Güney Avustralya
| Güney Avustralya | |
|---|---|
 Bayrak  Arma | |
Slogan: Festival Kenti | |
 | |
| Ülke |  Avustralya |
| Başkent | Adelaide |
| İdare | |
| • Vali | Hieu Van Le |
| • Başbakan | Peter Malinauskas (İşçi) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1.044,353 km² |
| • Kara | 984,321 km² (380,048 mil²) |
| • Su | 60,032 km² (23,178 mil²) |
| En yüksek nokta | 1,435 m (4,708 ft) |
| En alçak nokta | −16 m (−52 ft) |
| Nüfus (2020)[1] | |
| • Toplam | 1.770,591 |
| • Yoğunluk | 1,7/km² |
| Zaman dilimi | UTC+09.30 |
| • Yaz (YSU) | UTC+10.30 |
| Posta kodu | SA |
| ISO 3166 kodu | AU-SA |
Resmî site sa.gov.au | |
Güney Avustralya, Avustralya'nın güneyinde yer alan bir eyalettir. Kıtanın en kurak topraklarını içine alan bu bölge 983482 km²'lik yüzölçümüyle Avustralya'nın dördüncü büyük eyaletidir. Bölge batıda Batı Avustralya, kuzeyde Kuzey Bölgesi ve Queensland, doğuda Queensland, Yeni Güney Galler ve Victoria, güneyde Büyük Avustralya Körfezi ve Güney Okyanusu'na uzanmaktadır.[2] Eyalet, 1.6 milyon nüfusuyla Avustralya'nın en büyük beşinci nüfusa sahip bölgesidir. Halkın büyük bölümü başkent Adelaide'de ve eyaletin güneydoğu sınırında yer alan Murray Nehri yakınlarındaki verimli topraklarda yaşamaktadır.
Eyaletin kökeni zorunlu yerleşimlerden çok planlı bir Birleşik Krallık bölgesine yapılan serbest yerleşimler olarak görülebilir. Eyaletteki resmi yerleşimler eyaletin Vali John Hindmarsh tarafından Yaşlı Sakız Ağacı'nın bulunduğu yerde kurulmasından kısa süre sonra 28 Aralık 1836 tarihinde başlamıştır. Eyalet bünyesinde kurulan ilk kent Kingscote'tur. Temel yerleşim ilkesi ilk kez Edward Gibbon Wakefield tarafından ortaya atılan sistemli sömürgeleştirmedir. Amaç, serbest göçmenlerin bölgede çağdaş insan hakları ve din özgürlüğü bağlamında yaşamalarını sağlamaktı. Tarihi her ne kadar ekonomik buhranlarla anılsa da, Güney Avustralya yenilikçi ve yaşam dolu bir yönetim örneği sergilemiştir. Eyalet günümüzde festival kenti olarak anılmakta ve kaliteli şarabıyla birçok turistin ilgisini çekmektedir.
Eyalet ekonomisi tarım, üretim ve maden endüstrilerine dayanmaktadır. Eyaletin finans sektörü ise küresel önemini gün geçtikçe artırmaktadır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Avustralya kıyılarının Avrupalılarca ilk görüldüğü tarih Francois Thijssen adlı Hollandalı denizcinin yönetimindeki Gulden Zeepaert adlı geminin karaya çıktığı 1627 yılıdır. Thijssen bu bölgeyi güvertedeki en yüksek orunlu memura atfen "Pieter Nuyts Toprağı" olarak adlandırmıştır. Güney Avustralya kıyıları ilk kez Matthew Flinders ve Nicolas Baudin tarafından 1802 yılında eşlemlendirilmiştir. Baudin bu bölgeyi "Terre Napoléon" adıyla anmaktadır.
