Laz Dilinin Grameri

Marr'ın Грамматика чанского (лазского) языка: С хрестоматией и словарем (Çan (Laz) Dilinin Grameri: Antoloji ve Sözlükle) adlı eserin kapak fotoğrafı

Laz Dilinin Grameri, tam adı Çan (Laz) Dilinin Grameri: Antoloji ve Sözlükle (Rusça: Грамматика чанского (лазского) языка: СЪ хрестоматией и словарем), Dilbilimci Nikolay Marr’ın Laz dili üzerine bilgi verdiği ve Lazcanın gramer yapısını ele aldığı eseridir. Eseri yazmadan önce Marr Lazistan’a gidip Lazca üzerine bilgi ve materyal toplamıştır. Marr’ın bu seyahate dair notları Türkçe de yayımlanmıştır.

Kısaca Laz Dilinin Grameri olarak bilinen eser, 1910 yılında yayımlanmıştır. Bu eserin Laz dili üzerine yapılmış ilk kapsamlı çalışma olduğu söylenebilir. "Laz" yerine "Çan" (ჭან-ი) terimini daha çok kullanmış olan Marr, kitabın girişinde Çan/Laz dili hakkında bilgi vermiştir. Ardından daha önce Laz dili üzerine yayımlanmış literatürden ve Georg Rosen, Roderich von Erckert gibi Kafkas dilleri üzerine çalışmış kişilerden söz etmiştir.

Nikolay Marr’ın Lazcanın yazımımda kullandığı alfabe tablosunun ilk sayfası (solda) ve ikinci sayfası (sağda).

Marr sonraki sayfalarda (s. 1-80) Lazcanın gramer yapısını ayrıntılı biçimde incelemiş, Lazca kelimeleri ve fiil çekimlerini Gürcü alfabesiyle yazmış, açıklamaları ise Rusça yapmıştır. Bu bölümün hemen başında, “Таблица” (Tablo) adı altında Lazcanın yazımında kullandığı Gürcü alfabesinin bir tablosunu vermiştir. Gürcü alfabesinin harflerinin karşılığı olarak Rus, Latin ve Osmanlı alfabesinin harflerini yazmış, bazı fonemleri anlaşılır kılmak için Osmanlıca açıklamalar eklemiştir. O dönemde kullanılan ve 33 harften oluşan Gürcü alfabesine Lazca için harfler eklemiş ve Lazca için 37 harfli bir Laz alfabesi oluşturmuştur. Bu harflerin ayrıca el yazısı biçimini de vermiştir. Otuz yedi harfe ek olarak Türkçeden gelen “ü” ve “ö” fonemleri için Gürcü alfabesinin “უ” (u) ve “ო” (o) harflerinin üzerine iki nokta koymuştur.

Marr, “Xрестоматией” (“Antoloji”) adlı bölümde Lazca metinleri yayımlamıştır. Bu metinler kitabın önemli bir alanını (s. 81-123) kapsamaktadır. Bu kısımda yer alan destan, mesel, şiir gibi metinlerin bir kısmını Rusçaya çevirmiş, bir kısmını Gürcü alfabesiyle yazılmış halde bırakmıştır. Bu metinlerden bazı örnekler, yakın bir tarihte Latin harflerine aktarılarak yayımlanmıştır.

Laz Dilinin Grameri’nin son kısmı “Cловарем” (Sözlük) adlı sözlük bölümünden (s. 125-240) oluşur. Marr, Lazca kelimeleri Gürcü alfabesiyle yazmış, bu kelimelerin anlamlarını Rusça vermiştir. Nitekim sözlük bölümünün başlığı “Чанско-русскiй словарь” (Çanca-Rusça Sözlük”) adını taşımaktadır. Bazı kelimelerin Lazcaya hangi dilden girdiğini belirtmiş, Yunanca ve Osmanlıca kelimelerin kendi alfabeleriyle özgün biçimlerini de eklemiştir. Marr’ın söz konusu sözlüğü Lazca üzerine yazılarda da ele alınmıştır.

• 
  Nikolay Marr’ın Laz dilinin grameri üzerine çalışmasında “Sözlük” bölümünün ilk sayfası
• 
  Nikolay Marr’ın Laz dilinin grameri üzerine çalışmasında “Antoloji” bölümünün ilk sayfası