerr, Justin. "The Transformation of Xbalanqué or The Many Faces of God A1". 16 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2025.
- ^ Paris, Elizabeth H.; Peraza Lope, Carlos; Masson, Marilyn A.; Delgado Kú, Pedro C.; Escamilla Ojeda, Bárbara C. (1 Aralık 2018). "The organization of stingless beekeeping (Meliponiculture) at Mayapán, Yucatan, Mexico". Journal of Anthropological Archaeology (İngilizce). 52: 1-22. doi:10.1016/j.jaa.2018.07.004
. ISSN 0278-4165.
- ^ Hoffner, Harry A.; Beckman, Gary M. (1998). Hittite Myths. Atlanta, Georgia: Scholars Press. ss. 15-16, 20, 22. ISBN 978-0788504884.
- ^ "The Devi Bhagavatam: The Tenth Book: Chapter 13". sacred-texts.com. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2017.
- ^ Beer, Robert (2003). The Handbook of Tibetan Buddhist Symbols. Serindia Publications. s. 122. ISBN 978-1-932476-03-3.
- ^ Cook, Arthur Bernard (November 1895). "The Bee in Greek Mythology". The Journal of Hellenic Studies. 15: 1-24. doi:10.2307/624058. JSTOR 624058.
- ^ Ransome, Hilda M. (1937). The Sacred Bee in Ancient Times and Folklore. Londra: George Allen & Unwin. ss. 19-41.
- ^ Karttunen, Klaus (2009). "Bhramarotpītādharaḥ: Bees in Classical India". Studia Orientalia Electronica (İngilizce). 107: 89-134. ISSN 2323-5209.
- ^ Scheinberg, Susan 1979. "The Bee Maidens of the Homeric Hymn to Hermes". Harvard Studies in Classical Philology 83(1979), pp. 1–28.
- ^ G.W. Elderkin (1939) "The Bee of Artemis" The American Journal of Philology 60 pp. 203–213
- ^ a b Neustadt, Ernst 1906. De Jove cretico, (dissertation, Berlin). Chapter III "de Melissa dea" discusses bee-goddesses and bee-priestesses in Crete
- ^ Elderkin, G. W. (1939). "The Bee of Artemis". The American Journal of Philology. 60 (2): 203-213. doi:10.2307/291201. ISSN 0002-9475.
- ^ "Melisseus". Theoi Project. 20 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2021.
- ^ Steve Roud (6 Nisan 2006). The Penguin Guide to the Superstitions of Britain and Ireland. Penguin Books Limited. s. 128. ISBN 978-0-14-194162-2.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Harrison, Jane Ellen (1922). Prolegomena to the Study of Greek Religion (3rd bas.). ss. 91 & 442f.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Berrens, Dominik (2018): Soziale Insekten in der Antike. Ein Beitrag zu Naturkonzepten in der griechisch-römischen Kultur. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht (Hypomnemata 205).
- Engels, David/Nicolaye, Carla (eds.), 2008, "Ille operum custos. Kulturgeschichtliche Beiträge zur antiken Bienensymbolik und ihrer Rezeption", Hildesheim (Georg Olms-press, series Spudasmata 118).
- Harrison, Jane Ellen (2010). Prolegomena to the Study of Greek Religion. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511696770. ISBN 9780511696770.
- James W. Johnson (April 1961), "That Neo-Classical Bee", Journal of the History of Ideas 22.2, pp. 262–266. DOI:10.2307/2707837. JSTOR 2707837.