Frank Lloyd Wright

Başlığın diğer anlamları için Wright sayfasına bakınız.

Frank Lloyd Wright
Frank Lloyd Wright (1954)
Genel bilgiler
Doğum	8 Haziran 1867(1867-06-08) Wisconsin, ABD
Ölüm	9 Nisan 1959 (91 yaşında) Phoenix, ABD
Etkiledikleri	Kengo Kuma
İmzası

Frank Lloyd Wright (d. 8 Haziran 1867, Wisconsin - ö. 9 Nisan 1959, Phoenix, Arizona), Amerikalı mimar, yazar, eğitimci.

Modern mimarlık tarihinin en önemli kişiliklerinden birisidir. Son derece basit ve yalın iç mekanlara, düzenli ve geometrik cephelere sahip tasarımlar gerçekleştiren Wright, doğa ile yapının kendiliğinden bir uyum içinde olması gerektiğini savunan Organik mimarinin ilkelerini ortaya koymuştur.

Frank Llyod Wright'in bilinen 1.141 tasarımının 532'si inşa edildi. Yapıtları, biçimsel yeniliklerinden ötürü büyük ilgi uyandırdı. Çok geniş bir düş gücü ile tasarladığı yapılardan biri olan Şelale Evi, ülkenin en ünlü konutlarındandır; özellikle New-York Guggenheim Müzesi (1956-1959) gibi sarmal yapılar, günümüzde de özgünlüğünü korur. Her zaman bütüncüllük peşinde olan Wright, mobilyadan aydınlatma donanımına, masa örtüsünden yerdeki halılara kadar iç mekân tasarımı sürecinin hemen her aşamasında yetkin olmaya çalışmıştır.

Yaşamı

1867'de Richland Center, Wisconsin'de dünyaya geldi. Rahip ve müzik öğretmeni William Russell Cary Wright ile öğretmen Anna Lloyd Wright çiftinin üç çocuğundan en büyüğüdür. Doğduğunda ailesi ona “Frank Lincoln” adını verdi. Babası rahip olarak değişik yerlerde görev yaptığından çocukluğu Rhode Island, Iowa ve Massachusetts'te babasının görev yaptığı yerlerde geçti. Aile, 1878'de Madison, Wisconsin'e yerleşti. Frank, Madison Lisesi'ne devam etti. 1885'te anne ve babası boşanınca “Frank Lincoln” olan adını “Frank Lloyd” olarak değiştirdi. Ailesinin geçim sıkıntısının artması üzerine lise eğitimini yarıda bırakarak Wisconsin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı tasarımcı ve mühendis Allan Conover'in yanında yarı zamanlı çalışmaya başladı ve bir yandan da aynı fakültede özel öğrenci olarak teknik resim ve matematik dersleri aldı.

Gençlik yılları

Evi ve Stüdyosu (1889-1909

1887'de evden ayrılıp teknik ressam olarak çalışmak üzere Chicago'ya gitti. Ünlü mimar Joseph Lyman Silsbee'nin yanında birkaç ay çalıştı ve konut mimarlığı ile ilgili bilgiler öğrendi. Ardından Adler-Sullivan bürosunda yardımcı mimar olarak işe girdi. Şikago Okulu'nun en ünlü mimarı Louis Sullivan’a bağlı çalışıyordu. Sullivan onun üzerinde büyük etki bıraktı. Mimarinin bir sanat olduğu kadar sosyal bir protesto olduğu düşüncesini aşılayan ve bir binanın biçiminin onun temel işlevine göre ifade edilmesi gerektiğini öğreten Sullivan oldu. Bu sırada tanıştığı Catherine Lee Tobin ile 1889’da evlendi. Şikago’nun banliyösü olan Oak Park’ta kendi evlerini tasarladı. Çiftin altı çocuğu (Loyd, John, Catherine, David, Frances ve Llewellyn) bu evde dünyaya gelmiştir.

Winslow Evi Ön cephesi

Wright, Adler-Sullivan’ın bürosunda 1893'e kadar çalışarak Planlama ve Tasarım bölümü yöneticiliğine geldi. Adler ve Sullivan müstakil evler yapmayı istemiyor, bu tasarımlarla Frank Lloyd Wright’ın ilgilenmesini istiyorlardı. Ev tasarlamadaki başarısı ile öne çıkan Wright, dışarıya da iş yaptığının anlaşılması üzerine 1893’te Adler-Sullivan’daki işinden ayrılıp Oak Park’ta kendi ofisini kurdu. Sullivan ile dargın ayrılmış ve yıllar boyu konuşmamış olsa da hayatı boyunca kendisini saygıyla anmıştır.

