Orchis
| Salep | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||||||
| Orchis militaris | |||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Orchis, orkide ailesindeki (Orchidaceae) cinslerden bir tanesidir ve genel olarak Avrupa ve Kuzeybatı Afrika'da bulunur ve Tibet, Moğolistan ve Sincan'a kadar yayılış alanı uzar.[3] Orchis'in adı, orkidelerin bir çoğunda görülen çifte tuberoid (yumrulara benzeyen kalın veya etli kök) yumrularının görünümünden dolayı "testis" anlamına gelen Grekçe ὄρχις orchis kelimesinden gelir.[4]
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu karasal orkideler, yalancı soğan (Pseudobulb) yerine yumrulara sahiptir. Görünüşleri son derece çeşitlidir. Dik bir gövdeye sahiptirler. Orkidelerin çiçeklenme durumu, silindirik çiçek tiplerinden dairesel çiçek salkımlarına kadar çeşitlilik göstermektedir, bu çiçekler sarı, kırmızı ve morumsu çiçeklere sahip olup 5 ila 15 cm uzunluğundadırlar. Bu orkideler çiçeklenmeye bitkinin dibinden başlar ve yavaşça yukarı doğru çiçeklenmeye devam eder. Ancak durum Salep Püskülü (Orchis simia)i çin tam tersidir, çiçeklenme yukarı kısımlardan başlar ve bitkinin dibine doğru devam eder.
Orijinal Orchis cinsi 1.300'den fazla isim içeriyordu. Polifiletik olduğundan, Pridgeon ve arkadaşları tarafından birkaç yeni cinse ayrıldı: Ponerorchis, Schizodium ve Steveniella. Bu orkideler, tropikal yağmur ormanları ve yarı çöl bölgelerinde, deniz kıyılarında ve tundrada bulunabilirler. Neotropikal orkide türlerinin çoğu Güney Orta Amerika'da ve Güney Amerika'nın kuzeybatısında bulunabilir.
Taksonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]2014'ün Haziran ayından itibaren, WCSP bir dizi alt türle birlikte toplamda 21 farklı türü kabul etmektedir:[5]
- Orchis adenocheila Czerniak. (İran)
- Orchis anatolica Boiss. – Anadolu orkidesi (Kıbrıs, Türkiye, Güney Ege Adaları, Suriye, Lübnan, İsrail, İran)
- Orchis anthropophora (L.) All. (Batı Avrupa ve Akdeniz çevresi)
- Orchis brancifortii Biv. (Güney İtalya, Sicilya, Sardinya)
- Orchis galilaea (Bornm. & M.Schulze) Schltr. (Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail)
- Orchis italica Poir. – Türk Salebi, İtalyan Orkidesi (Akdeniz çevresi)
- Orchis mascula (L.) L. – Erken mor orkide, (Kanarya Adaları ve Kuzey ve Orta Avrupa'dan İran'a kadar)
- Orchis mascula subsp. ichnusae Corrias
- Orchis mascula subsp. laxifloriformis Rivas Goday & B.Rodr.
- Orchis mascula subsp. mascula
- Orchis mascula subsp. scopulorum (Summerh.) H.Sund. ex H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
- Orchis mascula subsp. speciosa (Mutel) Hegi
- Orchis militaris L. – Askeri orkide (Avrupa'dan Moğolistana)
- Orchis militaris subsp. militaris
- Orchis militaris subsp. stevenii (Rchb.f.) B.Baumann & al.
- Orchis olbiensis Reut. ex Gren. (Kuzeybatı İtalya'dan Kuzeybatı Afrika'ya kadar)
- Orchis pallens L. – Soluk çiçekli orkide (Avrupa'dan Kafkasya'ya kadar)
- Orchis patens Desf. (Orta Akdeniz'den Kuzeybatı Afrika'ya kadar)
- Orchis patens subsp. canariensis (Lindl.) Asch. & Graebn.
