Belçika başbakanı

Belçika başbakanı (Felemenkçe: Eerste minister van België; Fransızca: Premier ministre de Belgique; Almanca: Premierminister von Belgien), Belçika federal hükûmetinin başı ve Belçika siyasetindeki en güçlü kişidir.

Belçika tarihindeki ilk hükûmet başkanı, kısa ömürlü Birleşik Belçika Devletleri Cumhuriyeti döneminde, 1790 yılında Henri van der Noot olmuştur.

Hükûmet liderleri (Fransızca: Fransızca: Chefs de Cabinet ) ülkenin bağımsızlığından itibaren atandığından, 1918 yılına kadar Belçika Kralı bakanlar kuruluna sık sık başkanlık etmiş olduğundan, modern "başbakanlık" dönemi I. Dünya Savaşı'ndan sonra Léon Delacroix ile başlamıştır. Tacın siyasal önemi zamanla azalırken, başbakanlık makamının önemi giderek artmıştır.

Yeni Flaman İttifakı'nın (eski) lideri Bart De Wever, 3 Şubat 2025'te ülkenin yeni başbakanı olarak atandı. Belçika'nın başbakanı olan ilk Flaman milliyetçisidir.^[1] De Wever, Alexander De Croo'nun yerini aldı.

Tarihçe

1790 yılında Belçika Eyaletleri Egemen Kongresi Brüksel'de toplandı ve kongre sekiz eyaletin her birinden gelen temsilcilerden oluşuyordu. Henri van der Noot, daha önce Brabant Tam Yetkili Bakanı unvanını taşımış olmasına rağmen, şimdiki Tam Yetkili Bakanı unvanını koruyarak Ulusal Kongre Başkanı olarak görev yaptı.

Belçika'nın 1830'da bağımsızlığını kazanmasından bu yana hükûmetler, hükûmeti kuran bakanın adıyla anılır oldu; ancak bu pozisyonun belirli bir statüsü yoktu. Başlangıçta, 1831'den itibaren Belçika Kralı Bakanlar Kuruluna başkanlık ediyordu; ancak onun yokluğunda başkanlık, genellikle en yaşlı veya en etkili bakan olan chef de cabinet (kabine başkanı) tarafından üstleniliyordu. Bu görev giderek daha da önem kazandı ve bu unvana sahip bakan, kısa zamanda çeşitli bakanlık dairelerinin bakanlar arasında tahsisi önerisini krala sunma yetkisini elde etti.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra oy kullanma hakkının genişletilmesiyle birlikte, daha fazla siyasi parti (özellikle Belçika Sosyalist Partisi) parlamentoda sandalye kazanmaya başladı ve bu durum parlamentoda mutlak çoğunluğun elde edilmesini imkânsız hale getirdi. O tarihten bu yana koalisyon hükûmetleri kurulması zorunlu hâle geldi, bu da atanan kurucunun hükûmeti kurma görevini daha da zorlaştırdı. Sonuç olarak formatör giderek daha fazla saygınlık ve prestij kazandı. Böylece formatörlük liderlik pozisyonu olarak öne çıktı. Hükûmetteki bakanlar artık çeşitli siyasi partileri temsil ettiğinden, çeşitli bakanların işlemlerini koordine edecek birine ihtiyaç duyuluyordu. Başbakan artık hükûmetin gerçek başkanı olarak öne sürülmüş ve başbakanlık makamı böyle ortaya çıkmıştır.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında kabine başkanı giderek kralın yerini almaya başladı ve bu nedenle hükûmet içinde önem kazandı. Anayasa, kralın yetkilerini bakanlar aracılığıyla kullanmasını gerektirdiğinden, başbakan ülkenin en önemli siyasi figürü ve fiilî icra başkanı olarak kabul edildi. Ancak yeni kazandığı itibara rağmen, kabine üyesi olarak kabine başkanı, bakanlığa bağlı bir daireyi yönetmeye devam etti.

Başbakan unvanı ilk kez 1918 yılında resmî belgelerde kullanılmış ve bu tarihte bu görev kendi kabinesine verilmiştir. Ancak 1970 yılında ilk devlet reformuyla birlikte bu unvan Belçika Anayasası'na dâhil edildi.

