Vistul Harekatı

Vistula Operasyonu
Polonya-Ukrayna çatışması (1939–1947)
UPA askerleri Polonyalı askerler tarafından yakalandı
Tarih 28 Nisan – 31 Temmuz 1947 Bölge Bieszczady ve Beskidler Sonuç Polonya zaferi Polonya topraklarında UPA’nın tamamen tasfiye edilmesi Ukraynalı sivillerin kitlesel sürgünü
Taraflar
Polonya Halk Cumhuriyeti	Ukrayna İsyan Ordusu
Komutanlar ve liderler
Bolesław Bierut Stefan Mossor	Çeşitli yerel liderler
Kayıplar
Bilinmiyor	1.135 UPA askeri öldürüldü
141.000 sivil sürüldü 2.780 sivil UPA ile iş birliği şüphesiyle gözaltına alındı

Vistul Harekatı veya Vistula Operasyonu (Lehçe: Akcja Wisła; Ukraynaca: Опера́ція «Ві́сла») 1947 yılında, savaş sonrası Polonya’nın güneydoğu eyaletlerinden yaklaşık 150.000 Ukraynalı’nın (Rusinler, Boykolar ve Lemkolar dahil) Geri Alınan Topraklara, yani ülkenin batısına zorla yeniden yerleştirilmesinin kod adıdır. Bu operasyon, Sovyetler tarafından desteklenen Polonya komünist otoriteleri tarafından Ukrayna İsyan Ordusu’na maddi desteği ortadan kaldırmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Ukrayna İsyan Ordusu, 1947 yılına kadar Kuzey Karpat ve Lublin Voyvodalığı’nda gerilla faaliyetlerini sürdürmüş, barışçıl bir çözüm umudu olmadan operasyon Vistula bu düşmanlıklara son vermiştir.

28 Nisan 1947’de başlayan ve Sovyet onayı ve yardımıyla üç ay süren operasyonla, Bieszczady ve Düşük Beskidler çevresinde yaşayan yaklaşık 141.000 sivil, II. Dünya Savaşı sonunda Yalta Konferansı’nda Polonya’ya bırakılan eski Alman toprakları’na zorla yerleştirilmiştir. Operasyon, Polonya’da Lehçe: Wisła olarak bilinen Vistula Nehri’nden adını almıştır; 1989’da Doğu Avrupa’da komünizmin çöküşünden sonra bazı Polonyalı ve Ukraynalı politikacılar ile tarihçiler operasyonu kınamış ve bunu etnik temizlik olarak tanımlamıştır. Diğerleri ise, sınırların ötesinde yeniden toplanan partizanları durdurmanın başka bir yolu olmadığını savunmuştur.

Aynı dönemde Sovyetler Birliği, Ukrayna SSC’de paralel bir operasyon olan Operasyon Batı’yı gerçekleştirmiştir. Her iki operasyon Moskova’dan koordine edilse de sonuçları arasında farklar vardı. Operasyon Batı, Batı Ukrayna’da Sovyet NKVD tarafından yürütülmüş ve şüpheli UPA üyelerinin ailelerini hedef almıştır. Çoğunlukla kadın ve çocuklardan oluşan 114.000’den fazla kişi Kazak SSC ve Sibirya’ya sürgün edilmiş ve aşırı yoksulluğa mahkum edilmiştir. NKVD tarafından sürülen 19.000 yetişkin erkekten çoğu kuzeydeki kömür madenlerine ve taş ocaklarına gönderilmiştir. NKVD tarafından sürülenlerin hiçbiri çiftlik veya boş ev alamamıştır.