Britanya Parlamentosu 1834 yılında çıkardığı Güney Avustralya Yasası ile bu adla bir eyalet kurulmasını kararlaştırmıştır. Yasa, bölgenin 802511 km² büyüklüğünde olmasını ve bu bölgeye yapılacak yerleşimlerin tümüyle serbest bırakılmasını öngörür. Bu sömürge bölgesinin Britanya toplumu için ideal bir ortam olarak hazırlanması planlanıyordu.
Kingscote'a dokuz gemiyle getirilen 636 kişinin başlattığı yerleşim, sömürgenin bugünkü Adelaide'ye taşınmasıyla sürmüştür. Avustralya'ya gelen ilk göçmenler Holdfast Körfezi'ne Kasım 1836'da vardı ve sömürge bugün İlan Günü olarak kutlanan 28 Aralık tarihinde kuruldu. Güney Avustralya, yerleşimcilerinin tümüyle özgür insanlardan oluştuğu tek Avustralya eyaletidir.
Bugünkü Güney Avustralya bayrağı 13 Ocak 1904 tarihinde kabul edilmiştir. Bayrak, eyalet nişanıyla kaplanmış bir mavi Britanya işaretinden oluşur. Eyalet nişanının Adelaide Sanat Okulu eğitmenlerinden Robert Craig tarafından tasarlandığı düşünülmektedir.
Güney Avustralya 1861 yılında kadınlara kısıtlı oy hakkı tanımış ve 1894 yılında bu hakkı evrensel ölçütlere çıkaran iki ülkeden biri (Yeni Zelanda'dan sonra) olmuştur. Böylece kadınlar seçme ve seçilme hakkına sahip oldular.[3]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge büyük çöl ve yarı kurak topraklardan oluşmaktadır. Aralarında Lofty Dağı-Flinders Sıradağları'nın da bulunduğu birçok alçak sıradağı da içeren bölge kuzeye doğru yaklaşık 800 km genişler. Ne var ki, eyaletin en yüksek noktası bu sıradağlar üzerinde değil eyaletin kuzeybatı kesiminde yer alan Musgrave Sıradağları üzerindedir (1435 m'lik Woodroffe Dağı).[4] Eyaletin batı yakası seyrek nüfuslu Nullarbor Ovası'nı barındırır.
Güney Avustralya'nın başlıca endüstri ürünleri buğday, şarap ve yündür. Avustralya'nın toplam şarap üretiminin yarısından fazlası bu bölgeye aittir.
Güney Avustralya, Avustralya Başkent Bölgesi ve Tazmanya dışındaki tüm eyaletlere komşudur. Bugün Kuzey Bölgesi olarak anılan bölge 1863 yılında Güney Avustralya toprakları içinde sayılmış ancak 1911 yılında merkezi yönetime bırakılarak ayrı bir eyalete dönüştürülmüştür. Güney Avustralya'nın güney kıyısı Güney Okyanusu'na dek uzanmaktadır.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ortalama sıcaklık Ocak ayında 29 °C, Temmuz ayında 15 °C'dir. Eyalet çapında günlük sıcaklıklar Ocak ve Şubat aylarında 48 °C'ye dek yükselebilmektedir.
Avustralya'da kaydedilen en yüksek sıcaklık 2 Ocak 1960 tarihinde Oodnadatta'da gözlenmiştir (50.7 °C). En düşük sıcaklık ise 20 Temmuz 1976 tarihinde Yongala'da ölçülmüştür (-8.0 °C).[5]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Üretim endüstrisi Güney Avustralya ekonomisinin en önemli yapıtaşlarından biridir. Bu endüstri, toplam ihracatın %15'ini de karşılamaktadır. Üretim endüstrisi, otomotiv (tüm Avustralya üretiminin %44'ü, 2006) ve yedek parça üretimi, ilaç, savunma teknolojisi (GSYİH'nın %2.1'i, 2002-2003) ve elektronik sistemleri (GSYİH'nın %3'ü) içerir. Güney Avustralya ekonomisi diğer Avustralya eyaletlerinden daha fazla ölçüde ihracata dayanmaktadır. İhracat gelirleri yıllık 10 milyar Avustralya Doları düzeyindedir.
