Francisco Franco
| Generalissimo Francisco Franco | |
|---|---|
.jpg)
| |
| İspanya Lideri | |
| Görev süresi 1 Nisan 1939 - 20 Ekim 1975 (36 yıl, 6 ay ve 19 gün) | |
| Yerine geldiği | Manuel Azaña (Cumhurbaşkanı olarak) |
| Yerine gelen | I. Juan Carlos (Kral olarak) |
| İspanya Başbakanı | |
| Görev süresi 30 Ocak 1938 - 8 Haziran 1973 | |
| Yerine geldiği | Juan Negrín |
| Yerine gelen | Luis Carrero Blanco |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Francisco Franco Bahamonde 4 Aralık 1892 Ferrol, Galiçya, İspanya |
| Ölüm | 20 Kasım 1975 (82 yaşında) Madrid, İspanya |
| Evlilik(ler) | Carmen Polo |
| Dini | Roma Katoliği |
| İmzası | 
|
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  İspanya Krallığı(1907–1931)  İkinci İspanya Cumhuriyeti(1931–1936)  Franco İspanyası(1936–1975) |
| Branşı | İspanya Kara Kuvvetleri
|
| Hizmet yılları | 1907–1975 |
| Rütbesi |  Mareşal
|
| Çatışma/savaşları | Rif Savaşı İspanya İç Savaşı |
| İspanya tarihi |
|---|
.svg) |
| Makale serilerinden |
 |
Francisco Franco Bahamonde[a] (4 Aralık 1892, Ferrol - 20 Kasım 1975, Madrid, İspanya), 1936'da İkinci Cumhuriyet'in demokratik hükûmetine karşı gerçekleştirilen askerî darbenin liderlerinden biri olan İspanyol asker ve diktatördü. 1 Ekim 1936'da isyancı tarafın başkomutanı olarak atandı, taraftarları tarafından el caudillo (önder) olarak anılmaya başlandı. İç Savaş'ın sona ermesinden ölümüne kadar 1975'e kadar İspanya Devlet Başkanı olarak görev yaptı. Ayrıca 1938'den 1973'e kadar hükûmet başkanı olarak görev yaptı.[1]
Nisan 1937'de, Falange Española de las JONS ve Comunión Tradicionalista'nın birleşmesi sonucu oluşan tek parti olan Falange Española Tradicionalista ve de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista'nın (FET y de las JONS) ulusal lideri olarak kendini ilan etti. Savaşın bitiminde otoriter bir diktatörlük veya yarı faşist bir rejim kurdu ve Alman ve İtalyan totalitarizmlerinin işçi ilişkileri, otarşik ekonomi politikaları, estetik, sembollerin kullanımı ve "Movimiento Nacional" olarak adlandırılan alanlardaki uygulamalarını rejimi boyunca açıkça taklit etti. Rejiminin son demlerinde, gelişimci diktatörlüklere daha yakın bir geçiş yaptı, ancak faşist geçmişinden kalan eğilimleri her zaman varlığını korudu. Rejimin bütünü, belirgin bir ideolojiden çok antikomünizm ve milliyetçi Katolikçiliğin öne çıktığı "Frankizm" çerçevesinde şekillenmiştir.
Ordunun ve devletin başında olduğu dönemde, (özellikle iç savaş sırasında ve rejiminin ilk yıllarında) yenilen cumhuriyetçi tarafın yandaşlarına karşı yoğun bir baskı uyguladı. Bu baskıya ek olarak yüz binlerce İspanyol yurtdışına sürgün edildi, yüz binlercesi de (çoğunluğu toplama kamplarında, yargısız infazlarda veya cezaevlerinde olmak üzere) Franco rejimi tarafından öldürüldü.[2]
Gençliği ve ordudaki yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Akranlarından daha disiplinli bir ortamda yetişen Franco, eğlence düşkünü babasından çok sofu ve tutucu bir Katolik olan annesine yakınlık duyuyordu. Ailenin önceki dört kuşağının çocukları ve ağabeyi gibi Francisco'nun da deniz subayı olması öngörülmüştü. Ama Deniz Akademisi'ne alınacak öğrenci sayısının sınırlanması yüzünden Franco karacı olmak zorunda kaldı. 1907'de daha 14 yaşındayken girdiği Toledo Piyade Akademisi'ni üç yıl sonra bitirdi.