Arka Plan

Daha fazla bilgi: Polonya ile Sovyet Ukrayna arasındaki nüfus değişimi

Jasiel’de, güneydoğu Polonya’da 1946’da UPA tarafından öldürülen Polonyalı askerler anısına dikilen anıt

Operasyonun amacı, Polonya’nın güneydoğusunda Polonya Halk Ordusu (LWP) ile savaşan Ukrayna İsyan Ordusu’nu (UPA) bastırmaktı. Operasyonun orijinal kod adı Akcja Wschód (Operasyon Doğu) idi ve bu isim, NKVD tarafından sınırın Sovyet tarafında yürütülen Operasyon Batı (Akcja Zachód) ile benzerlik gösteriyordu. Bazen Vistula Operasyonu’nun nedeninin, 28 Mart 1947’de Polonyalı komünist General Karol Świerczewski’nin UPA tarafından kurulan bir pusuda öldürülmesi olduğu varsayılır.

Bukowsko köyü, 1946’da UPA tarafından yakıldı

Olaydan yaklaşık 12 saat sonra, Sovyet destekli Polonya otoriteleri tüm Ukraynalıları ve Lemkoları yerlerinden etme kararı aldı. Vistula Operasyonu için hazırlıkların 1947 Ocak’ında, hatta daha önce başladığı bilinmektedir. 10 Eylül 1947’de Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti, şüpheli UPA üyelerinin tüm Ukraynalı ailelerinin Sibirya’ya sürülmesi için 3214-1050 numaralı bir emir yayınladı. 1945-1947 arasında NKVD tarafından 126.000’den fazla Ukraynalı yakalandı ve yaklaşık 32.000 Ukraynalı yeraltı üyesi öldürüldü; bu, 1947’den önceki aynı Sovyet politikasının devamlılığına işaret eder.

Karol Świerczewski’nin ölümünden sonra, Yarbay Wacław Kossowski, Świerczewski’nin ölümünden sorumlu saldırganların kimliğini belirlemenin ‘imkansız’ olduğu sonucuna varmasına rağmen, 11 Nisan’da Polonya genelkurmayına şu tavsiyede bulundu: "Mümkün olan en kısa sürede bir Operasyon Grubu organize edilmeli ve bu grup, diğer hususların yanı sıra, Polonya’nın güneydoğu sınır bölgesindeki Ukrayna nüfusunun kalıntılarının tamamen yok edilmesini içeren bir plan hazırlamalıdır".

16 Nisan 1947’de, Kamu Güvenliği Bakanlığı (MBP) tümen generali Stanisław Radkiewicz ve Ulusal Savunma Bakanı Mareşal Michał Rola-Żymierski, Akcja Wschód (‘Operasyon Doğu’) adlı operasyonun operasyonel ve organizasyonel planını yayınladı. Plan, operasyonun amacını "Polonya’daki Ukrayna sorununu bir kez ve sonsuza dek çözmek" olarak tanımlıyor ve katılımcılara "Güney ve doğu sınır bölgesinden tüm Ukrayna kökenli insanları tahliye etme... ve onları Polonya’nın kuzeybatı topraklarına mümkün olan en yüksek derecede dağılma ile yerleştirme..." talimatını veriyordu.

Operasyona Katılanlar

Khrushchev tarafından 1944’te imzalanan Polonya-Ukrayna geri dönüş anlaşmasının imza sayfası

Operasyon, General Stefan Mossor komutasındaki yaklaşık 20.000 personelden oluşan Vistula Operasyon Grubu tarafından gerçekleştirildi. Grup, Polonya Halk Ordusu askerleri, İç Güvenlik Kolordusu, polis Milicja Obywatelska ve Güvenlik Servisi Urząd Bezpieczeństwa görevlilerini içeriyordu. 28 Nisan 1947 sabah saat 4’te, Polonya ordusunun altı tümeni, Ukraynalıların yaşadığı güneydoğu Polonya köylerini çevreledi. Eş zamanlı bir eylemle, Sovyet iç güvenlik güçleri ve Çekoslovak sınır muhafızları, Polonya’nın doğu ve güney sınırlarını kapatarak sürülenlerin kaçmasını engelledi. İlk başta tahliye edilenler yaklaşık 20.000 Ukraynalı’yı kapsıyordu. Zamanla bu sayı 80.000’e, nihayetinde ise Polesie, Roztocze, Pogórze Przemyskie, Bieszczady, Düşük Beskid, Beskid Sądecki ve Ruś Szlachtowska’da yaşayan yaklaşık 150.000 kişiye ulaştı.

