Hikmet Kıvılcımlı
Hikmet Kıvılcımlı | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1902 Priştine, Kosova Vilayeti |
| Ölüm | 11 Ekim 1971 (69 yaşında) Belgrad, Yugoslavya |
| Defin yeri | Topkapı Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Siyasetçi, kuramcı, yazar, yayıncı ve çevirmen |
Hikmet Ali Kıvılcımlı (1902, Priştine - 11 Ekim 1971, Belgrad), Türk Marksist-Leninist siyasetçi ve kuramcı, yazar, yayıncı ve çevirmen. Kaleme aldığı 100'den fazla çalışma içerisinde en önemli düşüncelerinden birisi tarih tezidir. Ancak Kıvılcımlı’nın tarih yaklaşımına ve çalışmalarına Türkiye akademisinde yeterince yer verilmemiştir.[1][2][3] Bununla birlikte yakın zamanda yapılan çeşitli çalışmalar Kıvılcımlı'nın kendine özgü tarih tezine dikkat çekmiştir (Bkz. Tarih tezi).
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası Priştine'de Posta Telgraf Müdürlüğü yapmış Hüseyin Bey, annesi Münire Hanım'dır. 17 yaşında gönüllü olarak Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı, Yörük Ali Efe çetesinde Kuvâ-yi Milliye gönüllüsü oldu, Köyceğiz Kuvâ-yi Milliye Askerî Kumandanlığı görevinde bulundu. Liseyi Vefa Lisesinde okuduktan sonra sınavla İstanbul Tıp Fakültesine girdi.
Öğrencilik yıllarında siyasi faaliyetlerini sürdürüp Kurtuluş, Aydınlık gibi TKP yayınları aracılığıyla komünist fikirlerle tanıştı ve 1920'lerin başında Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyesi oldu. 1925'te TKP'nin Beşiktaş Akaretler'de gerçekleştirdiği 2. kongrede TKP Merkez Komitesine (MK) seçildi. MK içerisinde gençlik sorumlusu olarak görev aldı. Aynı yıl Aydınlık gazetesinde ilk yazıları yayımlanmaya başladı. 1925'ten hayatının sonuna kadar kadar sürekli kovuşturmalara, işkencelere maruz kaldı ve toplam 22,5 yıl hapis yattı.
1925 yılında Kürt ayaklanmaları ile çıkan Takrir-i Sükûn Kanunu'ndan sonra İstiklal Mahkemesinde yargılandı ve 10 yıl kürek cezası aldı. 1 yıl hapis yattıktan sonra çıkan afla serbest kaldı. TKP'ye yönelik 1927 Tevkifatı ile MK Genel Sekreteri Vedat Nedim Tör ve Şevket Süreyya Aydemir'in partiden ayrılıp parti arşivini polise teslim etmesi sonucu, diğer parti üyeleriyle birlikte tutuklanarak 3 ay tutuklu kaldı. 1929 yılında TKP İzmir Davası'nda 4,5 yıl yeni bir mahkûmiyet aldı.[4] En önemli eserlerinden olan Yol: TKP'nin Eleştirel Tarihi kitabı 1932'de yayımlandı. 1938 yılında Nâzım Hikmet'le birlikte yargılandığı Donanma Davası'nda 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 12 yıl hapis yattıktan sonra, Nazım Hikmet gibi o da, 14 Mayıs 1950 seçimlerini kazanarak Cumhuriyet Halk Partisinden iktidarı devralan Demokrat Partinin ilk icraatlarından biri olarak çıkardığı afla tahliye oldu.