- Orchis patens subsp. patens
- Orchis pauciflora Ten. (Arnavutluk, Korsika, Yunanistan, İtalya, Girit ve Yugoslavya)
- Orchis provincialis Balb. ex Lam. & DC. (Merkezi Güney ve Güney Avrupa'dan Kafkaslara, Kuzeybatı Afrika)
- Orchis punctulata Steven ex Lindl. – Küçük noktalı orkide (Güneydoğu Avrupa'dan Batı Asya'ya kadar)
- Orchis purpurea Huds. – Ergunavi salep, hıdırellez çiçeği (Avrupa'dan Kafkasya'ya kadar, Cezayir)
- Orchis purpurea subsp. caucasica (Regel) B.Baumann & al.
- Orchis purpurea subsp. purpurea
- Orchis quadripunctata Cirillo ex Ten. – Dört benekli orkide (Sardinya'dan Doğu Akdeniz'e)
- Orchis simia Lam. – Maymun orkidesi, salep püskülü (Avrupa'dan İran'a kadar, Kuzey Afrika)
- Orchis simia subsp. simia
- Orchis simia subsp. taubertiana (B.Baumann & H.Baumann) Kreutz
- Orchis sitiaca (Renz) P.Delforge
- Orchis spitzelii Saut. ex W.D.J.Koch – Spitzel'in orkidesi (İsveç (Gotland(Baltık denizinde yer alan bir İsveç adası)), Doğu İspanya'dan Kafkaslar'a kadar, Kuzeybatı Afrika)
- Orchis spitzelii subsp. cazorlensis (Lacaita) D.Rivera & Lopez Velez
- Orchis spitzelii subsp. nitidifolia (W.P.Teschner) Soó
- Orchis spitzelii subsp. spitzelii
- Orchis troodi (Renz) P.Delforge
Doğal melezler
[değiştir | kaynağı değiştir]2014'ün Haziran ayından itibaren, WCSP bir dizi alt melez türleriyle beraber toplamda 37 farklı melez türü kabul etmektedir:[5]
- Orchis × algeriensis B.Baumann & H.Baumann (O. patens × O. spitzelii)
- Orchis × angusticruris Franch. (O. purpurea × O. simia) (Avrupa'dan Kafkaslar'a kadar)
- Orchis × angusticruris nothosubsp. angusticruris (O. purpurea subsp. purpurea × O. simia)
- Orchis × angusticruris nothosubsp. transcaucasica B.Baumann & al. (O. purpurea subsp. caucasuca × O. simia)
- Orchis × apollinaris W.Rossi & al. (O. italica × O. simia) (İtalya)
- Orchis × aurunca W.Rossi & Minut. (O. pauciflora × O. provincialis)
- Orchis × bergonii Nanteuil (O. anthropophora × O. simia) (Batı Akdeniz)
- Orchis × beyrichii (Rchb.f.) A.Kern. (O. militaris × O. simia) (Avrupa'dan Türkiye'ye kadar)
- Orchis × beyrichii nothosubsp. beyrichii (O. militaris subsp. militaris × O. simia)
- Orchis × beyrichii nothosubsp. golestanica (Renz) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. militaris subsp. stevenii × O. simia)
- Orchis × bispurium (G.Keller) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. anthropophora × O. militaris × O. purpurea)
- Orchis × bivonae Tod. (O. anthropophora × O. italica) (Güney Avrupa)
- Orchis × buelii Wildh. (O. provincialis × O. quadripunctata)
- Orchis × caesii De Angelis & Fumanti (O. italica × O. purpurea)
- Orchis × calliantha Renz & Taubenheim (O. punctulata × O. simia) (Türkiye)
- Orchis × chabalensis B.Baumann & al. (O. militaris subsp. stevenii × O. punctulata)
- Orchis × colemanii Cortesi (O. mascula × O. pauciflora)
- Orchis × fallax (De Not.) Willk. (O. patens × O. provincialis)
- Orchis × fitzii Hautz. (O. anatolica × O. mascula) (Turkey)
- Orchis × hybrida (Lindl.) Boenn. ex Rchb. (O. militaris × O. purpurea) (Avrupa)
- Orchis × klopfensteiniae P.Delforge (O. pallens × O. spitzelii) (Güneybatu Avrupa)
- Orchis × kretzschmariorum B.Baumann & H.Baumann (O. anatolica × O. provincialis)