1947’de Ukraynalıların yeniden yerleştirilmesi

Sürülenler, Potsdam Anlaşması ile Polonya’ya tahsis edilen Kuzey ve Batı Toprakları’nda, Warmia ve Masuria dahil geniş bir alana yerleştirildi.

Vistula Operasyonu’nun bir sonucu, Pogórze Przemyskie, Bieszczady ve Beskid Niski’nin neredeyse tamamen nüfussuz kalmasıydı; bu, NKVD liderliğinde 1944-46’da Polonya’dan Ukraynalıların Sovyetler Birliği’ne zorla geri gönderilmesi ile birleşti. Nüfusun yer değiştirmesi, Polonya’daki UPA güçlerini en zor duruma düşürdü; insan ve diğer kaynaklardan yoksun kalan sayıca az Ukraynalı partizanlar, komünist güçlere karşı silahlı direnişlerini sürdüremedi. Yine de UPA birkaç yıl daha aktif kaldı. Son yer değiştirmelerden sonra, UPA’nın Polonya topraklarındaki faaliyetleri sona erdi. Bazı Ukraynalı partizanlar Batı Avrupa’ya, özellikle Batı Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’ne kaçtı.

Sürgün Süreci

‘Toplu sorumluluk’ ilkesi uygulandı - Polonya’nın suçlanan bölgesindeki tüm Ukraynalılar, siyasi eğilimleri, ittifakları ve tarihsel bağlantıları ne olursa olsun sürüldü. Polonya otoriteleri "her Ukrayna milliyetinden kişiyi" yerleştirme kararı aldı. Karma aileler, UPA’yı desteklemeyen topluluklar, Kızıl Ordu hizmetinden dönen Lemkolar, "hatta Sovyetler Birliği’nde eğitilmiş sadık parti üyeleri, önceki dalgada Ukraynalıları ‘geri gönderen’ komünistler bile zorla yerleştirildi". Milliyet, ‘bireysel seçim’ ile değil, din, dil ve "sıklıkla savaş sırasında Nazi işgali altında Polonya vatandaşlarının aldığı Kennkarte’deki ‘U’ harfi" ile belirleniyordu.

Sürgüne direnenler, Silezya’daki Jaworzno ceza kampı’nda hapsedildi. Toplamda 3.936 Ukraynalı Jaworzno kampında tutuldu; bu kamp, savaş zamanında Auschwitz-Birkenau kompleksinin bir yan kuruluşuydu. Jaworzno’ya götürülen yaklaşık 4.000 Ukraynalıdan 823’ü kadın ve çocuktu. İşkence, tifüs salgınları ve diğer zorluklar kampta birkaç ölüm ve intihara yol açtı. Askeri mahkemeler de sivilleri yargıladı ve Vistula Operasyonu sırasında 173 Ukraynalı’yı yerinde idam cezasına çarptırdı.

Ukraynalılar, sığır vagonları ve kutu vagonlarda taşındı; hijyen koşulları kötüydü ve yiyecek temini düzensizdi, bazı sürülenler transit sırasında öldü. Ukraynalılar, Lublin veya Oswiecim’e giden trenlere sıkıştırıldı ve burada yerleşim yerlerine yönlendirildi. Grupların son varış yeri ve dağılma derecesi, istihbarat subaylarının kararına bağlıydı; bu subayların meslektaşları, hattın sonunda mühürlü zarflarda talimatlarını bekliyordu.