Parti tarihindeki o zamana dek en geniş tutuklama olan 1951 Tevkifatı dışında kalması sonucu, 1954 yılında yasal Vatan Partisini kurdu. Kıvılcımlı bu dönemde bir yandan toplum içinde yaygın dindarlık ve milliyetçiliğe, diğer yandan devlet içinde "ilerici vurucu güç" olarak gördüğü orduya hitap eden bir politika izledi. Örneğin, 1957 Eyüp mitinginde Vatan Partisinin sosyalist amaçlarının İslam dininin değerleriyle uyuşmasına ağırlık veren konuşmasından ötürü önce "dini siyasete alet etmek" suçundan soruşturma açıldı, konuşma metni incelendikten sonra ise "komünizm propagandası yapma" suçuyla yargılandı, ardından parti kapatılıp 25 partili tutuklandı. Tutuklu yargılama sürerken gerçekleşen 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin hemen ertesi günü Kıvılcımlı "İkinci Kuvayı Milliye Gazalarının kutlu olmasını" dileyen bir telgraf çekti. Daha sonra da, Talat Aydemir gibi birçok subayla ilişkiler geliştirdi.[5]
1965 yılında Tarihsel Maddecilik Yayınları'nı kurup yöneterek Marx, Engels ve Lenin'in eserlerinden birçok çeviriler yaptı ve yayımladı. Aynı yıl, en önemli eserlerinden olan Tarih Tezi kitabını da yayımladı. Ayrıca, Marx'ın Kapital adlı çalışmasının bir bölümünü çevirdi. İktisattan antropolojiye, Marksist düşüncenin tarihsel ve kuramsal gelişiminin açıklanmasına ve Türkiye'de bir işçi sınıfı devriminin strateji ve taktik sorunlarına kadar çeşitli konularda çok sayıda telif eseri ve Aydınlık, Türk Solu, Ant ve (kendisinin kurduğu) Sosyalist gibi çeşitli dergilerde makaleleri yayımlandı.
12 Mart 1971 Muhtırası ile yine seçilmiş hükûmetin ordu tarafından devrilmesi üzerine, Kıvılcımlı'nın tutumu yine 27 Mayıs benzeri olup Ordu Kılıcını Attı başlıklı bir yazı ile meclisin kendisini düzeltmesi umudunu yitiren ordunun yönetime el koyma durumunda kaldığını belirtti.[5]
O sırada prostat kanseri teşhisi konmuş olan Kıvılcımlı, kendisinin de arananlar listesine dahil edilmesi üzerine yurt dışına çıkmaya karar vererek sosyalist ülkelere gidip orada tedavi görmek istedi. Fakat iltica talebi gerek Bulgaristan gerekse Doğu Almanya tarafından (Moskova'ya danışılarak) reddedilip sınır dışı edildi. SBKP MK Genel Sekreteri ve SSCB cumhurbaşkanı Brejnev'e kendisine yapılan haksızlıkları anlatıp adalet talep ettiği mektup da cevapsız kaldı. Bunun üzerine sosyalist Arnavutluk'a giderken o zamanki sosyalist federal Yugoslavya içinde olan Makedonya'da 11 Ekim 1971'de öldü.[4][5]
Tarih tezi
[değiştir | kaynağı değiştir]Son yıllarda yapılan çalışmalar, Kıvılcımlı’nın tarih kuramına—kendi yazılarında “Tarih Tezi” olarak adlandırdığı yaklaşımına—yeniden dikkat çekmiştir.[6][7] Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi, kısmen onun “Türkiye’nin özgünlüğü” olarak tanımladığı olguyu açıklama çabasının bir parçasıydı ve özellikle kapitalizm öncesi toplumların anlaşılmasına, daha dar bir ifadeyle onun “tarihsel devrimler” olarak tanımladığı uygarlıkların yükseliş ve çöküşüne odaklanıyordu.[8]
Lewis Henry Morgan’ın Ancient Society (1877), Friedrich Engels’in Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni (1884) ve İbn Haldun’un Mukaddime (1377) eserlerinden ilham alan Kıvılcımlı, bu kuramı 1965 tarihli Tarih Devrim Sosyalizm adlı çalışmasında geliştirdi. Modern toplum içi mücadelelerin ürünü olan “sosyal devrimlerden” farklı olarak Kıvılcımlı, “tarihsel devrimleri” topluluklar arası çatışmaların bir sonucu olarak görüyordu—özellikle de “barbar göçebeler” ile yerleşik uygarlıklar arasındaki mücadelelerin.[9] Kıvılcımlı’nın “ilkel sosyalist”ler[10] olarak tanımladığı, ortak mülkiyete dayalı, eşitlikçi bir yaşam sürdüren “barbar göçebeler”, sınıfsal olarak katmanlaşmış uygarlıklarla çatışma içerisinde kalıyordu; bu uygarlıklar ise onları durdurmak için gereken kolektif eylemi örgütleyemiyordu. Eski uygarlıkların yükselişi ve yıkılışı, bu karşıtlığın sonucuydu.[11]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Eser Adı | İlk Yayınlanan Yayınevi | Yayın Yılı |
