Orestisli Pausanias

II. Filip'in suikastının ressam André Castaigne tarafından çizimi (y. 1898)

Orestisli Pausanias, II. Filip'in özel muhafız grubunun (somatophylakes) bir üyesiydi. MÖ 336'da muhtemelen Filip'in karısı Olimpias'ın veya bir ihtimalle oğlu Büyük İskender'in emriyle Filip'e suikast düzenledi. Pausanias suikast sonrası kaçarken öldürüldü. Orestae soyundan gelen Kerastes’in oğludur.

Suikastın en yaygın açıklaması, Antik Yunan filozofu Aristoteles'in bahsettiği olayı daha geniş bir şekilde aktaran tarihçi Diodorus Siculus’tan gelmektedir. Diodorus’a göre, general Attalos, dostu Pausanias’ın ölümü nedeniyle Orestisli Pausanias’ı suçlamıştır. Kafa karıştırıcı bir şekilde, ölen arkadaşı da Pausanias adını taşımaktadır.

Suikast

Orestisli Pausanias yakışıklılığı nedeniyle kral Filip tarafından beğenilmekte ve ilgi görmektedir. Ancak aynı adı taşıyan genç bir adam Filip'in sevgisini ondan alır. Kıskançlık yüzünden Orestisli Pausanias rakibini hakaretlerle boğar. Pausanias'ın adaşı bu hakaretleri o kadar ciddiye alır ki, arkadaşı general Attalos'a güvenir ve ardından İllirya kralı Pleurias'a karşı yapılan bir sefer sırasında kral için canlı bir kalkan olarak kendini feda ederek gönüllü olarak hayatına son verir. Attalos, Orestisli Pausanias'ı bir ziyafete davet ederek, ona bol miktarda şarap ikram eder ve onu tamamen sarhoş bir halde ahır uşakları tarafından aşağılayıcı bir muameleye maruz bırakarak (iddialara göre birden çok kez tecavüze uğradı) intikam alır. Ayıldıktan sonra, Pausanias kendisine ne kadar kötü davranıldığını fark eder ve bu konuyla ilgili olarak Kral Filip'e şikayette bulunur. Ancak kral, Attalos'u planlanan Pers savaşının öncü birliğinin başına yetenekli bir komutan olarak atadığı için bu suçu cezalandırmaya istekli değildir; ayrıca Attalos, Filip'in son eşi Kleopatra'nın da amcasıdır. Bu nedenle hükümdar, Pausanias'a çeşitli hediyeler vererek ve onu kraliyet muhafızları arasına alarak teselli etmeye çalışır. Attalos'un cezalandırılmaması üzerine hayal kırıklığına uğrayan Pausanias, artık kraldan da nefret etmeye başlar. Ayrıca sofist Hermokrates tarafından, en büyük işleri başarmış olan adamı öldürerek büyük bir şöhret elde edebileceği konusunda da kafası karıştırılır. Böylece Pausanias'ın kafasında giderek kralı öldürme niyeti olgunlaşır ve bu niyeti, kralın kızı Kleopatra'nın Epiruslu Aleksandros ile evliliği vesilesiyle düzenlenen şenlikler sırasında gerçekleştirir. Filip muhafızlarını geride bırakıp tek başına tiyatroya doğru ilerlerken, zaten pusuya yatmış olan Pausanias ona doğru koşar ve onu bıçaklar. Saldırının sürpriz etkisi, suikastçıya kaçmak için bir avantaj sağlar. Ancak girişte bekleyen atlara ulaşıp binmek üzereyken, ayakkabısı bir sarmaşığa takılır; düşer ve ardından onu takip eden üç muhafız Leonnatos, Perdikkas ve Attalos (adı geçen aynı adlı komutanla aynı kişi değil) tarafından olay yerinde mızrakla öldürülür.