Sömürgeci İspanyol birliklerinin 1909'da Fas'ta başlattığı askerî harekâta katılmak için gönüllü yazılan Franco, 1912'de bu ülkeye gönderildi. 1912'den 1927'ye kadar Fas'ta görev yaparken, Kuzey Afrika'daki İspanyol ve Fransız egemenliğine karşı savaşan direniş hareketinin önderi Abdülkerim Hattabi'ye karşı Fransızlarla beraber savaştı (Rif Savaşı). Ertesi yıl üsteğmen rütbesiyle, seçkin Faslı askerlerden oluşan bir süvari alayına katıldı. 1915'te İspanyol ordusunun en genç yüzbaşısı olan Franco ertesi yıl karnından ağır yaralandı ve tedavi için İspanya'ya gönderildi. 1920'de yeni kurulmuş olan İspanyol Yabancılar Lejyonu'nun komutan yardımcılığına getirildi; 1923'te aynı lejyonun komutanlığını üstlendi. Aynı yıl Carmen Polo'yla evlendi. Faslı yurtseverlere karşı yürütülen zorlu harekât sırasında komuta ettiği lejyon, ayaklanmanın bastırılmasında önemli rol oynadı. Bu başarısı üzerine ulusal kahraman durumuna gelen Franco 1926'da tuğgeneralliğe yükseltildi. 1928'in başlarında, yeni kurulmuş olan Zaragoza Askerî Akademisi'nin komutanlığına atandı.
İkinci İspanyol Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]1931'de İspanya'da krallığın devrilmesinden sonra kurulan cumhuriyet yönetimi koyu bir antimilitarist politika izlemeye başladı. Zaragoza Askerî Akademisi kapatıldı ve Franco kızağa çekildi. Franco, kralın özel danışma kuruluna kabul edilmiş olmasına ve kralcı olarak tanınmasına karşın hem yeni yönetimi, hem de rütbesinin geçici olarak indirilmesini kabul etti. 1933'te tutucu güçler yeni cumhuriyetin denetimini ele geçirince, Franco komutan olarak eski etkin görevine geri döndü, 1934'te de tümgeneralliğe yükseltildi. Aynı yılın ekiminde, hükûmete üç sağcının üyenin alınmasına karşı çıkan Asturiaslı maden işçilerinin ayaklanmasını bastırmakla görevlendirildi. Bu harekâttaki başarısı, ününün daha da artmasını sağladı. Mayıs 1935'te Genelkurmay Başkanlığına getirilen Franco, antimilitarist yönetim sırasında zayıflamış olan disiplinli ve askeri kurumları yeniden güçlendirmeye girişti.
Merkez sağ hükûmet kırsal bölgeleri denetleyemez duruma gelince Ocak 1936'da Cortes (Parlamento) dağıtıldı ve yeni seçimlerin Şubat 1936'da yapılacağı açıklandı. Seçimlerde cumhuriyetçi ve sol eğilimli partilerin oluşturduğu Halk Cephesi, kralcı Milliyetçi Cephe'ye karşı büyük bir zafer kazanarak iktidar oldu. Bunun üzerine Franco, ülkede karışıklıkların giderek arttığını ileri sürerek, hükûmetten olağanüstü durum ilan etmesini istedi. Ama, başvurusu reddedildi ve Franco Genelkurmay Başkanlığı görevinden uzaklaştırarak Kanarya Adaları'nda önemsiz bir komutanlığa atandı. Bir süre sonra, Halk Cephesi iktidarını devirmek için planlar yapan sağcı subaylarla ilişki kurarak darbe hazırlıklarına girişti.
İspanya İç Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Franco'nun askeri ayaklanmayı ilan eden bildirgesi 18 Temmuz 1936 gününün şafağında, Kanarya Adaları'nda radyodan yayımlandı; o sabah anakarada ayaklanma başladı. Ertesi gün Fas'a giden Franco, hem bu bölgenin hem buradaki İspanyol ordusunun denetimini 24 saat içinde ele geçirdi. José Sanjurjo'nun ölümünden sonra Faşist hareketin başına geçti. Ardından ordusuyla beraber İspanya'ya çıktı ve Madrid'e doğru ilerlemeye başladı. Madrid ve Barselona dışındaki garnizonların çoğunun ayaklanmaya katılmasıyla üç yıl sürecek İspanya İç Savaşı başlamış oldu. Madrid'in varoşlarına kadar ilerleyen milliyetçi güçler burada durduruldu. Bunun üzerine, kente düzenleyecekleri son saldırıyı yönetmesi ve gerekli hazırlıkları yapması için bir başkomutan (generalísimo) seçmeye karar verdiler. Bu göreve getirilecek kişi hem orduları yönetecek hem de milliyetçi hükûmete başkanlık edecekti. Yeni milliyetçi hükûmetin başkanlığına, 1 Ekim 1936'da, Nazilerin iktidarda bulunduğu Almanya ile faşist yönetimin altındaki İtalya'dan da yardım sağlayabileceği anlaşılan Franco getirildi. Ama Franco hükûmeti, üç yılı aşkın süre boyunca ülke çapında tam bir denetim kuramadı. 30 Ocak 1938'de devlet ve hükûmet başkanlığı ile kara ve deniz kuvvetleri başkomutanlığına getirildi.