|---|---|---|
| 27 Mayıs ve Yön Hareketinin Sınıfsal Eleştirisi | Ant Yayınları | 1970 |
| Allah - Peygamber - Kitap | Bumerang | 1999 |
| Anarşi Yok! Büyük Derleniş! | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1975 |
| Anılar | Yol Yayınları | 1980 |
| Bergsonizm | Sosyal İnsan Yayınları | 2008 |
| Bilimsel Sosyalizmin Doğuşu | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1970 |
| Cennet Sözcüğü Nereden Gelir? | Diyalektik Yayınları | 1994 |
| Deccal Kapımızı Nasıl Çalıyor? | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1975 |
| Devrim Nedir? | Derleniş Yayınları | 1977 |
| Devrim Zorlaması Demokratik Zortlama | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1970 |
| Dinin Türk Toplumuna Etkileri | Yol Yayınları | 1980 |
| Diyalektik Materyalizm | Tarih ve Devrim Yayınevi | 1974 |
| Diyalektik Materyalizm Nedir? Nasıl Kullanılır? Ne Değildir | Derleniş Yayınları | 2000 |
| Durum Yargılaması | Derleniş Yayınları | 1999 |
| Eyüp Konuşması | Derleniş Yayınları | 1977 |
| Fetih ve Medeniyet | Tecelli Matbaası | 1953 |
| Finans-Kapital ve Türkiye | Kıvılcım Yayınları | 1978 |
| Genel Düşünceler | Kıvılcım Yayınları | 1978 |
| Genel Olarak Sosyal Sınıflar ve Partiler | Tarih ve Devrim Yayınevi | 1974 |
| Halk Savaşının Planları | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1970 |
| İhtiyat Kuvvet Milliyet (Şark) | Yol Yayınları | 1979 |
| İlkel Sosyalizmden Kapitalizme Son Geçiş: Japonya | Tarih Bilimi Yayınları | 2000 |
| İlkel Sosyalizmden Kapitalizme İlk Geçiş: İngiltere | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1965 |
| İnkılapçı Münevver (Devrimci Aydın) Nedir? | Aydınlık Basımevi | 1935 |
| Kadın Sosyal Sınıfımız | Sosyal İnsan Yayınları | 2009 |
| Kim Suçlamış? - Brejnev'e Mektup | Yol Yayınları | 1979 |
| Komün Gücü | Tarih Bilimi Yayınları | 2000 |
| Kısaca Marksizm Düşünüşü | Tarih ve Devrim Yayınevi | 1974 |
| Metafizik Sosyolojiler | Ararat | 1970 |
| Oportunizm Nedir? | Kıvılcım Yayınları | 1977 |
| Osmanlı Tarihi ("Hüseyin Himmet Kırşehirli") | Tarih Bilimi Yayınları | 1982 |
| Osmanlı Tarihinin Maddesi | Tarihsel Maddecilik Yayınları | 1974 |
| Parti ve Fraksiyon | Yol Yayınları | 1980 |
| Partide Konaklar ve Konuklar | Kıvılcım Yayınları | 1978 |
| Soğan Ekmek Kongresi | ||
| Strateji Plan / Düşman:Burjuvazi / Müttefik:Köylü / Türkiye'de Ulusal Sorun / Legaliteyi istismar | ||
| Şeyh Bedrettin | ||
| Taktik Ana Halkası: Legaliteyi İstismar | ||
| Tarih Üzerine Yazılar | ||
| Tarih-Devrim-Sosyalizm | ||
| Toplum Biçimlerinin Gelişimi | ||
| Türkiye Köyü Ve Sosyalizm | ||
| Türkiye'de Kapitalizmin Gelişimi | ||
| Türkiye'de Sınıflar ve Politika | ||
| Türkçenin Üreme Yolları ve Dil Devrimciliğimiz | ||
| Uyarmak İçin Uyanmalı – Uyanmak İçin Uyarmalı | ||
| Üretim Nedir? | ||
| Üç Seminer | ||
| Vatan Partisi Tüzük ve Programı | ||
| Yakın Tarihten |
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Erdoğan, Necmi (2020), “Sunuş”. Osmanlı Tarihinin Maddesi, (İstanbul: Yordam Kitap): ss. 35-44
- ^ Çavuşoğlu, Tutku (2024-04-19). "DR. HİKMET KIVILCIMLI'NIN DEVLET TEORİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME". Memleket Siyaset Yönetim. 19 (41): 73–96. doi:10.56524/msydergi.1398226. ISSN 1306-8202.
