Hayvan psikopatolojisi
Hayvan psikopatolojisi, hayvanlardaki zihinsel veya davranışsal bozuklukların incelenmesidir.
Tarihsel olarak, hayvan psikopatolojileri insandaki akıl hastalıklarını anlamak ve araştırmak amacıyla başlayan antroposentrik bir eğilim olmuştur.[1] Ancak hayvan psikopatolojileri, evrimsel bir bakış açısına göre, bir tür bilişsel sakatlık, duygusal bozukluk veya sıkıntı nedeniyle uyum sağlamayan davranışlar olarak kabul edilebilir. Bu makale hayvan psikopatolojilerinin kapsamlı olmayan bir listesini sunmaktadır.
Yeme bozuklukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Vücut kompozisyonları mevsimsel ve üreme döngülerine bağlı olarak değişiklik gösterse de, vahşi doğada yaşayan hayvanlarda nispeten yeme bozuklukları görülmemektedir. Ancak çiftlik, laboratuvar ve evcil hayvanlar da dahil olmak üzere evcilleştirilmiş hayvanlar bu hastalıklara yatkındır. Evrimsel uygunluk, vahşi hayvanlarda beslenme davranışını etkiler.
Aktivite anoreksisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Aktivite anoreksisi (AA), insandaki anoreksiya nervoza veya hiperjimnaziye benzer şekilde, sıçanların aşırı egzersiz yapmaya başlarken aynı zamanda yiyecek alımlarını azalttığı bir durumdur. Yiyeceğe ve egzersiz çarkına serbest erişim verildiğinde, fareler normalde egzersiz ve yiyecek alımı arasında dengeli bir rutin geliştirir ve bu da onları uygun farelere dönüştürür. Bununla birlikte, eğer yiyecek alımı kısıtlanırsa ve tekerleğe erişim kısıtlanmazsa, fareler daha fazla egzersiz yapmaya ve daha az yemeye başlar, bu da aşırı kilo kaybına ve ölüme neden olur. Koşu döngüleri, koşunun büyük bir kısmının yemlemenin planlanmasından birkaç saat önce yapılacağı şekilde değişir. Diğer durumlarda AA gelişmez. Sınırsız gıda erişimi ve sınırlı tekerleğe erişim, beslenme veya egzersiz rutininde önemli bir değişikliğe neden olmayacaktır. Ayrıca, farelerin hem yiyecek alımı hem de tekerleğe erişimi kısıtlanırsa buna göre uyum sağlayacaklardır. Aslında, fareler önce beslenme programına göre eğitilirse ve daha sonra çalışan tekerleğe sınırsız erişim sağlanırsa, AA davranışı geliştirmezler. Yapılan araştırmalardaki sonuçlar koşmanın yeni beslenme programına uyumu engellediği ve beyindeki ödül sistemiyle ilişkili olduğu fikrini desteklemektedir.[2] Bir teoriye göre koşmak, vahşi farelerde doğal bir davranış olan yiyecek aramayı simüle ediyor. Bu nedenle laboratuvar fareleri, yiyecek kıtlığına yanıt olarak daha fazla koşar (yem arar). Yarı açlığın aktivite üzerindeki etkisi primatlarda da incelenmiştir. Rhesus makak erkekleri, uzun süreli kronik yiyecek kısıtlamasına yanıt olarak hiperaktif hale gelir.[3]
İnce domuz sendromu
[değiştir | kaynağı değiştir]İnce domuz sendromu (Thin sow syndrome), bazı dişi domuzların hamileliğin erken döneminden sonra aşırı derecede aktif olduğu, az yediği ve israf ettiği, sıklıkla ölümle sonuçlanan, AA'ya benzer şekilde, durmuş dişi domuzlarda gözlemlenen bir davranıştır. Zayıflama, hipotermi, iştahsızlık, huzursuzluk ve hiperaktivite yaşarlar.[3] Sendrom temel olarak sosyal ve çevresel stres etkenleriyle ilişkili olabilir. Dişi domuzlardaki stres genellikle yoğun üretim birimlerinde hayvanların kısıtlanmasının bir sonucu olarak algılanır. En kısıtlayıcı koşullarla karşılaşan dişi domuzlar, emziren veya hamile olanlardır; çünkü 16 haftalık hamilelik boyunca parmaklıklı gebelik sandıklarında kaldıkları veya bağlı tutuldukları için hareket edecekleri çok az yer vardır, bu da doğal ve sosyal davranışları engeller.[4] Bununla birlikte, artan hareket ve özgürlük, yetişkin dişi domuzlar için de streslidir; bu genellikle sütten kesildikten sonraki durumdur. Gruplara yerleştirildiklerinde şiddetli bir şekilde savaşırlar ve doymak bilmeden yemek yiyen baskın bir dişi domuz ortaya çıkar. Ayrıca, rekabetçi beslenme durumlarından aktif olarak kaçınan ve baskın dişi domuz tarafından zorbalığa uğrayan iki ikincil dişi domuzun grubun bir parçasını oluşturması da muhtemeldir. Etkilenen dişi domuzların iştahı zayıftır ancak sıklıkla pika, aşırı su alımı (polidipsi) gösterirler ve anemiktirler.[1]
Aşırı kalabalığın hayvanlardaki etkileri üzerine çalışmalar 1940'lı yıllarda hamile Norveç farelerinin bol su ve yiyecek bulunan bir odaya konularak popülasyon artışının gözlemlenmesiyle yürütülmüştü. Popülasyon belirli sayıda bireye ulaştıktan sonra oluşan kalabalık nedeniyle üremeyi bıraktılar. Bol miktarda su ve yiyecek olmasına rağmen fareler yemek yemeyip ve üremeyi bıraktı.[5]