Ortak komplocuların yargılanması

Pausanias, Filip'in kızı Kleopatra'nın Epiruslu I. Aleksandros ile yaptığı düğün töreninde Filip'i öldürür; ancak cinayetin ardından, firar etmek için şehir kapısına doğru kaçarken, bir asma köküne takılır ve aralarında Attalus, Andromenes'in oğlu Stymphaean, aynı zamanda İskender'in korumaları ve arkadaşları olan Leonnatus ve Perdikkas'ın da olduğu Filip'in korumalarından birkaç tanesi tarafından ölene kadar mızraklanır.

Pausanias'ın kaçmaya çalıştığı yerin yakınında atlar bulunduğundan, cinayetin kesinlikle önceden planlandığı düşünülür. Cinayet davasında, diğer iki adam, Heromenes ve Arrhabaeus, Pausanias ile birlikte komplo kurmaktan suçlu bulunurlar ve idam edilirler. Pausanias'ı öldüren mızrağı atan Leonnatus'un ise muhtemelen suikastçının sorgulanmasını engellemeye çalıştığı şüphesiyle rütbesi düşürülür.

İntikam zamanlaması ile ilgili sorunlar

Bununla birlikte, tecavüz ile intikam arasındaki zaman farkıyla alakalı bir sorun vardır: Diodorus, Pausanias'a kişisel bir intikam nedeni atfedilmesini destekler ve Pausanias'a yapılan saldırıya yol açan olayları İlirya kralı Pleurias zamanına tarihlendirir. Ancak Filip'in İlirya'ya karşı yürüttüğü son sefer MÖ 344'te gerçekleşmiştir. Bu tarihler arasındaki yazışmalar, Pausanias'ın tecavüzü ile Filip'in öldürülmesi arasına sekiz yıl koyar - asabi bir kişisel intikam eylemi için bu zaman aralığı görünüşte uzun bir bekleyiştir.

Iustinus'un anlatımı

Muhtemelen MS ikinci veya üçüncü yüzyılda yaşamış olan Iustinus, Filip'in öldürülmesiyle ilgili anlatısında Diodorus'un tasvirinden önemli ölçüde farklılaşır. Attalos'un Orestisli Pausanias'ı sarhoş ettiğini ve adamları tarafından aşağılayıcı bir muameleye maruz bıraktığını o da belirtir, ancak Diodorus'un verdiği, Pausanias'ın daha önce kıskançlık yüzünden aynı adı taşıyan bir rakibini aşağılayıp ölümüne neden olduğu gerekçesi Iustinus'ta yer almaz. Iustinus'a göre Kral Filip, Pausanias'ın Attalos hakkındaki şikayetlerini sadece görmezden gelmekle kalmamış, aynı zamanda onunla alay da etmiştir. Ayrıca, konuşmalarıyla Pausanias'ı cinayete teşvik eden bir filozoftan da bahsedilmez. Buna karşılık Iustinus, Olimpias'ın kocasıyla yaşadığı önemli anlaşmazlıklar nedeniyle Pausanias'ı bu suça azmettirdiğine dair şüpheler olduğunu belirtir; hatta Büyük İskender bile bu işe dahil olmuş olabilir. Diodorus'un tasvirinin aksine, Filip öldürüldüğünde yalnız değildir, Büyük İskender ve Epiruslu İskender de yanındadır. Katil kaçarken hemen öldürülmemiştir, ancak daha sonra çarmıha gerilmiştir. Bu bilgi, bilinmeyen bir antik tarihçiye ait bir papirüs parçasıyla da uyuşmaktadır; bu parçada ayrıca, Pausanias'ın tutuklanmasının ardından yapılan bir sorgulamada muhtemelen ele verdiği başka kişilerin de suç ortağı olarak hüküm giydiği belirtilmektedir. Iustinus'a göre Olimpias'a yönelik şüpheler, onun Pausanias'ın kaçışı için atları hazırlaması ve daha sonra çarmıha gerilenin başına altın bir taç koymasıyla güçlenmiştir; ayrıca, katilin cesedini ölen kralın kalıntıları üzerinde yaktığı, oraya bir anıt inşa ettirdiği, anısına yıllık kurban törenleri düzenlediği ve cinayette kullanılan kılıcı Apollon'a adadığı söylenir.