İşlev

Başbakan, hükûmet politikalarını koordine etmenin yanı sıra koalisyon anlaşmasının uygun şekilde yürütülmesinden de sorumludur. Başbakan ayrıca bakanlar kurulu toplantılarına başkanlık eder ve bakanlar arasındaki yetki uyuşmazlıklarını yönetir. Ayrıca başbakan, hem yurt içinde hem yurt dışında, kamuoyunda hükûmet koalisyonunu temsil eder. Kral ile teması sürdüren ve hükûmetin politika bildirgesini parlamentoda sunan kişi başbakandır. Başbakan ayrıca parlamentodan güvenoyu isteyebilir, bu da yapıcı güvensizlik oyu durumunda hükûmetin istifasına bile yol açabilir. Başbakan şahsi bir sebepten dolayı istifa etmediği takdirde, başbakanın istifasıyla bütün hükûmet istifa etmiş olur. Başbakan ayrıca dışişleri bakanının yanı sıra çeşitli uluslararası kuruluşlarda Belçika'yı temsil eder. Devlet reformu nedeniyle başbakana, ülkenin farklı bölgeleri ve toplulukları arasındaki ilişkileri denetlemek ve tüm federal birimlerin hükûmet temsilcilerinden oluşan istişare komitesine başkanlık etmek gibi bir dizi ek görev yüklendi.

Başbakanın hem Fransızca hem de Felemenkçeye hâkim olması beklenir, ancak zorunlu değildir.

Göreve seçilme

Federal seçimlerin ertesi günü, görevdeki başbakan, hükûmetinin istifasını krala sunar. Kral daha sonra istifa eden hükûmetten, yeni hükûmet kurulana kadar geçici hükûmet olarak göreve devam etmesini ister. Kral daha sonra hükûmet kurmanın çeşitli olasılıklarını tespit etmek amacıyla bir dizi önde gelen politikacıya danışır. Genellikle Temsilciler Meclisi ve Senato başkanlarına, en önemli siyasi partilerin başkanlarına ve siyasi ve sosyo-ekonomik açıdan önemli diğer kişilere danışır. Yapılan istişareler sonucunda kral, yeni hükûmet kurulması yönündeki talepleri hakkında çeşitli siyasi partilerden bilgi toplamakla görevli bir muhbir atar. Bu istişarelerden sonra muhbir, kralın hükûmeti kurmakla görevli uygun bir formatör bulması için krala rapor verir. Genellikle federal hükûmetin kurucusu başbakan olur.^[2] ^{[ tam alıntı gerekli ]}

Hükûmeti kurmak üzere bir kurucunun resmî kraliyet davetini kabul etmeye hazır hale gelmesi genellikle aylar süren müzakereler gerektirir. Anayasaya göre kralın işlemleri ancak bir bakanın imzasıyla geçerli oluyor. Bu nedenle, görevden ayrılan başbakan, yeni başbakanın Atama Belgesi'ni, yeni başbakan da istifa eden başbakanın İstifa Belgesi'ni imzalar. Kral daha sonra federal hükûmetin diğer bakanlarını ve devlet sekreterlerini atar ve onların atama yasaları başbakan tarafından imzalanır.

Resmî ofis

Başbakanlık resmî ofisi, Brüksel'in merkezinde ve Brüksel Parkı çevresinde, Belçika hükûmetine ve Avrupa Birliği'ne ait birçok önemli binanın arasında, 16 Rue de la Loi'de (Felemenkçede Wetstraat veya tercümede "Law Street") yer almaktadır. Rezidansta Belçika Federal Kabinesi, Şansölyelik ve Bakanlar Konseyi yer alıyor. Belçika siyasetinin ana merkezi olarak işlev görmektedir. Bina başlangıçta Leuven'deki Aziz Gertrude Manastırı tarafından "Sığınma Evi" adıyla inşa edilmiştir. Belçikalı-Avusturyalı mimar Louis Joseph Montoyer tarafından tasarlanmıştır. Hollanda Birleşik Krallığı (1815-1830) zamanında, binanın Dışişleri Bakanlığı'nın yeri olarak kullanılması planlanmıştı. 1830 yılında Ligne Prensi Eugène tarafından satın alındı ve 1944'ten itibaren bina devlet mülkü oldu, ardından başbakan ve kabinesi için bir toplantı yeri olarak kullanılmak üzere döşendi.