Güney Avustralya'nın yiyecek ve içecek üretimi (tarım, çiçekçilik, su ürünleri yetiştiriciliği ve balıkçılık) 10 milyar dolarlık bir endüstridir.
Güney Avustralya'da görülen ekonomik büyüme diğer eyaletlerin gerisinde kalmıştır ancak son zamanlardaki başarım ilerleme kaydetmektedir. Eyaletin kredi notu, Merkez Bankası'nın çökmesinin ardından yeniden AAA+'ya yükseltilmiştir. Güney Avustralya'nın 2004 yılı Ocak ayı itibarıyla GSYİH'sı 48.9 milyar Avustralya Doları düzeyindeydi. Bu, kişi başına düşen millî geliri 32996$ yapıyordu. 2006 yılında ihracat 9 milyar dolar, ithalat 6.2 milyar dolar değerindeydi. Özel mülkiyet yatırımlarında 2006 yılında %80'lik bir artış gözlenmiştir.
Güney Avustralya ekonomisi şu temel endüstrileri içermektedir: Et ve et ürünleri, buğday, şarap, yün ve koyun postu, makine, maden ve maden ürünleri, balık ve kabuklu su ürünleri, yol araçları ve parçaları ve petrol ürünleri. Eğitim ve savunma teknolojisi gibi diğer endüstriler halihazırda gelişim göstermektedirler.
Güney Avustralya kişi başına ve kilometre başına yerel ulaşım ağına ayrılan ödenekler bakımından ülkenin en şanssız eyaletidir.[6]
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Güney Avustralya, Avustralya Kraliçesi'nin yönettiği ve Güney Avustralya Valisi'nin onun temsilcisi olduğu bir anayasal monarşidir.[7] Bölge, Avustralya ulusunun bir eyaletidir. İki meclisten oluşan parlamento, Genel Kurul ve Yasama Meclisi'ni barındırır. Yasama üyelerini belirleyen seçimler dört yılda bir düzenlenir. Güney Avustralya'nın bugünkü başkanı Avustralya İşçi Partisi üyelerinden Mike Rann'dır.
Güney Avustralya Valisi sömürgenin kurulmasının hemen ardından tüm yetkileri elinde bulundurmaktaydı. Valinin yalnızca Britanya Sömürge Birimi'ne karşı sorumlu olması demokrasinin sömürge içindeki gelişimini olumsuz etkilemiştir. Valiye Güney Avustralya yönetimi hakkında danışmanlık yapması için 1843 yılında Yasama Meclisi adında yeni bir yapı oluşturulmuştur.[8] Bu kurul, Britanya Hükûmeti'nden üç temsilci ve vali tarafından atanan dört sömürgeciden oluşmaktaydı. Gene de vali, elinde bulundurduğu gücü korumuştur.
Sömürge Parlamentosu her sömürgeye temsilci seçimlerine ve Güney Avustralya'da temsil edilebilir ve sorumluluk duygusuna sahip bir hükûmet kurulmasını güvence altına alacak bir anayasanın hazırlanması çalışmalarına katılma hakkı tanıyan Avustralya Sömürge Hükümeti Yasasını 1851 yılında kabul etmiştir. Daha sonra varlıklı erkek sömürgeciler 24 sandalyeli Yasama Meclisinin 16 üyesini belirleme hakkına sahip oldular. Yasama Meclisinin diğer üyeleri vali tarafından atanacaktı.