Franco diktatörlüğü
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Franco'nun ilk hedefi, İspanya'ya İç Savaş'tan önceki gücünü yeniden kazandırmaktı. Ama tüm ülkede denetimi sağlamasından yalnızca beş ay sonra başlayan II. Dünya Savaşı Franco yönetimini bir ölçüde sarstı. İç Savaş döneminde kendisine destek çıkan Hitlerci ve faşist rejimlerden yana çıkarak 1939'da Anti-Komintern Paktı imzaladı. Buna rağmen Almanya'nın Katolik bir ülke olan Polonya'ya nedensiz ve gerekçesiz saldırması karşısında ilk anda şaşkınlığa düşen Franco, savaşa karışmaktan titizlikle kaçındı. Belki de en önemli siyasi başarısı savaş boyunca soğuk bir gerçekçilik ve dikkatli bir zamanlamayla yürüttüğü diplomasiydi.
Franco, görece Hitler'e daha yakın bir çizgi izlemekle birlikte, diplomatik ve askeri alanlarda doğrudan bir taahhütten dikkatle kaçındı. Ama Hitler'in kısa zamanda kesin bir zafer kazanma şansı olsaydı, Franco'nun Almanya'nın yanında savaşa katılacağını doğrulayan bazı kanıtlar da vardır. Hitler'in, 1940'ta Fransa'nın Hendaye kentinde Franco ile yaptığı görüşmeden sonra, böylesi bir pazarlığa bir kez daha oturmaktansa üç-dört dişini çektirmeye razı olacağını söylediği ileri sürülmüştür. 1940'ta Hitler'in isteğine uyarak, İspanya, Milletler Cemiyeti'nin denetiminde bulunan Fas şehri Tanca'yı işgal etti. Almanlar gerilemeye başlayınca Müttefiklere yaklaşmak için Tancayı boşalttıysa da müttefiklerin kendisine düşmanca davranmaları İspanya'nın BM'ye girmesini önledi.
Franco yönetiminde İspanya
[değiştir | kaynağı değiştir]Franco, 26 Temmuz 1947'de İspanya'yı monarşi ilan etti, ancak bir hükümdar belirlemedi. Bu hareket, büyük ölçüde Movimiento Nacional'daki monarşistleri (Carlcılar ve Alfonsocular) yatıştırmak için yapılmıştı. Franco kendisini devletin ömür boyu koruyucusu ve kral naibi atadı. Franco yönetiminin en zor dönemi II. Dünya Savaşı sonrasında, yeni kurulan Birleşmiş Milletler'in (BM) İspanya hükûmetiyle ilişkileri kesmesiyle başladı. "Son faşist diktatör" olarak nitelenen Franco bir dönem boyunca, en çok nefret edilen Batılı devlet başkanı oldu, ama Doğu ve Batı arasındaki ilişkiler iyice kötüleşip Soğuk Savaş doruk noktasına ulaşınca, İspanya'yı dışlama politikası da sona erdi. 1948'da İspanya'nın Batılı ülkelerle ilişkilerle düzelmeye başladı. 1953'te İspanya ile ABD arasında 10 yıllık bir askeri yardımlaşma paktının imzalanmasıyla Franco'nun uluslararası kamuoyundaki konumu daha da iyileşti. ABD ile İspanya arasında imzalanan bu antlaşma, 1955'te BM'ye 1958'de de Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'na girmesini kolaylaştırırken Franco yönetimi antlaşma uyarınca ABD'ye askeri üsler verdi.
