Robert Frew
Robert Frew (diğer adları: Rahip Fru, Albay Emiling), İskoç ajanı, İngiliz kraliyet ordusunda görev yapmış papaz (rahip) ve misyoner.
İskoçya'da doğdu ve din eğitimi aldı. Hindistan'da yeraltı faaliyetleri ve politik entrikalardaki başarısı sebebiyle Türkiye'ye gönderildi. I. Dünya Savaşı sonrasında 1919-1920 yıllarında İngiliz casusu Sait Molla ile Kuvâ-yi Milliye aleyhinde iç isyanlar çıkarılması için çalıştı. Sait Molla'dan ele geçen belgelere göre Sait Molla ile birlikte isyancıları ve casusları para ile destekledi ve Anadolu'daki İngiliz casus ve köstebeklerini Sait Molla vasıtasıyla yönetti.[1] Uzun süre Osmanlı topraklarında misyonerlik faaliyetlerinde bulundu. Board of Foreign Missions of the Presbyterian Church'de (BFMPC) ve Kalvinci geleneği dayanan “American Board of Commissioners for Foreign Mission”ın (ABCFM) içinde bulunduğu “International Congregations” başkanı olarak 1902–1924 yılları arasında Anadolu topraklarında faaliyet gösterdi. Ağa Han ve Seyyid Emir Ali'nin girişimleriyle İngiltere'de British Red Crescent Society (Britanya Kızılay Derneği) adıyla kurulan derneğin İstanbul temsilciliğini yaptı.
Robert Frew, Millî Mücadele döneminde İngiliz İstihbaratı adına çalışan, Mr. Ryan, General Didds, Albay Rawlinson, General Milne, Amiral Calthorpe ve Amiral Webb gibi memurlar arasında en aktif görev alanlardandır. Batı Anadolu'da Albay Emiling adıyla faaliyetlerde bulunduğu bilinmektedir.[1]
Mondros Mütarekesi'nden sonra İngiliz haber alma servisi ajanı olarak İstanbul'da bulundu. 20 Mayıs 1920'de İstanbul'da kurulan İngiliz Muhipleri Cemiyeti Başkanı Said Molla ile yakın ilşkiler kurdu ve örgüte gelen parasal destekleri kanalize etti. Anadolu'daki, ulusal direniş hareketinin bastırılmasına yönelik eylemleri kışkırtarak organize etti. Türkiye'den ayrıldıktan sonra İngiltere'de papazlık yaptı.
Mustafa Kemal ATATÜRK’ün Mr. Frew’e Yazdığı Mektup
[değiştir | kaynağı değiştir]Sizinle Mösyö Marten’in aracılığıyla yaptığımız görüşmelerin hatırasını memnuniyetle saklamaktayım. Yıllarca memleketimizde ve milletimiz arasında yaşamış olan sizin, hakkımızda en doğru düşünce ve kanaatleri taşıyacağınızı beklerdim. Oysa ne yazık ki, İstanbul çevresinde sizinle bağlantı kuran bazı gafil ve menfaat düşkünü kimselerin sizi yanlış yönlere sürüklediklerini pek büyük bir esefle anlıyorum. Bunlar arasında Sait Molla ile arkadaşlarının uygulamasına başladığınız, güvenilir kaynaklardan aldığım planın, İngiliz milletinin gerçekten suçlanması sonucunu doğuracağını bildirmeme müsaadenizi rica ederim. Milletimiz Sait Molla’nın değil, fakat gerçek vatanseverlerimizin gözüyle görüldüğü takdirde, böyle planların artık memleketimizde ve milletimiz üzerinde uygulanma alanı kalmadığı yargısına kolaylıkla varılabilir. Nitekim daha önce uygulamalarıyla ün yapan Adapazarı ve Karacabey hadiselerinin başarısızlığa uğraması, sözümüzü doğrulamaya yeterlidir. Ancak bunu da görmez yardı? İngiliz subayı Nowill’in Diyarbakır bölgesinde Müslüman Kürt halkını kışkırtmak için pek çok çalıştığı, sonra Malatya’da eski Elazığ Valisi Sabit ve Malatya Mutasarrıfı Halil Beylerle Sivas aleyhine yaratmaya çalıştığı olay, sonuç olarak bütün medeniyet dünyasına karşı utanç verici değil miydi?[2]
Size bütün ciddiyet ve samimiyetimle arz ederim ki, İngiliz milleti, milletimizin kendisine karşı gösterdiği dostluk ve güvene değer vermiyorsa, bundaki yanılgı pek derindir. Aksi takdirde ise kullandığınız yöntemler pek sakat olup, sonuca ve başarıya ulaştıracak nitelikte değildir. Sait Molla vasıtasıyla Adapazarı’na gönderilen iki bin liranın yakında olumlu sonuç getireceği şeklinde verilen sözün asılsızlığını, olaylar size ispat etmiş olacağından, fazla söze gerek görmem. Özellikle sizinle bağlantı kuran sefarethaneler tarafından, ortak çalışmalarınızda ve meselelerinizde Osmanlı Padişahının da rolü varmış gibi gösterilmesi pek tehlikelidir. Siz pekâlâ takdir edersiniz ki, Zat-ı Şahane sorumsuz ve tarafsız olup, millî irade ve hâkimiyetimizi ilgilendiren gerçekleri değiştirmez ve bozmazlar. Memleketimizde bulunan İngiliz siyasî memurlarının, şüphesiz İngiliz milletinin eğilim ve çıkarlarına aykırı olarak, vatan ve milletimiz aleyhinde insanlık ve medeniyet dışı ölçülerle yapılagelmekte olan teşebbüslerini elimizdeki belgelerle İngiliz milletinin gözleri önüne sererek, sonuç dünyaca takdire değer görülmez sanırım. Ancak, bu konuda garipliği dolayısıyla şunu da arz etmek mecburiyetindeyim ki, siz bir din adamı olarak siyaset oyunlarında ve hele kanlı çarpışmalarla sonuçlanacak işlerde rol oynamak sevdasına kapılmamalıydınız. Sizinle yaptığım görüşmelerde sizi bu tür bir politika adamı olarak değil, insanlığa hizmet eden, adaletli seven, faziletli bir insan gibi görmüştüm. Bunda ne kadar aldandığımı, son aldığım güvenilir bilgilerle doğrulanmakta olduğunu bildirmekle şeref duyarım.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Doğan Avcıoğlu. Milli Kurtuluş Tarihi, 1838'den 1995'e. İstanbul. ISBN 975-478-026-9.
İngiliz Sevenler Derneğinin bu açık çalışmaları yanı sıra, Rahip Frew ve ajan Sait Molla bir yeraltı faaliyetini sürdürmüşlerdir. Sait Molla'nın üstad dediği Rahip Frewa yazdığı ele geçen belgeler 191 ve 1920 yıllarındaki iç isyanlarda bunların oynadğı rolü apaçık gözler önüne sermitir.
- ^ a b Cengiz Dönmez, Milli mücadeleye karşı bir cemiyet İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 1999, ss.180-181.