Bu yapının temel amacı Güney Avustralya için bir anayasa hazırlamaktı. Sonunda Britanya İmparatorluğu'nda görülen en demokratik anayasa hazırlandı. Anayasa, tüm yurttaşlara oy hakkı tanıyor ve iki meclisli bir parlamento oluşturuyordu. Sömürge tarihinde ilk kez yetkili kişiler seçmenler tarafından belirleniyor ve Genel Kurul'da çoğunluğu elde eden partinin yönetimde söz sahibi olduğu Westminster sistemi uygulamaya konuyordu. Güney Avustralya 1894 yılında kadınlara oy hakkı tanıyan ilk Avustralya sömürgesi oldu. Ayrıca kadınlar meclis üyesi de olabiliyordu. Anayasa taslağını hazırlayan delegelerden biri olan Catherine Helen Spence Avustralya'da etkin politika yapmak için aday olan ilk kadındı. Güney Avustralya 1 Ocak 1901 tarihinde Avustralya ulusunun özgün bir eyaleti olmuştur.
Nüfusbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Eyalet nüfusunun büyük bir kısmı (2007 yılında 1.158.259 kişi (toplam nüfusun %70,3'ü)) Adelaide kent merkezinde yaşamaktadır. Diğer büyük nüfus bölgeleri Gambier Dağı (yaklaşık 23.494), Whyalla (21.122), Murray Bridge (18.364), Port Augusta (13.257), Port Pirie (13.206), Port Lincoln (13.044) ve Victor Limanı (10.380)'dır.[9]
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğitim 16 yaşına dek zorunludur ancak öğrencilerin büyük bir kısmı Güney Avustralya Eğitim Sertifikası sahibi olmak için eğitimlerini birkaç yıl daha sürdürürler. Örgün eğitim Güney Avustralya Hükûmeti'nin sorumluluğundadır ancak kamusal ve özel eğitim sistemleri Ulusal Hükümet tarafından desteklenmektedir. Güney Avustralya Hükûmeti de bu sistemlere ödenek ayırmaktadır (öğrenci başına düşen harcama miktarının %89'u bu kurum tarafından karşılanır). Eyaletteki öğrencilerin %32'sinin eğitim gördüğü özel okullara ayrılan ödeneğin Ulusal Hükûmet tarafından eğitim sistemine ayrılan miktarın %68'ine (2008 yılı itibarıyla %75) karşılık gelmesi[10] 1970'lerin başından bugüne dek hep bir tartışma konusu olmuştur.[11]
1 Ocak 2009 tarihinden itibaren okulu terk etme yaşı 17'ye yükseltilecektir.[12]
Güney Avustralya'da üç üniversite bulunmaktadır: Adelaide Üniversitesi, Flinders Üniversitesi ve Güney Avustralya Üniversitesi. Bu üniversitelerin tümü Adelaide ve Gambier Dağı'nda bulunur.[13] Carnegie Mellon Üniversitesi'nin Heinz Okulu ve "Eğlence Teknolojisi Merkezi"'nin Adelaide'de konuşlu yerleşkeleri vardır.[14]
Mesleki eğitim ise eyalet çapında hizmet veren TAFE Güney Avustralya kolejleri tarafından verilmektedir.
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Avustralya futbolu Güney Avustralya'da en çok beğeni toplayan spor dalıdır. [1] 27 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Eyalette sporla ilgilenen 18 yaş ve üstü insanların %2.2'si Avustralya futbolu oynamaktadır.[15] Güney Avustralya, Avustralya Futbol Ligi'nde Adelaide Crows ve Port Adelaide Power takımlarıyla temsil edilmektedir. Adelaide Crows 50000'i aşan[16] üye sayısıyla ligin en büyük takımıdır. Güney Avustralya Ulusal Futbol Ligi köklü Avustralya futbolu stadyumlarından AAMI Stadyumu'nda gerçekleştirilir. Bu yerel ligde dokuz takım yarışır.