Modern Bilimde Cinayetin Değerlendirilmesi

Modern tarihçiler, II. Filip'in öldürülmesinin olası arka planlarını çok farklı şekillerde değerlendirirler. Araştırmacıların bir kısmı Olimpias ve Büyük İskender'i azmettirici olarak görürken, bir kısmı da onların masumiyetine inanır. Ancak Olimpias'ın suç ortaklığını muhtemel gören, ancak İskender konusunda daha çekimser davranan bir tarihçi grubu da bulunmaktadır. Robin Lane Fox gibi isimler de bu son görüşü paylaşmaktadır.

Olimpias ve oğlunun krala suikastı azmettirmiş olabileceğine dair temel neden, Filip'in genç Makedonlu Kleopatra ile yaptığı son (aşk) evliliğinde aranmalıdır. Olimpias bu durumdan dolayı kendi konumunun tehlikeye girdiğini ve onurunun zedelendiğini düşünerek sarayı terk eder ve kocasına karşı savaş başlatması için kışkırtmaya çalıştığı kardeşi Epiruslu İskender'in yanında ikamet etmeye başlar. Büyük İskender de babasıyla Kleopatra ile olan düğün kutlamaları sırasında ciddi bir şekilde tartışmış ve daha sonra onunla sadece görünüşte barışmıştır. Özellikle, yeni üvey annesinden olası bir oğlu aracılığıyla taht sırasının tehlikeye girdiğini düşünmüş olmalıydı, çünkü Epirotlu olan Olimpias, Makedon bakış açısıyla bir 'yabancı'ydı ve Attalos da Filip'in nihayet Kleopatra'dan 'gerçek' bir oğul sahibi olabileceği yönünde uygunsuz bir yorumda bulunmuştu.

Elbette, Olimpias ve oğlunun kraliyet cinayetindeki suç ortaklığına dair kesin bir kanıt sunmak mümkün değildir. Iustinus'un anlattığına göre Olimpias'ın öldürülen katile gösterdiği iddia edilen saygı, sadece onun eylemine duyduğu sevinçle de açıklanabilir. Ancak daha sonra Filip'in genç dulunu ortadan kaldırmak gibi hiçbir şiddet eyleminden çekinmemiştir. Aristoteles ve Diodorus'un anlatıları muhtemelen sarayda resmi olarak yayılan suikast versiyonunu temsil etmektedir, çünkü Filip'in eşi ve oğluyla olan sonuç doğuran anlaşmazlığından hiç bahsetmezler ve Pausanias'ı tamamen kişisel intikam hırsıyla hareket eden tek fail olarak tanımlarlar. Attalos'un Pausanias'a yaptığı iddia edilen ve kral tarafından cezalandırılmayan aşağılamanın tek cinayet nedeni olduğu şeklindeki varyant, Olimpias ve oğlunun işine çok gelmiştir, çünkü Attalos, Filip'in ölümünden kısa bir süre sonra İskender'in emriyle öldürülmüş ve bu nedenle artık itiraz edememiştir. Son olarak, Persler gibi başka tarafların da Filip'in ölümünde çıkarı olabileceği unutulmamalıdır.

Kaynakça

Özel

Birincil kaynaklar

• Plutarkhos: İskender'in Hayatı 25 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • "Philip'in Suikastı", Plutarch 5 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Diodorus Siculus, 16.94

Modern

• "Philip'in Ölümü: Cinayet mi Suikast mı?"
• Büyük İskender, JR Hamilton
• Makedonyalı İskender MÖ 356-323, Peter Green