Yoğun böcek popülasyonlarında da benzer etkiler gözlemlenmiştir. Aşırı kalabalıklaşma meydana geldiğinde dişi böcekler yumurtalarını yok eder ve yamyamlığa dönüşerek birbirlerini yerler. Erkek böcekler dişilere olan ilgilerini kaybederler ve bol su ve yiyecek olmasına rağmen nüfus artışı olmaz. Benzer etkiler, aşırı kalabalık ortamlarda tavşanlarda ve geyiklerde de gözlemlenmiştir.[6]
Davranışsal bozukluklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Davranış bozukluklarının hayvan modellerinde incelenmesi zordur çünkü hayvanların ne düşündüğünü bilememekle birlikte psikopatolojilerini değerlendirmek için kullanılan modeller, bir durumu incelemek için geliştirilmiş deneysel hazırlıklardır. Bu nedenle insan koşullarını insan olmayan hayvanlara atfetmek zordur.[7]
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayvanlarda sıklıkla "basmakalıp" veya "basmakalıp davranış" olarak adlandırılan obsesif-kompulsif davranış, normalde beklenenden daha sık tekrarlanan spesifik, gereksiz bir eylem (veya bir dizi eylem) olarak tanımlanabilir. Hayvanların insanlarla aynı şekilde 'takıntılı' olup olmadığı bilinmemekle birlikte hayvanlarda kompulsif eylemlerin motivasyonu bilinmediğinden, "anormal tekrarlayan davranış" terimi daha az yanıltıcıdır.
Birçok hayvan, anormal derecede tekrarlayan sayılabilecek davranışlar sergiler.
Ritüelleştirilmiş ve kalıplaşmış davranışlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Obsesif-kompulsif davranışların sıklıkla patolojik veya uyumsuz olduğu düşünülse de, bazı ritüelleştirilmiş ve kalıplaşmış davranışlar faydalıdır. Bunlar genellikle "sabit eylem kalıpları" olarak bilinir.
Örneğin farelerdeki tımar davranışı Bu davranış, sıçanlar arasında farklılık göstermeyen belirli bir dizi eylemleri ifade eder. Fare önce bıyıklarını okşayarak başlar, ardından okşama hareketini gözlerini ve kulaklarını da kapsayacak şekilde genişletir ve sonunda vücudunun her iki tarafını da yalamaya geçer.[8] Bu zincirin sonuna başka davranışlar da eklenebilir ancak bu dört eylemin kendisi sabittir. Her yerde bulunması ve yüksek derecede stereotipi olması davranışın evrim tarihi boyunca sürdürülen yararlı davranış modeli olduğunu göstermektedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Owen, J. B., Treasure, J.L. & Collier, D.A. 2001. Animal Models- Disorders of Eating Behaviour and Body Composition. Kluwer Academic Publishers, Norwell; Massachusetts.
- ^ Hampstead BM; LaBounty LP; Hurd C. (March 2003). "Multiple exposure to activity anorexia in rats: effects on eating, weight loss, and wheel running". Behavioural Processes. 61 (3): 159-166. doi:10.1016/s0376-6357(02)00188-2. PMID 12642171.
- ^ a b Hebebrand J; Exner C; Hebebrand K; Holtkamp C; Casper RC; Remschmidt H; Herpertz-Dahlmann B; Klingenspor M. (June 2003). "Hyperactivity in patients with anorexia nervosa and in semistarved rats: evidence for a pivotal role of hypoleptinemia". Physiology & Behavior. 79 (1): 25-37. doi:10.1016/s0031-9384(03)00102-1. PMID 12818707. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "pmid12818707" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Radostits, O.M. 2000. Veterinary Medicine: A Textbook of the Diseases of Cattle, Sheep, Pigs, Goats and Horses. Saunders Ltd.; 9th edition, pp. 1767.
- ^ Siegel S; Hinson RE; Krank MD (April 1978). "The role of predrug signals in morphine analgesic tolerance: support for a Pavlovian conditioning model of tolerance". Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes. 4 (2): 188-196. doi:10.1037/0097-7403.4.2.188. PMID 670891.
- ^ "Sociology: A Self-Corrective for The Population Explosion?" Time. February 28, 1964. (archived from the original October 21, 2012)
- ^ Healy D. (January 1987). "The comparative psychopathology of affective disorders in animals and humans". Journal of Psychopharmacology. 1 (3): 193-210. doi:10.1177/026988118700100306. PMID 22158981.
- ^ Kalueff, A. V.; ve diğerleri. (2007). "Analyzing grooming microstructure in neurobehavioral experiments". Nature Protocols. 2 (10): 2538-2544. doi:10.1038/nprot.2007.367. PMID 17947996.
Ek Okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Köpeklerde anksiyete ve kompulsif bozukluklar. (2013). PetMD. http://www.petmd.com/dog/conditions/behavioral[ölü/kırık bağlantı] .
- Graef, A. (Ekim 2013). Köpekler bizi obsesif kompulsif bozukluğun tedavisine götürebilir mi? Bakım 2 Fark Yarat.
http://www.care2.com/causes/can-dogs-lead-us-to-a-cure-for-obsessive-compulsive-disorder.html