Güney Avustralya'nın yeni A-Ligi'ndeki futbol takımı Adelaide United'dır. Basketbol da beğeniyle izlenen bir spor dalıdır. Adelaide 36ers karşılaşmalarını 8070 kişilik bir salonda yapmaktadır. Bu takım, Ulusal Basketbol Ligi'nde son 20 yılda dört kez şampiyonluk yaşamıştır. Güney Avustralya'nın Southern Redbacks adında bir de kriket takımı vardır ancak bu takım 1996 yılından bu yana şampiyon olamamıştır.
Çocukların %59'u en az bir spor dalıyla ilgilenmektedir. Erkekler en çok futbolu (%22) ve yüzmeyi (%16) yeğlerken kızlar basketbol (%18) ve yüzmeyle (%16) ilgilenirler.[17]
Görülecek yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Bölgeler:
Irmaklar: |
Göller: Adalar: |
Otoyollar: |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dorothy Jauncey, Bardi Grubs ve Frog Cakes — Güney Avustralya Sözcükleri, Oxford University Press (2004) ISBN 0-19-551770-9
- ^ "National, state and territory population – September 2020". Australian Bureau of Statistics. 18 Mart 2021. 18 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2021.
- ^ Çoğu Avustralyalı, bölgenin güneyinde yer alan okyanusu Güney Okyanusu olarak adlandırmaktadırlar. Bu, Uluslararası Hidrografya Kurumu (IHO) tarafından kabul edilen Hint Okyanusu tanımına uymaz. Bir IHO üyesinin 2000 yılında yaptığı bir açıklamada "Güney Okyanusu", Antarktika ve 60 derece güney paraleli arasındaki sular olarak tanımlanmıştır.
- ^ Güney Avustralya'da Kadın ve Politika 27 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Güney Avustralya Eyalet Kütüphanesi
- ^ "En Yüksek Dağlar". Geoscience Australia. 24 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ "Dünya üzerinde kaydedilen uç sıcaklık değerleri". 17 Ekim 2005. 22 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ "Yerel Yönetim ve Tutar Değişikliklerine İlişkin Bir Soru" (PDF). Avustralya Temsilciler Meclisi. 2003. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2007.
- ^ "Güney Avustralya Valisi". Avustralasya Yasal Bilgi Enstitüsü. 2008. 17 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2008.
- ^ "Yasama Meclisi 1843-1856". Güney Avustralya Parlamentosu. 2005. 3 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ "Tahmini Nüfus (GA)". ABS. 31 Mart 2008. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2008.
- ^ "Kamusal Eğitimin Yeniden Tanımlanması". 15 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2008.
- ^ "Bakanlar Kurulu'nun Avustralya'daki Eğitim Hakkındaki Ulusal Raporu". 27 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2008.
- ^ Owen, Michael (22 Mayıs 2006). "Okulu terk etme yaşı yükseltiliyor". The Advertiser. News Corp. 28 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ "Yerleşkeler ve eşlemler". Güney Avustralya Üniversitesi. 15 Mart 2006. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ "ETC'ye Hoşgeldiniz: Avustralya". Carnegie Mellon Üniversitesi. 7 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.
- ^ Kaynak: AuSport 2000
- ^ "50,000 üyeye doğru" (Basın açıklaması). Adelaide Crows. 23 Mayıs 2006. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2006.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Avustralya İstatistik Kurumunun Çocukların Kültürel ve Boş Zaman Etkinliklerine Katılımına Dair Raporu". 27 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2008.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Güney Avustralya
- Resmi Nişanlar ve Amblemler
- Güney Avustralya Turizm Çalıştayı - Yolculuk Rehberleri, Barınma, Geziler, Çevrimiçi Yer Ayırtma, Eşlemler vb. 22 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Güney Avustralya İklim Değişikliği Stratejisi (2007)
- Güney Avustralya Kültür Ansiklopedisi 27 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Güney Avustralya'nın Çevresel Tarihine Dair Gerçekler 7 Ekim 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Eyaletler |  | |
|---|---|---|
| İç bölgeler | ||
| Dış bölgeler | ||
| Özel statülü dış bölgeler | ||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||