- Orchis × ligustica Ruppert (O. mascula × O. patens) (Akdeniz çevresi)
- Orchis × loreziana Brügger(O. mascula × O. pallens) (Avrupa)
- Orchis × loreziana nothosubsp. kisslingii (Beck) Potucek (O. mascula subsp. speciosa × O. pallens) (Güney Avrupa)
- Orchis × loreziana nothosubsp. loreziana (O. mascula subsp. mascula × O. pallens) (Orta Avrupa)
- Orchis × lucensis Antonetti & Bertolini (O. pauciflora × O. simia)
- Orchis × macra Lindl. (O. anthropophora × O. purpurea) (Avrupa)
- Orchis × orphanidesii (E.G.Camus) B.Bock (O. anthropophora × O. mascula)
- Orchis × palanchonii G.Foelsche & W.Foelsche (O. olbiensis × O. pauciflora)
- Orchis × penzigiana A.Camus (O. mascula × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. jailae (Soó) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. mascula subsp. speciosa × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. penzigiana (O. mascula subsp. mascula × O. provincialis)
- Orchis × penzigiana nothosubsp. sardoa Scrugli & M.P.Grasso (O. mascula subsp. ichnusae × O. provincialis)
- Orchis × permixta Soó (O. mascula subsp. signifera × O. pallens × O. provincialis) (Kırım)
- Orchis × petterssonii G.Keller ex Pett. (O. mascula × O. spitzelii) (Avrupa, Kuzeybatı Afrika)
- Orchis × petterssonii nothosubsp. incantata (P.Delforge) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr. (O. mascula subsp. laxifloriformis × O. spitzelii subsp. cazorlensis)
- Orchis × petterssonii nothosubsp. petterssonii (O. mascula subsp. mascula × O. spitzelii subsp. cazorlensis)
- Orchis × plessidiaca Renz (O. pallens × O. provincialis) (Güneydoğu Avrupa'dan Kırım'a kadar)
- Orchis × pseudoanatolica H.Fleischm. (O. pauciflora × O. quadripunctata) (Güneydoğu Avrupa)
- Orchis × schebestae Griebl (O. mascula × O. quadripunctata)
- Orchis × serraniana P.Delforge (O. mascula subsp. laxifloriformis × O. olbiensis)
- Orchis × sezikiana B.Baumann & H.Baumann (O. anatolica × O. quadripunctata)
- Orchis × spuria Rchb.f. (O. anthropophora × O. militaris) (Avrupa)
- Orchis × thriftiensis Renz (O. anatolica × O. pauciflora)
- Orchis × tochniana Kreutz & Scraton (O. italica × O. punctulata) (Kıbrıs)
- Orchis × willingiorum B.Baumann & H.Baumann (O. provincialis × O. spitzelii)
- Orchis × wulffiana Soó (O. punctulata × O. purpurea) (Kırım'dan Kafkasya'ya kadar)
- Orchis × wulffiana nothosubsp. suckowii (Kümpel) B.Baumann & al. (O. punctulata × O. purpurea subsp. caucasica)
- Orchis × wulffiana nothosubsp. wulffiana (O. punctulata × O. purpurea subsp. purpurea)
Türler arası melezler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Orchiophrys (Ophrys x Orchis )
- Orchiserapias (Orchis x Serapias )
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Sp. Pl.: 943: 1753.
- ^ Sp. Pl.: 943, 1753.
- ^ Kew World Checklist of Selected Plant Families
- ^ Alberta Native Plant Council Google Kitaplar'da Rare Vascular Plants of Alberta (2001), s. 52,
- ^ a b "Search for Orchis". World Checklist of Selected Plant Families. Royal Botanic Gardens, Kew. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2014.
Wikimedia Commons'ta Orchis ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
 | Tek çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
