Galip Akay
Galip Akay, (d. 1945, Şarkışla, Sivas) Türk asıllı İngiliz vatandaşı kimya mühendisi, akademisyen, mucit. İngiltere'deki Crandfield, Nothingham, Newcastle ve Sydmouth üniversitelerinde görev yaptı. Akay Katalizörü[1] ve İşlem Yoğunlaştırma (Process Intensification) teknolojisi alanındaki çalışmalarıyla 1998-2017 yılları arasında 20 buluşa, 300'e yakın makaleye imza attı. Buluşları ABD Patent ve Marka Ofisi'nce onanıp koruma altına alındı.[2]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sivas'ın Şarkışla İlçesi'ne bağlı Sevran köyünden altı çocuklu bir demiryolu işçisinin oğludur. Sivas'taki Kongre Lisesi'nden mezun oldu. 17 yaşında ODTÜ'nün Fizik Mühendisliği bölümünü kazandı. Kızılay'ın bursuyla eğitimine başladı. Milli Eğitim Bakanlığı'nın sınavını kazanıp, Ereğli Demir Çelik İşletmeleri'nin bursuyla İngiltere'de kimya öğrenimine gönderildi.
Londra Üniversitesi'nde hazırlık öğrenimi gördükten sonra Manchester Üniversitesi'nde lisans ve lisansüstü eğitimini tamamladı. Üniversitenin yönlendirmesiyle matematik alanında doktora yaptı. Bu sürede asistan olarak çalıştı.
1972'de askerlik görevi için Türkiye'ye döndü. 1974'te ODTÜ Kimya Mühendisliği Fakültesi'nde doçent olarak çalışmaya başladı. Tüm Öğretim Elemanları Derneği (TÜMOD 22 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) Genelsekreterliği yaptı. 12 Eylül 1980 Darbesi sonrası İngiltere'ye yerleşti. Üç yıl Crandfield Üniversitesi'nde çalıştı. Unilever firmasının Liverpool yakınlarındaki Port Sunlight Araştırma-Geliştirme Laboratuvarı'nda 10 yıl görev yaptı. 2000 – 2015 yılları arasında Newcastle Üniversitesi'nde ders verdi, araştırma yaptı.[3]
2015'te davet üzerine Türkiye'ye gelip Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi'nde misafir öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı, Karadeniz İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi'nde (KİTAM) görev aldı.[4] Üniversitenin rektörünün değişmesi ve kurduğu birimin işlevini yitirmesi üzerine İngiltere'ye döndü. 2019 sonrasında katalizör, enerji, tarım, gübre konularındaki araştırmalarını misafir profesör statüsüyle çalıştığı ABD'deki Cleveland Case Western Reserve Üniversitesi'nde sürdürdü.[5]
Buluşları
[değiştir | kaynağı değiştir]Unilever firmasının ARGE bölümünde çalıştığı dönemde kimyasal üretimde donanım ölçeğini, enerji tüketimini, maliyetleri azaltan, üretim hızını ve miktarını artıran İşlem Yoğunlaştırma teknolojisi alanında çalıştı. Yeni geliştirilen Polymer maddesinin nükleer enerji üretimi, tarım, tıp gibi farklı alanlarda kullanımını araştırdı.
Firma politikası doğrultusunda yönlendirilmeden özgür araştırma yapmak arzusuyla tekrar üniversiteye döndü.
1998'de Newcastle Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü başkanlığını üstlendi. Bu dönemde, endüstriyel üretimde küresel iklim değişikliğine sebep olan çıktıları azaltacak teknolojiler geliştirmeye yöneldi.
Tarımsal üretimde kullanılmak üzere geliştirdiği SRS aktif maddesi, bitki köklerini kaplayan, ağırlığının 30 katı su tutan, su tüketimini yüzde 50-70 arasında azaltan, mineralleri çeken yapısıyla verimliliği yüzde 50 ila 300 arasında artırmayı başardı.[6]
SRS'nin tıp alanındaki uygulaması, kemik kaybı vakalarında, yapay kemik dolgusu alternatif maddesi olarak kullanım imkanı sağladı.
Uranyum zenginleştiren British Nuclear Fuels firmasınca kullanılmaya başlayan SRS, üretim sürecindeki tıkanmaları engelleyip, atık maddelerin toplanıp depolanması açısından fayda sağladı.