1950'ler ve 1960'larda Franco bazı liberalleşme eğilimleri göstermesine rağmen, bu dönemde de eleştirilere aldırış etmeden yönetimini sürdürdü. Ayrıca yönetiminin yaşayabilmesi için desteğini aradığı, ılımlı liberallerden aşırı gericilere kadar uzanan bir yelpaze içindeki çeşitli eğilimleri tartıp dengelemede belirgin bir siyasi beceri gösterdi. Bu gruplar arasındaki dengeyi özenle koruyup yürütme erkini büyük ölçüde atadığı kişilere bırakarak, günlük siyasal çatışmaların üstünde yer almayı ve bir hakem rolü üstlenmeyi başardı. Bu nedenle de başarısız uygulamaların faturası, büyük ölçüde Franco'nun kendisinden çok, tek tek bakanlara yüklenmeye başlandı. 1940'ların başlarında gözden düşmüş olan devlet partisi Falanj Partisi, sonraki yıllarda yalnızca Hareket adıyla anılmaya ve başlangıçtaki yarı-faşist kimliğini yitirmeye başladı.
Sağcı otoriter önderlerinin çoğunun aksine Franco, yönetiminin kendi ölümünden sonra da sürmesi için önlemler aldı. 1947'de yaptırdığı referandumla İspanya'da monarşi yönetimi yeniden kuruldu ve Franco yaşam boyu kral naibi ilan edildi. 1966'da yürürlüğe koyduğu bir düzenlemeyle devlet ve hükûmet başkanının yetkilerini birbirinden ayıran Franco, 1967'de az sayıda Cortes üyesinin seçimle belirlenmesine izin verdi. 1969'da XIII. Alfonso'nun o sırada 32 yaşında bulunan torunu Juan Carlos'u veliaht ilan etti. 1973'te başbakanlık görevini bıraktıysa da devlet başkanlığını, silahlı kuvvetler başkomutanlığını ve Falanj liderliğini sürdürdü.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Temmuz 1974 tarihinde, yaşlı Franco, çeşitli sağlık sorunları yüzünden hastalandı ve Juan Carlos, Devlet Başkanı Vekili olarak görevi devraldı. Franco kısa sürede iyileşti ve 2 Eylül'de Devlet Başkanı olarak görevini sürdürdü. Bir yıl sonra ise Parkinson hastalığı da dahil olmak üzere daha fazla sağlık sorunları baş göstermiş bir şekilde bir kez daha hastalandı. 30 Ekim 1975 tarihinde komaya girdi ve yaşam destek ünitesine konuldu. Franco'nun ailesi yaşam destek makinelerinin desteğini kesmeyi kabul etti. Franco uzun bir hastalık döneminin ardından ölünce, Juan Carlos 30 Ekim 1975'te devlet başkanlığı yetkilerini üstlendi. Resmi olarak Falange'ın kurucusu José Antonio Primo de Rivera ile aynı ölüm tarihinde yani 20 Kasım 1975 tarihinde, 82 yaşında öldü. Franco'nun cenazesine, Monako Prensi III. Rainier, Şili'nin lideri General Augusto Pinochet, Bolivya'nın diktatörü General Hugo Banzer, Ürdün Kralı Hüseyin ve ABD Başkan Yardımcısı Nelson Rockefeller katıldı.[3]
Franco döneminde yaşanan önemli olaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]2011 yılında İspanyol El Pais gazetesinde yer alan haberde Franco döneminde çocuk kaçakçılığı yapıldığının ortaya çıkarıldığı belirtilmiştir. Buna göre iç savaşın ardından yenik düşen Cumhuriyetçi ailelerin çocukları örgütlü olarak kaçırılmış ve istekli ailelere satılmıştır. Olay, devlet tarafından öldüğü bildirilen çocuğunun mezarının açılarak inceleme yapılmasını isteyen bir anne sayesinde ortaya çıkmıştır.[4]
Liderliği
[değiştir | kaynağı değiştir]El Caudillo (lider) sıfatıyla İspanyol devletine Falanj Partisi'nin siyasal ilkelerinden esinlenerek totaliter, baskıcı bir yapı kurdu. Ordu, kilise ve büyük toprak sahiplerinin desteğiyle her türlü muhalefeti susturdu. Ayrıca Bask bölgesinde ve Katalonya'da İspanya'nın toprak bütünlüğünü tehdit ettiği gerekçesiyle bölgesel otonomiye tümüyle son verdi. Franco, İspanya'da bölgesel ayrılıkçılığı engellemek için ülke genelinde İspanyolca dışında Baskça ve Katalanca gibi yerel dillere bir dizi yasak getirmekte de gecikmedi. İspanya onun döneminde katı bir şekilde merkezden yönetilen bir ülke oldu. Tıpkı iç savaşta olduğu gibi Franco'nun güçlü olduğu dönemlerde de Katalan ve Basklılar'ın bazı ayrılıkçı ayaklanmaları olmuş; ancak her defasında bu isyanlar Franco'nun askerleri tarafından sert bir şekilde bastırılmıştır. Ayrıca Franco iç savaşta burjuvadan ve kiliseden de büyük destek almıştır.