Wright’ın kendi atölyesinde 1893-1894’te tasarladığı Winslow Evi çok beğenildi. Winslow Evi’nin başarısı nedeniyle akademik çalışma yapmak üzere altı yıllığına tüm masrafları karşılanarak Paris’e ve Roma’ya gitmek için teklif aldı ama kabul etmedi. Bunun nedenini Eski Yunan ve Roma’ya dönmenin “bugün”ün ve “doğru”nun tam zıddı olduğunu, modernin “buranın” ve "şimdi”nin sorusu olduğunu söyleyerek açıklamıştır.

Prairie Evleri

Robie Evi

Bu yıllarda Amerikan mimarisi üzerine düşünmeye başlayan mimar, Winslow Evi'nden sonra tam yedi yıl boyunca fikirler oluşturdu. 1901 yılında 'Ladies Home Journal' adlı yayında Prairie Evleri adlı projesini tanıttı. 1901 -1911 arasında inşa ettiği küçük ve konforlu evleri Prairie Evleri serisi olarak anılmaktadır. Geniş saçakları, yayvan ve yatık hatları, düz yüzeyleri, teras ve gizli bahçeleri olan bu evler yeni bir mimari dilinin doğmasına neden olmuştur. Prairie tarzındaki ilk ev, 1902'de Illinois Highland Park'ta inşa ettiği Willits Evi; serinin baş yapıtı ise 1909'da Şikago'da inşa ettiği Robie Evi oldu. Bu evleri yaparken Wright'in arzusu sadece bir ev inşa etmek değil, bütün bir çevreyi hatta evin içinin detaylarını oluşturmaktı. Evle birlikte mobilyalarını, aksesuarlarını, kumaşları, halıları da tasarlamaktaydı.

Larkin Yönetim Binası

Frank Lloyd Wrigth Tasarımı ofis sandalyesi, 1904-06

Meslek yaşamının ilk yıllarında daha çok ev tasarımına odaklanan Wright'ın bu dönemde gerçekleştirdiği ev-dışı yapılar arasında en önemlisi, New York'ta 1904'te Larkin Sabun Fabrikası için tasarladığı yönetim binası oldu.

Taylorist Açık Plan ofis tipinin ilk örneği kabul edilen bu binada Wright özel ofis mobilyalarının, duvarları kaplayan gömme dolapların tasarlanmasına kadar her türlü detayla ilgilendi.

Avrupa turu

1909 yılına kadar 130'a yakın bina yapan Wright'in başarısı ve ünü iyice yayılmıştı. 1909'da içinde ev çizimlerinin yer aldığı Wasmuth albümlerini hazırlamak üzere Almanya'ya gitti. Bir süredir aşk ilişkisi içinde olduğu Mamah Cheney da kendisine katıldı. Eşlerini ve çocuklarını bırakarak bir süre İtalya'da yaşayan ikili, birlikte Avrupa'da sergilere katıldı. Bu gezi ve Wasmuth albümleri Wright'in çalışmalarının Avrupalı mimarlarca tanınmasını sağladı. Çift, bir yıl sonra dönüp Wisconsin'de birlikte yaşamaya başladı.

1914 Yangınından sonra Taliesin

Taliesin I ve II

Wright, doğup büyüdüğü Spring Field'e dönünce Mamah ile birlikte yaşamak üzere Wisconsin Nehri'ne bakan yeni bir ev ve stüdyo inşa etti. Binaya, “Taliesin” adını verdi. 15 Ağustos 1914'te büyük bir trajedi yaşandı; Wright Şikago'da çalışırken bir hizmetçi Taliesin'i ateşe verdi. Evde yemek yemekte olan Mamah Chaney, iki çocuğu ve dört çalışanı ile birlikte hayatını yitirdi. Bu olayla harap olan Wright, aynı yıl Taliesin ’i yeniden inşa etti.

Wright, yangından sonra kendisine taziyelerini gönderen Maude (Miriam) Noel ile birlikte yaşamaya başladı.

İmparatorluk Oteli (1923-1968)

Tokyo İmparatorluk Oteli

Mimar, 1915’te Japon imparatoru tarafından Tokyo İmparatorluk Oteli’ni inşa etmek üzere davet edildi. Miriam Noel ile birlikte gittiği Tokyo’da altı yıl kaldı. Otel inşaatında Antonin Raymond ve Paul Mueller ile beraber çalıştı. Binanın depreme dayanıklılığına olağanüstü önem verip, gereken her şeyi göz önüne aldı. 1922’de inşaat tamamlandıktan sonra ABD’ye döndü. Otelin açıldığı 1 Eylül 1923 günü tarihin en yıkıcı depremlerinden biri meydana gelmiş ve otel, depreme dayanan nadir yapılardan biri olmuştur.

