Ömer Sali
Ömer Sali Гомәр Сәли | |
|---|---|
.jpg) Ömer Sali | |
| Doğum | Ömer Alaaddinov 5 Şubat 1876 Aktuk, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 12 Ağustos 1951 (75 yaşında) Tampere, Finlandiya |
| Meslek | İşadamı |
Ömer Sali (Tatarca: Гомәр Сәли; Rusça: Умяр Аляутдинов, romanize: Umyar Alyautdinov; 5 Şubat 1876-12 Ağustos 1951), Finlandiya Tatarları arasında işadamı. Başarılı bir esnaf olan Sali, yerel Tatar cemaatinin kurulmasında en büyük maddi katkıyı sağlayan kişiydi ve bugün cemaatin bir nevi baba figürü olarak saygı görmektedir. Sali ayrıca, Finlandiya'ya taşınan ve Sankt-Peterburg'a yerleşen Mişer Tatarlarına yardım eden biri olarak da hatırlanmaktadır.
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ömer Alaaddinov, 20 Mart 1886'da Rus İmparatorluğu'nun Nijni Novgorod Guberniyası'nda bulunan Aktuk adlı bir Mişer Tatar köyünde doğdu. 1896'da köyde Zeliha Gubeydullina ile evlendi. Sali, 1926'da şehre taşınmadan önce 1800'lerde tüccar olarak birçok kez Tampere'yi ziyaret etmişti.[1][2][3][4][5]
Sali'nin Hämeenkatu'da kürk ve kumaş gibi çok çeşitli ürünler satan bir dükkanı vardı. Dükkan, birçok yerel Tatar'ın günlük yaşamları hakkında konuşmak için bir araya geldiği bir yerdi. Ölene kadar dükkanda çalıştı.[1][6]
Sali, halkını derinden seven duyarlı bir insan olarak tanımlanıyordu. Maddi katkıları sayesinde 1943'te Tampere İslam Cemaati kuruldu. Hayatının geri kalanında yönetim kurulu başkanı olarak görev yaptı. Daha önce Fin-İslam Cemaati'nin yönetim kurulu üyesiydi. Tampere'deki cemaat 960.000 marka ilk mülkünü satın aldığında, Sali'nin payı 596.000'di. Ayrıca cemaate Tammelankatu'da bulunan bir ev bağışladı. Cemaat daha sonra başka bir mülk satın aldığında, Sali yine paranın çoğunu bağışladı. 1930'larda Tampere Türkler Birliği'nin yönetim kurulu başkanıydı.[1]
Sali, Şubat 1938'de Polonya'nın başkenti Varşova'da düzenlenen ve Tatar aktivist ve yazar Ayaz İshaki tarafından düzenlenen İdil Ural Devleti'nin 20. yıl dönümü kutlamalarına katıldı. İshaki, Sali'ye bir Polonyalı Müslüman askerin mezarına çelenk bırakma onurunu verdi.[7]
Sali, 1950-1951 yılları arasında İslam Mecellesi adlı bir dergi yayınladı. İmam Habiburrahman Şakir tarafından düzenlenmiştir.[8]
Sali, oldukça mütevazı bir kırsal kesimden geliyordu ve bir iş adamı olarak çok para kazanmasına rağmen alçakgönüllülüğünü korudu. Sade bir yaşam tarzına sahipti ve servetinin büyük bir kısmını halkının kimliğini koruyup geliştirmeye yardımcı olacak amaçlara harcadı.[1]
Sali, Sankt-Peterburg'dan Finlandiya'ya taşınan ve şehirde kalan Mişar tüccarlarına yardım eden kilit bir isim olarak anılmaktadır. 1930'da üvey kız kardeşi Meryem'in (sanatçı Aisa Hakimcan'ın annesi[9]), köylüleri Yarullah Sadretdin, Andercan Zeynetdin ve Dinmuhammed Aynetdin'in yardımıyla Sali, ilahiyatçı Musa Bigiyev'i Finlandiya'ya getirmeye çalıştı. Ancak plan çok riskli olduğu için iptal edildi.[5][10]