Koyu bir Katolik olan Diktatör Franco, İspanyol kadınının çalışma hayatına ciddi kısıtlamalar da getirdi. Sürekli olarak tüm İspanyol vatandaşlarının çok çocuk sahibi olmalarını istemiş ve İspanyol halkını buna ikna etmeye çalışmıştır. Ülkedeki Franco karşıtları ise ya hapishanelere gönderilmiş ya da vatandaşlıktan çıkarılarak ülkeden sınır dışı edilmiştir. Komünistler, sosyalistler, cumhuriyetçiler ve eşcinseller fişlenmiş veya tutuklanmıştır. İngiliz yazar George Orwell'ın distopik bir bilimkurgu romanı olan 1984, Franco İspanyasından esinlenerek yazılmıştır. Ayrıca İspanya İç Savaşı'nın anlatıldığı Amerikalı yazar Ernest Hemingway imzalı Çanlar Kimin için Çalıyor romanı da İspanya'nın kötü şöhretine dair önemli eserlerden biridir.
Franco'nun ölümünün ardından Demokratik İspanya'da Bask ve Katalanlar'a özerklikleri geri verilse de, son yıllarda Katalan ve Bask halkları bunu yeterli görmemekte, İspanya'dan ayrılarak tamamen bağımsız birer ülke ve devlet olarak tanınmayı istemektedirler.
General Francisco Franco'yu diğer faşistlerden ayıran en önemli özelliği ikinci dünya savaşından ve anti-semitizmden uzak durması, bununla birlikte ideolojik olarak laiklik uygulamalarına karşı çıkan tutucu, gelenekçi ve köktenci oluşudur.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ «La República se inició con el logro de la veracidad electoral (o, por lo menos, de una veracidad electoral muy superior al pasado), pero en los años venideros España hubo de descubrir que proscribir la Monarquía no significaba, necesariamente, el fin de los problemas. En el ambiente crispado y tenso de los años treinta, la forma en que se plantearon, todos a la vez y con maximalismo en las posturas políticas, hizo difícilmente viable el sistema democrático nacido en abril de 1931» [Cumhuriyet, seçimlerin doğruluğunun sağlanmasıyla (ya da en azından geçmişe kıyasla çok daha yüksek bir seçim doğruluğuyla) başladı, ancak ilerleyen yıllarda İspanya, monarşiyi kaldırmanın sorunların sonu anlamına gelmediğini keşfetmek zorunda kaldı. Otuzlu yılların gergin ve yoğun atmosferinde, siyasi duruşlardaki maksimalizmle birlikte tüm sorunların aynı anda ortaya konulma şekli, Nisan 1931'de doğan demokratik sistemi zor uygulanabilir hale getirdi.] Tusell (1999a) Últimos días de la Monarquía
- ^ Hugh Thomas, La guerre d'Espagne, Robert Laffont, 2009, s.209-711.
- ^ Official journal of the European Communities. 19. Office for Official Publications of the European Communities. 1976. s. 18. 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
- ^ 28 Ocak 2011 tarihl 31 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. El Pais haberi (İspanyolca) 2 Şubat 2011 tarihinde erişilmiştir
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Manuel Azaña (Cumhurbaşkanı olarak) |
İspanya Devlet Başkanı 1939–1975 |
Sonra gelen: I. Juan Carlos (Kral olarak) |
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- 1892 doğumlular
- 1975'te ölenler
- Franco diktatörlüğü
- İspanya başbakanları
- İspanyol faşistler
- İspanyol falanjistler
- İspanya İç Savaşı'nda kişiler
- Soğuk Savaş'ta liderler
- Darbe ile iktidara gelen liderler
- Generalissimolar
- Soykırım failleri
- Protestanlık karşıtlığı
- Hristiyan faşistler
- İspanya'daki siyasi parti liderleri
- Galiçyalılar
- Soğuk Savaş'ta kişiler
- Rif Muharebesi'nde kişiler
- Parkinson hastalığı olan kişiler
- İspanyol Roma Katolikleri
- II. Dünya Savaşı siyasi liderleri
- Antiziganizm
- Monarşistler
- İspanyol milliyetçiler
- İspanyol antikomünistler