Olaylar

Sürgünler aşamalı olarak gerçekleşti. Polonya ve Sovyet Ukrayna, 9 Eylül 1944 ve 16 Ağustos 1945’te imzalanan ikili anlaşmalar sonucunda nüfus değişimleri gerçekleştirdi. İlk transferler II. Dünya Savaşı’nın sonunda gerçekleşti. Yeni kurulan sınırların doğusunda yaşayan Polonyalılar, üç yıl boyunca yeni Polonya’ya sürüldü. 1944’te Ukrayna’dan resmi olarak 117.000 Polonyalı sürüldü. 1945’te bu sayı 512.000 Polonyalı’ya ulaştı. 1946’da ise sadece Ukrayna SSC’den 158.500 Polonyalı vardı.

Eylül 1944 ile Nisan 1946 arasında 482.000 Ukraynalı Ukrayna SSC’ye sürüldü, ancak yaklaşık 300.000’i Polonya sınırları içindeki yerli yerleşimlerinde kaldı. 1944-1945 arasında, Bandera fraksiyonunun pasifikasyon kampanyası nedeniyle, birçok Ukraynalı ve on binlerce Polonyalı (yaklaşık 200.000 kişi veya daha fazla) güneydoğu Polonya’dan orta Polonya’ya anlaşmalardan bağımsız olarak kaçtı.

Vistula Operasyonu, Polonya ulusal sınırları içinde gerçekleşti. Transfer, ülke vatandaşları olarak içsel olarak yer değiştiren kişileri kapsıyordu. Ukraynalılar ve Polonyalılar arasındaki son devlet sınırı yer değiştirmesi, 1951’de Polonya’nın Sovyetler Birliği tarafından sınırı调整 etmeye zorlandığı zaman gerçekleşti; bu, üst San Nehri bölgesi ve Belz bölgesinde ekonomik nedenlerle yapıldı. Polonya, zengin kömür yataklarını ve Polonya’da bulunan Bełz şehrini bırakarak, karşılığında San Nehri’nin doğusu ve Przemyśl’in güneyinde düşük kaliteli topraklara sahip, doğal kaynakları olmayan verimsiz bir arazi parçası aldı. Yeni Sovyet kazanımları Ukrayna’ya gitti ve nüfuslar değiştirildi. Arazi transferinden sonra, Sovyetler burada yıllık 15 milyon ton kapasiteli büyük kömür madenleri inşa etti.

Yeniden Yerleşim Koşulları

Sürülen Ukraynalılar için yaşam koşulları sertti; geride bırakmak zorunda kaldıkları mülk ve topraklar için tazminat reddedildi ve aileler ile topluluklar Olsztyn, Szczecin, Wrocław ve Gdansk’ın dört eyaletine dağıtıldı; dikkatle dağıtıldılar ki Ukraynalı sürülenler yerel nüfusun %10’undan fazlasını oluşturmasın. Sivil Güvenlik Bakanı Tuğgeneral Radkevych ve Mareşal Zhymerski tarafından onaylanan hızlandırılmış plan, "Güney ve doğu sınır bölgesinden tüm Ukrayna kökenli insanları tahliye etme... ve onları Polonya’nın kuzeybatı topraklarına mümkün olan en yüksek derecede dağılma ile yerleştirme..." talimatını verdi.

Ukraynalılar, büyük ölçüde harap olmuş konaklama yerleriyle karşılaştı; çünkü ‘geri alınan topraklar’daki çoğu yaşanabilir bina, 1944 Polonya-Sovyet nüfus transferlerinden sonra yeni geri dönen Polonyalılar tarafından yakın zamanda işgal edilmişti.

Hükümetten mali krediler ve tahıl sevkiyatları gibi maddi yardımlar aldılar. Dr Zbigniew Palski, yeni evlerin kamu fonlarıyla yenilendiğini yazıyor; Olsztyn Voyvodalığı’nda 2.427 ev devlet tarafından yeniden inşa edildi, Szczecin Voyvodalığı’nda ise sadece 717, ancak ihtiyaçlar katlanarak büyüktü: 10.000 haneye ulaşarak mevcut devlet bütçesini aştı. Ancak kişisel borçlarının çoğu sonraki yıllarda silindi.

