1923 Türkiye genel seçimleri
 | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 286 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 144 sandalye | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
1923 Türkiye genel seçimleri, 28 Haziran 1923 tarihinde 2. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılmış, Türkiye'nin ilk genel seçimleridir.
Seçimde mebusların büyük kısmını Birinci Grup olarak adlandırılan Müdafaa-i Hukuk Grubu elde etti.[2] 1919'dan beri mecliste önemli bir ağırlığı oluşturan İkinci Grup ise meclisin o dönemin anayasası sayılan Kanun-i Esasi'ye uygun olarak feshedilmediği gerekçesiyle seçimleri protesto etti.[3] Bağımsız olarak seçilen birkaç milletvekilinin dışında tüm milletvekilleri Birinci Grup'tandı. Muhalif olarak seçilmeyi başaran tek aday Gümüşhane mebusu Zeki Bey (Kadirbeyoğlu) oldu.[3]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçim kararı 1 Nisan 1923 tarihinde alındı. Meclisin feshedilmesi ve yeni bir meclis oluşturulması düşüncesinin temel nedeni Lozan Barış Görüşmeleri idi.[2][3][4] Muhalefetin Lozan Konferansı'nda büyük bir taviz verildiğini savunacağı ve Lozan Antlaşması'nı kabul etmeyeceği düşünülüyordu.[3] Bu yüzden Mustafa Kemal, Batı Anadolu gezisinde kamuoyunu hazırlamaya çalıştı ve gezi dönüşü 20 Şubat'ta Vekiller Heyeti Başkanı Rauf Bey'in çalışma yerinde vekiller heyeti ile bir gece toplantısı yapıldı. Toplantıya Meclis ikinci başkanı Ali Fuat Paşa da katıldı. Bu toplantıda meclisin feshedilmesi ve seçimin yenilenmesi kararlaştırıldı.[2]
1 Nisan 1923 tarihinde Müdafaa-i Hukuk Grubu'na mensup 120 mebus tarafından seçim kanunu tasarısı meclise sunuldu. Ancak Teşkilat-ı Esasiye'ye göre meclisin yeniden seçime gidebilmesi için 2/3 çoğunluk gerekiyordu.[2] Muhalafetin meclise gelmeyerek 2/3 çoğunluğun sağlamasını engelleyebileceğini düşünen Mustafa Kemal Paşa İstanbul gazetecileriyle yaptığı İstanbul Kasrı Mülakatında şöyle dedi:
Üç yüz küsur kişiyi bir araya toplayarak ekseriyet-i sülüsanla karar almak müşküldür. Fakat meclis gayesine vasıl olduktan sonra, vazifesini ikmal etmiştir. Ve yeni intihabata (seçime) karar vermeye ve dağılmağa mecburdur. Şu veya bu bahane ile idame-i hayata çalışması istibdada başlaması demektir. Bunun için de çare bulunur. Hariçtekileri bir defa davet ederiz, gelmezler. Bir daha davet ederiz, gelmezler. Bir daha davet ederiz gelmezler ve binaenaleyh davete icabet etmeyenleri mebusluktan müstafi olduğuna dair bir karar alırız, mesele hallolunur.[5]
Seçimden önce seçim yasasında bazı değişiklikler yapıldı. 3 Nisan 1923 tarihinde yapılan bu değişiklik şunlardı: Eskiden her 50.000 erkek başına bir mebus seçilirken, bu rakam 20.000 olarak değiştirildi. Seçmen yaşı ise 18'e indirildi. Seçmek ve seçilebilmek için vergi vermek zorunluluğu kaldırıldı.[2] Bu seçimin ilklerinden biri de Tunalı Hilmi Bey'in kadınlara seçilme hakkı için öneri vermiş olmasıdır. Hicri takvime göre 4 Nisan 1339 (1923) tarihli Vakit gazetesinde "Tunalı Hilmi Bey kadınlara hakk-ı intihab verilmesini teklif etmiştir." adlı haberde şöyle denilmektedir: "Yeni intihab kanununun Mecliste müzakeresi esnasında Bolu Mebusu Tunalı Hilmi Bey bu münasebetle kadınlara hakkı-ı intihab verilmesini teklif etmiş, bu teklif bilhassa ilmiyeye mensup mebuslar tarafından şiddetli bir münakaşaya mucib olmuştur."[3]
Muhalif İkinci Grup, seçimlerden önce seçim yasasında değişiklik yaparak Meclis üyeliği için "o zamanki sınırlar içerisindeki yerlerde doğmak ya da en az 5 yıl ikâmet etmek" gerekliliğini okutmadan komisyona getirerek Mustafa Kemal Paşa'nın seçilmesini olanaksız kılmak istedi ama başarılı olamadı.[3] Bazı kişiler, örneğin Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Mardin'den aday olduğunu gazetelerden öğrenmişti.[2]
Seçim
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçimler 28 Haziran 1923 tarihinde yapıldı. 72 seçim çevresinden 286 milletvekili seçildi (Mustafa Kemal Paşa'nın hem İzmir hem de Ankara'dan aday olup kazanması sebebiyle kimi belgelerde 287 olarak da geçer.)[6] Müdafaa-i Hukuk Grubu adaylarının tümü milletvekili seçildi. 23 Temmuz 1923 tarihinde de Lozan Antlaşması imzalandı.[2]
2. dönem boyunca 20 vekil istifa etti, 2 vekilin vekilliği düşürüldü, 25 vekil öldü (6'sı idam). Toplamda boşalan 47 koltuk için ara seçimler yapıldı. Böylece 2. dönem boyunca görev yapan milletvekili sayısı 333 oldu.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "ERHAN AFYONCU - Partilerin katıldığı ilk seçimimizi 110 yıl önce yapmıştık". Sabah. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g "Turkiye de secimlerin kısa tarihi - PDF Free Download". docplayer.biz.tr. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022.
- ^ a b c d e f "1923 SEçiMLERi. İşte seçimin yenilenmesi isteginin temel nedeni bu idi. (1) Erol KÜRKÇÜOGLU - PDF Ücretsiz indirin". docplayer.biz.tr. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022.
- ^ Radikal Gazetesi 20 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Misak-ı Milli Lozan'da bozuldu (25 Haziran 2012'de erişildi)
- ^ Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Derleyen: Arı İNAN, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1982, s. 84. aktaran Erol Kürkçüoğlu, agy
- ^ a b Öztürk, Kazım (1994). "Türk Parlamento tarihi : TBMM II. Dönem 1923-27". acikerisim.tbmm.gov.tr. Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı. s. 5. 7 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-10-29.