Sali ve eşi, Narva'dan savaş mültecisi olarak gelen üç evlatlık çocuklarına (Radife, Leyla, Rabia) birlikte baktılar. Sali'lerin öz çocuğu Abdülkayum genç yaşta Leningrad'da öldü ve oğlu, torunları Hasan, II. Dünya Savaşı sırasında ortadan kayboldu. Evlatlık çocuklarına ek olarak, Ömer'in üvey kız kardeşi Meryem'a (1863–1947), annesi Zevcan'a ve diğer akrabalarına da baktılar.[1]
Zeliha, kocasına büyük bir destekçiydi. "Cemaatin anne figürü" olarak tanımlanıyordu. Yetenekli ve yorulmak bilmez bir ev sahibi olarak birçok kutlama organize etti. Cemaat üyeleri, Ömer ve Zeliha olmasaydı, bu kurumu asla kuramayacaklarını veya mali başarısını sürdüremeyeceklerini belirtmişlerdir.[1]
Ömer Sali, 12 Ağustos 1951'de Tampere'de hayatını kaybetti. Cenazesi Kalevankangas Mezarlığı'na gömüldü.[1]
Karan şiiri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sali'nin 1951 yılında vefat etmesi üzerine Tatar bilim adamı-yazar Lebib Karan (oyuncu Lale Oraloğlu'nun babası) İstanbul'dan Tampere'ye bir şiir şeklinde başsağlığı mesajı göndermişti. (2004 yılında Muazzez Beybulat tarafından çevrilmiştir.)[11][12]
Finlandiye tatar baylarınnan Ymär Sali, bötın andagı tatarlar anı olıga sanıy, bu könnerde aziz canı tıgı yortka kavıştı, şöbhe itmibız, Teñrınıñ rahmetıne kavıştı. Merhüm çiksız söye idı milletın, dinın, hem de tugan ölkesın. Haletınde tapkan malın tormadı ul kızganıp, Finlandiyenıñ Tampere şeherınde bır tatar mehallesın kordı, meçıtın de, mektebın de gıl üzı hazır ittı, alarnı yeşetır öçın vakıf hazırlep kittı. Ymär Salinıñ ülüı yara açtı yöreklerde, bik küp tatar kaygıradır yakında hem yıraklarda, kaygırabız anıñ öçın kürgen, işıtkennerıbız. Teñrı añar ciñıl itsın tufragını, gürını, hem de añar hazır itsın ocmahınıñ türını. Ymär Sali ürnek bulsın anda kalgan baylarga, yerdem itsınner bar milli ışlernı uñaylarga, alar temamlasa idı urtak kalgan ışlernı, bırlık bırle yeşetsınner bar milli ışlernı.
— Lebib Karan
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Baibulat, Muazzez (2004). The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in english, tatar and finnish). Jyväskylä: Gummerus Kirjapaino Oy. s. 38. ISBN 952-91-6753-9.
- ^ "ТАТАР ИР-АТ ИСЕМНӘРЕ (ТАТАРСКИЕ МУЖСКИЕ ИМЕНА В АЛФАВИТНОМ ПОРЯДКЕ)". 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2022.
- ^ "TATAR TABLE OF CORRESPONDENCES: CYRILLIC - ROMAN BGN/PCGN 2007 Agreement" (PDF).
- ^ L. Ayzatulina: ревизская сказка актуково 1858
- ^ a b Bekkin, Renat (2020). "Connections between Tatars in Petrograd-Leningrad and Finland during the 1920s and 1930s".
- ^ Baibulat, Muazzez (2004). The Tampere Islamic Congregation: the roots and history (in english, tatar and finnish). Jyväskylä: Gummerus Kirjapaino Oy. s. 27. ISBN 952-91-6753-9.
- ^ Baibulat 2004, p. 115
- ^ "Islam mecellesi | Kansalliskirjasto". Finna.fi. 26 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ Baibulat 2004, p. 66
- ^ Leitzinger 1996, p. 126
- ^ Baibulat 2004, p. 235
- ^ Әхмәтләбиб Каран — Төркиягә беренче бөтендөнья сугышыннан соң килеп урнашкан, 1950 елларда Төркиядәге беренче татар җәмгыяте — «Сөембикә»не оештыручы.