Polonya’daki Lemkoların Durumu

Nowica’daki Lemko evi

1957 ve 1958’de yaklaşık beş bin Lemko ailesi, güneydoğu Polonya’daki ana bölgelerine geri döndü. 2003 Polonya nüfus sayımı sadece 5.800 Lemko’yu (kendi kendini tanımlama) gösterse de, bugün Polonya’da toplamda 100.000’e kadar Lemko’nun yaşadığı tahmin ediliyor ve bunların 10.000 kadarı Lemkovyna olarak bilinen bölgede bulunuyor. En büyük Lemko toplulukları Łosie, Krynica, Nowica, Zdynia, Gładyszów, Hańczowa, Zyndranowa, Uście Gorlickie, Bartne, Bielanka köylerinde ve Lemkovyna’nın doğu kısmında – Wysoczany, Mokre, Morochów, Szczawne, Kulaszne, Rzepedź, Turzańsk, Komańcza’da yaşıyor. Ayrıca Sanok kasabasında ve Nowy Sącz ile Gorlice şehirlerinde de bulunuyorlar.

Miras

Daha fazla bilgi: Polonya’daki Ukraynalılar ve Ukrayna-Polonya ilişkileri

3 Ağustos 1990’da Polonya Senatosu, savaş sonrası Polonya hükümetinin Vistula Operasyonu’nu kınayan bir karar aldı. Buna karşılık, Ukrayna Parlamentosu (Verkhovna Rada), Polonya Senatosu’nun kararını, Polonya’daki Ukraynalılara yönelik adaletsizliklerin düzeltilmesi yönünde ciddi bir adım olarak kabul ettiğini bildiren bir açıklama yaptı. Aynı kararda Rada, Polonya halkına yönelik Stalinist rejimin suç eylemlerini de kınadı.

18 Nisan 2002’de Krasiczyn’de, Polonya Cumhurbaşkanı Aleksander Kwaśniewski, Vistula Operasyonu nedeniyle üzüntüsünü dile getirdi. Cumhurbaşkanı, operasyonu komünist otoriteler tarafından Ukraynalılara karşı işlenen zararın sembolü olarak tanımladı. "Polonya Cumhuriyeti adına konuşarak, operasyonla mağdur edilen herkese üzüntümü ifade etmek istiyorum" - Kwaśniewski, Ulusal Anma Enstitüsü (IPN) ve 1947 Vistula Operasyonu konferans katılımcılarına yazdığı bir mektupta böyle dedi ve operasyonun Volhynia’daki önceki olaylarla herhangi bir şekilde bağlantılı olduğu fikrini açıkça reddetti. "Yıllarca Vistula Operasyonu’nun 1943-1944 yıllarında doğuda UPA güçleri tarafından Polonyalıların katledilmesine misilleme olduğuna inanılıyordu. Bu tutum yanlıştır ve kabul edilemez. Vistula Operasyonu kınanmalıdır."

2007’de Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kaczyński ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yushchenko, operasyonu insan hakları ihlali olarak kınadı. Cumhurbaşkanı Yushchenko ayrıca operasyonun "totaliter komünist rejim" tarafından gerçekleştirildiğini ve onun sorumluluğunda olduğunu belirtti.

Ayrıca Bakınız

Polonya’daki Beskid Niski’de bir kilisedeki Polonya ve Ukrayna dilindeki yazıt: "Lemkivshchyna’dan sürülenlerin anısına, Vistula Operasyonu’nun 50. yıldönümünde, 1947–1997"

• Ukrayna milliyetçiliği
• Volhynia ve Doğu Galiçya’da Polonyalıların Katliamları
• İkinci Dünya Savaşı sonrası Polonya’daki azınlıklar
• Polonya ile Sovyet Ukrayna arasındaki nüfus değişimi

Kaynaklar

• Jan Jacek Bruski (28 Nisan 2002), "Haksız yere sürgün edildi", Wprost, Polonya orijinali. Rusça çevirisi.
• Rafał Wnuk, İkinci Dünya Savaşı Sırasında ve Sonrasında Polonya-Ukrayna İlişkileri Üzerine Son Polonya Tarih Yazımı. (PDF), Columbia.

