Battal Gazi

Battal Gazi
Battal Gazi
Doğum	Abdullah el-Battal; 690 ya da 695; Malatya
Ölüm	740 (45 ya da 50 yaşında); Akroinon Muharebesi, Afyonkarahisar
Ölüm sebebi	Çatışmada ölüm
Defin yeri	Seyitgazi, Eskişehir
Etnik köken	Arap
Vatandaşlık	Emevi Devleti
Din	İslâm

Battal Gazi veya Seyyid Battal Gazi, (d. 690 ya da 695, Malatya - ö. 740, Afyonkarahisar), 8. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen ve hakkında çeşitli inanışlar bırakmış bir Arap komutan.

Hakkında

Malatya Serdarı Hüseyin Gazi'nin oğludur. Annesi Saide Hatun peygamber soyundan gelmiştir. Battal Gazi Malatya'da doğmuştur. Doğduğu ve yaşadığı evin yeri hâlen mevcuttur. Yıkıntı halinde korunmaktadır. Uzun yıllar halka yemek dağıtılan hayrat yeri olarak kullanılmıştır. Evliya Çelebi seyahatnamesinde bahsedilmektedir. Malatya'da doğduğu yere kendi ismi verilmiştir. Annesi Saide Hatun ile eşi Zeynep Hanım'ın ve iki oğlunun ve Torunu Vaiz Baba Türbeleri'de Malatya (Battalgazi) şehrindedir. Amcası Hasan Gazi'nin Türbesi İse Malatya Darende'de bulunmaktadır.

Battal Gazi hakkında bugüne ulaşabilmiş kaynaklar sadece mesnevi tarzı yazılmış, birbirini hem destekleyen hem de çelişen olgular içeren destanlar ve halkın hafızasında kalmış olan bilgilerdir. Gerek Arap-Bizans, gerekse Selçuklu-Bizans, Osmanlı-Bizans mücadelelerinde tarihi ve efsanevi kişiliğiyle, gaza ruhuyla hareket eden bu toplulukları motive etmiş, fetih hareketlerinde onlara iman, cesaret, umut ve güven aşılamıştır. Böylesi bir isim olması dolayısıyla da hakkında çok sayıda menkıbeler oluşturulmuş, ortaya “Battalnâme” adıyla anılan eserler çıkmış, edebiyatın ve sinemanın konusu olmuştur.^[1] Battal Gazi “Ünlü bir Emevi komutanıdır.”^[2] Nitekim Battal Gazi hakkında bilgi veren yerli kaynaklardan İslâm Ansiklopedisi”nde de böyle tanıtılır: “Battal Gazi, Emevilerin VIII. Asırda Bizans(Rum)a karşı açtıkları seferlerde ün almış Arap kumandanıdır.”^[3] Bir Arap kumandanı iken Anadolu coğrafyasındaki kahramanlığı ile Türkler tarafından da çok sevilip benimsendi ve böylece destani halk hikâyelerinin kahramanı haline geldi. Ahmet Yaşar Ocak'ın da dediği gibi Türkler “Bu müslüman Arap komutanını asıl hüviyetinden çıkarıp klasik bir Türk alp şeklinde düşündüler.”^[4] Bununla da yetinmeyerek “Battal” adını “Battal Gazi”ye, daha sonra Muhammed'in soyu ile bir münasebet kurdurmak için “Seyyid Battal Gazi”ye dönüştürdüler. Böylece askeri bir şahsiyet, bir eren, veli kimliğine de büründürülmüş oldu. Bu benimseme o kadar yaygınlaştı ki aradan geçen asırlara rağmen Battal Gazi unutulmadı. Hayatını ve mücadelesini anlatan Battalnâme adını taşıyan eserler yazılarak hatırası nesilden nesile aktarıldı. Tanınma alanı Orta Asya'dan Balkanlar'a kadar uzandı. Selçuklular döneminde şehit düştüğü Akrainos(Seyitgazi)da bulunan kabri, bir külliye şeklinde inşa edildi ve ziyaretgâha dönüştü.^[1]

Battal Gazi Destanı'nda ve halk hikâyelerinde, Emeviler zamanında Arap ordusuyla birlikte İstanbul'u kuşattığı anlatılmaktadır. Kuşatma hem denizden hem karadan yapılmış; fakat başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Destanda Battal'ın düşmanı, Arap komutanına oyun oynayıp kuşatma başladığında İstanbul'a geçerek imparatorluğunu ilan eden İmparator Leon'dur. Arap tarihinde II. İstanbul kuşatmasının tarihi 717-718 olarak belirtilmektedir. Bizans tarihindeki veriler de bu tarihi doğrular niteliktedir. Ayrıca Bizans tarihinde İmparator III. Leon (h. 717-741) tahta çıkma tarihi 717 olarak belirtilmiştir, bundan dolayı destandaki Leon'un İmparator III. Leon olma olasılığı üzerinde durulmaktadır. Destanda Battal Gazi'nin kuşatma sırasında yirmili yaşlarında olduğu söylendiği için, Battal Gazi'nin doğum yılının 690-695 civarı olmasının olası olduğu düşünülmektedir.

Battal Gazi'nin 740 yılındaki Akroinon Muharebesi'nde (modern Afyon yakınlarında) öldüğü konusunda tarihçiler mutabakata varmışlardır.^{[kaynak belirtilmeli]} 740 yılında Eskişehir'in Seyitgazi ilçesi yakınlarında savaşta aldığı yara sebebiyle ölmüştür. Anadolu'da İslamın yayılmasına büyük katkıları olmuştur.^{[kime göre?]}

Battal Gazi ile ilgili romanlar

Türk edebiyatında Battal Gazi Destanı'nı temel alarak yazılan tarihi romanlardır.

Murat Sertoğlu:

1967: Battal Gazi
1968: Battal Gazi'nin Oğlu
1973: Battal Gazi'nin Torunu

Abdullah Ziya Kozanoğlu:

1937: Battal Gazi Destanı

Cavid Ersen:

Battal Gazi

Oğuz Özdeş:

1968: Battal Gazi'nin Oğlu

İbrahim Ünsal:

2010: Battal Gazi

Battal Gazi ile ilgili filmler

Kaynakça

^ ^a ^b Mustafa Özçelik. "Seyid Battal Gazi" (PDF). Seyid Battal Gazi. T.C. Eskişehir Valiliği. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
^ Ali Rıza Önder, Battal Gazi Kayseri’de, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, s. 20.
^ Pertev Naili Boratav, İslâm Ansiklopedisi, c.2. s. 344.
^ Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5. s. 205.

Dış bağlantılar

Battalgazi Derneği web sitesinde hakkında çıkmış makale ve yayınlar, eserler, belgesel ve programlar, çizgi romanlar
Söyler, Olgay (Ağustos-Eylül 2018). "Battal Gazi'nin gerçek hikâyesi". Atlas Tarih, 54. s. 30. ISSN 1309-7342.
"Battal Gazi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 9 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2018.

[:0-1] Mustafa Özçelik. "Seyid Battal Gazi" (PDF). Seyid Battal Gazi. T.C. Eskişehir Valiliği. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.

[2] Ali Rıza Önder, Battal Gazi Kayseri’de, 1. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, s. 20.

[3] Pertev Naili Boratav, İslâm Ansiklopedisi, c.2. s. 344.

[4] Ahmet Yaşar Ocak, İslâm Ansiklopedisi, c.5. s. 205.

[1]

[2]

[3]

[4]