- ^ Ümit Hassan, Kıvılcımlı'nın çalışmalarına dikkat gösteren sayılı Türk akademisyenlerinden birisiydi. Söz gelimi bkz. "İbn Haldun Metodu ve Siyaset Teorisi" (1977). Bora, Tanıl (2023). "Ümit Hassan". birikimdergisi.com.
- ^ a b "Brejnev'e Mektup, Hikmet Kıvılcımlı 30.09.1971". 9 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2011.
- ^ a b c Canan Özcan (Eylül 2018). "Hayatı ve Eserleriyle "Komple Bir Entelektüel" Olarak Dr. Hikmet Kıvılcımlı". Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi. 6 (2). s. 176-20227 Mart 2024.
- ^ Kaya, Muzaffer (2021). "Hikmet Kıvılcımlı's Contribution to Marxist Historiography: A Turkish Perspective". In Quintern, Detlev; Knopf, Kerstin (eds.). From Marx to Global Marxism Eurocentrism, Resistance, Postcolonial Criticism. Trier: WVT, Wissenschaftlicher Verlag Trier. pp. 103-113. 3868219307.
- ^ Cörüt, İlker (2021). "Hikmet Kıvılcımlı's "History Thesis" and the nation-form National revolutionaries as modern barbarians?". In İlker, Cörüt; Jongerden, Joost (eds.). Beyond Nationalism and the Nation-State Radical Approaches to Nation (1st ed.). London: Routledge. pp. 23-45. 9781003008842.
- ^ Muzaffer, Kaya (2021-10-20). "Hikmet Kıvılcımlı's Contribution to Marxist Historiography: A Turkish Perspective". Quintern, Detlev; Knopf, Kerstin (Ed.). From Marx to Global Marxism: Eurocentrism, Resistance, Postcolonial Criticism (İngilizce). WVT (Wissenschaftlicher Verlag Trier). s. 105. ISBN 978-3-86821-930-2.
- ^ Kaya, Muzaffer (2021). "Hikmet Kıvılcımlı's Contribution to Marxist Historiography: A Turkish Perspective". In Quintern, Detlev; Knopf, Kerstin (eds.). From Marx to Global Marxism Eurocentrism, Resistance, Postcolonial Criticism. Trier: WVT, Wissenschaftlicher Verlag Trier. pp. 106. 3868219307.
- ^ Kıvılcımlı, Hikmet (2020), Osmanlı Tarihinin Maddesi, (stanbul: Yordam Kitap. ss. 68-71.
- ^ Cörüt, İlker (2021). "Hikmet Kıvılcımlı's "History Thesis" and the nation-form National revolutionaries as modern barbarians?". In İlker, Cörüt; Jongerden, Joost (eds.). Beyond Nationalism and the Nation-State Radical Approaches to Nation (1st ed.). London: Routledge. p. 23-4. 9781003008842.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu kişinin Marxists Internet Archive'deki mevcut eserleri için: Hikmet Kıvılcımlı.
- Hollanda Sosyal Tarih Enstitüsü'nde Bulunan Hikmet Kıvılcımlı Arşivi5 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Dr. Hikmet Kıvılcımlı (Hayatı ve Eserleri)
- 1902 doğumlular
- Priştine doğumlular
- 1971'de ölenler
- Türkiye Komünist Partisi (1920) mensubu siyasetçiler
- Vatan Partisi (1954) mensubu siyasetçiler
- Türk Marksistler
- Türk komünistler
- Türk devrimciler
- Türk sosyalistler
- Marksist teorisyenler
- Marksist yazarlar
- Leninizm
- Vefa Lisesinde öğrenim görenler
- İstiklâl mahkemeleri sanıkları
- Topkapı Mezarlığı'na defnedilenler
- Türk edebiyatında toplumcu gerçekçi kişiler
- Türk Müslümanlar
- Türkiye tarafından tutuklanan kişiler