Hoca-Hanlar

Doğu Türkistan topraklarına hakim olan Çağatay Hanlığı'nın yıkıldığı 1688 yılından anılan bölgenin Çin işgaline girdiği 1759 yılına kadar hüküm süren yönetici grup.

Dünya ticaretinin okyanuslara kayması ile İpek Yolu gibi kıta içi ticaret yollarının giderek önemini yitirmesi sonucunda Doğu Türkistan'da giderek yoksulluk hâkim olmaya başladı. Buradaki idarecilerin de giderek dış dünyayla yalıtılmış bir hayat kurmaları ve orduların modern askerlik tekniklerinden uzak kalması başta Çin ve Rusya olmak üzere dış baskıların giderek daha yoğun bir şekilde hissedilmesine neden oldu. Kalmuk işgalinden sonra iyice zayıflayan Çağatay idaresi döneminde, Buhara'dan Kaşgar'a gelerek dini bir otorite kuran Hoca Mahdum-i Âzam Buharî'nin nesli gittikçe siyasi güce de kavuşmaya başladı.

Ak-Tağlık ve Kara-Tağlık kolları

Hoca Mahdum-i Âzam Buharî'nin iki oğlu oldu. Oğullardan biri olan İmam Kelan'dan Kaşgar'da Ak-Tağlık denen Işkiyye dalı, diğer oğul İshak Veli'den ise Kara-Tağlık denen İshakiye dalı yürüdü. Her iki dalın da mensupları Çağatay hanedanıyla derin akrabalık bağları da kurdular.

Çağatay Hanlığı'nın çöküşü

Kalmuk işgali Çağatay Hanlığı'nı iyice güçten düşürdü. II. İsmail Han'ın Kalmuklar'a esir düşmesiyle siyasi otorite iyice zayıflamaya başladı ve şehirlerde Hoca'ların hakimiyeti iyice hissedilmeye başladı. 1688 yılında ise Çağatay Hanlığı tamamen tarihe karışınca, Hocalar unvanlarının sonuna "Han" unvanını da ekleyerek Doğu Türkistan'ı yönetmeye başladılar.

Hoca-Hanların da bağımsızlıklarını yitirmeleri

Hoca-Hanlar da Doğu Türkistan'a yaklaşık 70 yıl egemen olabildiler. Çağatay döneminden kalan yalıtılmışlık ve teknolojiden uzaklık devam etti ve 1759 yılında Çin orduları Doğu Türkistan'ı işgal ettiler. Bu suretle Hoca-Hanların hakimiyeti sona ererken Doğu Türkistan da Yakub Beg'e kadar bağımsızlığını kaybetti.