Polonya kaynakları

• PWN, „Wisła”, PWN Ansiklopedisi
• Eugeniusz Misiło, Akcja "Wisła", 83-900854-2-9.
• Robert Witalec, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 11 ""Kos" kontra UPA", ISSN 1641-9561, PDF formatı, son erişim 10 Aralık 2005.
• Tomasz Kalbarczyk, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 1-2 "Powrót Łemków", ISSN 1641-9561, PDF formatı, son erişim 10 Aralık 2005.
• Akcja Wisła. Wydawnictwo Naukowe Semper.pl. Internet Archive.
• ^ Beskid Niski, Rewasz, Pruszków 1999 (Lehçe) 83-85557-59-8.
• Władysław A. Serczyk, Historia Ukrainy, 3. baskı, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2001, 83-04-04530-3
• Andrzej L. Sowa, Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947, Kraków 1998, OCLC 48053561
• Grzegorz Motyka (çeşitli yazarlar), Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989), Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2005, 83-89078-86-4.

Rusça ve Ukraynaca kaynaklar

• Roman Drozd, "Явожно– трагічний символ акції «Вісла»" ("Jaworzno - Wisła Operasyonu’nun trajik sembolü") "Наше слово" haftalık dergisi, sayı 18, 2004
• Instytut Pamięci Narodowej alt sayfası Ukraynaca
• Roman Drozd: Droga na zachód. Osadnictwo ludności ukraińskiej na ziemiach zachodnich i północnych Polski w ramach akcji «Wisła». Warszawa: 1997.
• Roman Drozd: Ukraińcy w najnowszych dziejach Polski (1918–1989). T. II: "Akcja «Wisła». Warszawa: 2005.
• Roman Drozd: Ukraińcy w najnowszych dziejach Polski (1918–1989). T. III: «Akcja "Wisła". Słupsk: 2007.
• Roman Drozd, Bohdan Halczak: Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921–1989». Warszawa: 2010.
• Дрозд Р., Гальчак Б. Історія українців у Польщі в 1921–1989 роках / Роман Дрозд, Богдан Гальчак, Ірина Мусієнко; пер. з пол. І. Мусієнко. 3-тє вид., випр., допов. – Харків : Золоті сторінки, 2013. – 272 с.
• Ukrayna SSC Verkhovna Rada’sının 9 Eylül 1990 tarihli açıklaması, Polonya Cumhuriyeti Senatosu’nun 3 Eylül 1990 tarihli "Wisła" eylemiyle ilgili kararına yanıt olarak, Ukraynaca.
• "Polonya ve Ukrayna cumhurbaşkanları uzlaşma bildirgesi imzaladı" Ukrainian Weekly’de
• Ярослав Грицак (Yaroslav Hrytsak) (1996). Формування модерної української нації XIX-XX ст. (19. ve 20. yüzyıllarda Modern Ukrayna Ulusunun Oluşumu). Kiev: Генеза (Heneza). ISBN 966-504-150-9. . çevrimiçi mevcut.
• Yuri Havrylyuk, "Polonya’da Ukrayna sorununu kesin olarak çözmek", Zerkalo Nedeli (Haftanın Aynası), 28 Nisan – 11 Mayıs 2007 Rusça, Ukraynaca

Lemko kaynakları

• Vistula Operasyonu hakkında lemko.org’da.
• Lemkoların Sürgün Edilmesinin Sonuçları ve Polonya-Ukrayna Uzlaşma Süreci.
• "Vistula" Operasyon Grubu Askeri Mahkemesi
• "20. yüzyılın figürleri. Józef Piłsudski: Kendisi için Bir Devlet Yaratan Şef," Zerkalo Nedeli (Haftanın Aynası), 3–9 Şubat 2001, çevrimiçi mevcut Rusça ve Ukraynaca.