İşlem Yoğunlaştırma teknolojisiyle çalışıp çöpten enerji üreten ilk tesisi 2006'da İstanbul Kemerburgaz'da kurdu. 2018'de Ondokuz Mayıs Üniversitesi KİTAM bünyesinde, özel sektörün desteğiyle işlem yoğunlaştırma teknolojisini farklı alanlara uygulayacak dört pilot ünite kurmak üzere harekete geçti. Bu kapsamda kimyasal işlemleri hızlandıran katalizör, tarım üretimine yönelik kök süngeri, gübre ve yakıt üretimine yönelik amonyak, tepkime kabı tesisleri projeleri hazırlandı.[3]
Deniz suyuyla sıcak, kurak, verimsiz alanlarda tarım konusundaki araştırmalarının ilk sonuçlarını 2016'da İtalya'da yayımladı.[7] 2020 sonrasında ABD, Avrupa, Avustralya'dan üç üniversiteden araştırmacılarla, entegre edilmiş gıda, enerji, su üretim teknolojilerinin hayata geçirilebilmesi amacıyla çalışmalarını sürdürüyor.
Patent tartışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Galip Akay, fosil yakıt tüketiminin ve atmosfere salınan gazların azaltılması alanındaki çalışmaları sürecinde, 2010 yılından sonra bir dizi yeni buluşa imza attı. Petrol kuyularında yakılan atık gazı sıvılaştıracak küçük üniteler geliştirdi. 2012 yılında Umman Hükûmeti'nin başvurusu üzerine Newcastle Üniversitesi'ni temsilen Umman'a gitti. Bir kısmının henüz patenti alınmamış buluşlarının endüstriye uyarlanması konusunda çalışmalar yaptı. Bir süre sonra üniversite yönetiminin buluşlarının Umman'da kullanılması konusunda isteksiz davranması üzerine tepki gösterdi. Üniversite yönetimine mobing, ayrımcılık ve ardından iş aktinin haksız feshi davası açtı. 2015'te, Newcastle Üniversitesi uzlaşmaya giderek 65 bin sterlin tazminat ödemeyi kabul etti.[8]
Akay, bu süreçte, görev yaptığı dönemdeki buluşlarının İngiltere'de üniversitenin döner sermaye şirketi adına tescillenmesinin de adaletsiz olduğunu gündeme getirdi.
2016'da Newcastle Üniversitesi, kadrolu personel olarak çalıştığı dönemde yaptığı bazı buluşların şahsına değil, kuruma ait olduğu iddiasıyla İngiliz Telif Hakları Ofisi'ne başvurdu. Üç buluşun patent hakkı üniversiteye geçti.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kui Zhang, Guangru Zhang, Xiaoteng Liu, Anh N. Phan, Kun Luo, Galip Akay (19 Aralık 2019). "A study on CO2 decomposition to CO and O2 by the combination of catalysis and dielectric-barrier discharges at low temperatures and ambient pressure (Industrial & Engineering Chemistry Research". Akademik makale. Newcastle Norhumbria Üniversitesi. 9 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ "Patents by Inventor Galip Akay". web sitesi. Justia Patents. 11 Temmuz 2022. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ a b "İnsan Öyküleri / Prof. Dr. Galip Akay". TV programı. Haberaks TV. 5 Temmuz 2018. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ "Prof. Dr. Akay: "Türkiye'nin enerji ihtiyacının yüzde 30'u atıktan karşılanabilir"". haber. Milliyet gazetesi. 7 Ocak 2016. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ Galip Akay (27 Ocak 2020). "Plasma Generating—Chemical Looping Catalyst Synthesis by Microwave Plasma Shock for Nitrogen Fixation from Air and Hydrogen Production from Water for Agriculture and Energy Technologies in Global Warming Prevention". Makale. Catalysts. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Temmuz 2022.
- ^ Doğan, Haber Ajansı (7 Ocak 2016). "Daha az su ve gübre ile daha çok ürün yetiştirilecek". Haber. Sözcü gazetesi. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ Necla Barlık, Bülent Keskinler, M. Muhtar Kocakerim, Galip Akay (6 Mart 2016). "Functionalized PolyHIPE polymer monoliths as an anion-exchange media for removal of nitrate ions from aqueous solutions" (PDF). Makale. Desalination and Water Treatment. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ "Professor Galip Akay v Newcastle University". PDF. V / lexJustis Legal Intelligence. 25 Haziran 2020. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
- ^ "Patent Decision" (PDF). PDF. Intellectual Property Office. 20 Eylül 2016. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.