Dokulu beton bloklar

1922’de Los Angeles’a yerleşip yeni bir büro açan Wright, o yıl ilk eşi Catherine’den resmen boşandı. Kasım 1923’te Maude (Miriam) Noel ile evlendi. Morfinman olan Miriam ile ilişkisi evlendikten sonra daha kötüye gitti ve kısa bir süre ondan ayrı yaşamaya başladı. Bu dönemde çok az iş alabilen Wright, “dokulu beton blok” sistemi (textile block houses) ile dört konut inşa etti. Bu dört konuttan ilki, Pasadena’da antikacı Alice Millard için yaptığı 400 metrekarelik evdir ve günümüzde ulusal mimarlık anıtı olarak tescillidir.

Taliesin III

Wright, 1924’te Karadağlı bir balerin olan Olga Lazovich ile tanıştı, Los Angeles’tan ayrıldı ve Olga birlikte Taliesin’de yaşamaya başladı. 1925 sonunda bu birliktelikten bir kızı dünyaya geldi. Doğumdan önce 20 Nisan 1925’te çıkan bir yangınla Taliesin ikinci kez yandı. Wright’ın çok değerli Japon baskıları da bu yangında kül oldu. Mimar, binayı Taliesin III adıyla yeniden inşa etti. 1927’de Miriam Noel’den’dan boşandı.

Taliesin II yangını ve boşanma nedeniyle maddi açıdan zor durumda düşen Wright, Talisein’i satışa çıkarıp San Diego’ya taşınmak zorunda kaldı; San Diego’da Olga ile evlendi. Eski dostları ve öğrencileri sayesinde 1928’de Talisein’i geri alıp Wisconsin’e dönebildi.

Taliesin Okulu

Wright, 1932’de bir vakıf kurdu. Bu vakıf, tasarım sektöründe eğitim görenlere burs ve Taliesin’de staj olanağı vermekteydi. Aynı yıl yayımladığı “Otobiyografi” adlı kitabı okul için bir reklam aracı oldu; okula pek çok başvuru geldi. Böylece 1932’de 23 stajyer gelip Taliesin’de onunla yaşayıp çalışmaya başladı. Taliesin, felsefesi “yaparak öğrenme” olan bir mimarlık okuluna dönüştü. Okula kabul edilen öğrenciler, çizim elemanı olmadan önce bazen bir-iki yıl, sadece inşaatlarda çalışıyor, tarımla uğraşıyorlardı. Haftanın belli gecelerinde konserler verilip, şiirler okunuyordu. Haftada bir gün de Wright tarafından öğrencilerine belli konularda konferanslar veriliyordu. Mimar, en tanınmış eserlerinden kimisini burada öğrencileri ile birlikte üretti.

Şelale Evi

1932'de “Kaybolan Şehir” adlı bir kitap daha yayımlayarak “Broadacre Şehri” adlı kentsel ütopyasını tanıtan Wright, öğrencileri ile birlikte bu düşünce üzerinde çalıştı.

Wright, Pensilvanya’da Şelale Evi olarak bilinen ünlü konutu 1935’te tasarladı. Oğulları Taliesin’de Wright’ın öğrencisi olan Kaufmann ailesinin yaptırdığı ev, Bear deresinin şelaleye dönüştüğü bir noktada şelalenin üzerinde konumlanır. Time Dergisi’nin 1938 Ocak sayısına kapak olduğundan beri ilgi çeken ev, Wright’ın en tanınmış eserlerinden birisi oldu.

Temizlik malzemeleri üreticisi Johnson Wax şirketi için 1936’da Racine, Wisconsin’de Taylorist ilkelere uygun olarak yeni genel merkez binasını tasarladı. 1939’da inşaatı tamamlanan ve günümüzde halen şirket tarafından kullanılmakta olan bina hizmete girdiğinde 1930’ların mimari başyapıtlarından birisi olarak kabul edilmiştir. Wright, bina için kırktan fazla orijinal mobilya tasarladı ve binada ağırlıklı olarak Cheeroke kırmızısını kullandı.

Taliesin Batı Oturma Odası

Taliesin Batı

1933 yılından itibaren kışları daha sıcak bir bölge olan Arizona’da geçirmeye başlayan Wright, 1937’de Arizona’da Taliesin Batı’nın inşasına başladı. Artık bütün öğrencileri kışları Wisconsin’den Arizona’ya geliyordu. Çöl yaşamına uygun çeşitli fikirleri, yenilikleri, bina detaylarını burada denedi. Bu kompleks, günümüzde Frank Lloyd Wright Mimarlık Okulu’nun ana kampüsüdür.

Usonia Evleri

1936’da ABD büyük bir ekonomik kriz içindeyken tekrar ev mimarisine yönelen Wright, 'Prairie Evi'nden sonra 'Usonian Evi'ni geliştirdi. Bu tasarım ile düşük gelir düzeyine sahip insanların konut ihtiyacına cevap vermiş oldu. 1937’de Madison, Wisconsin’de bir gazeteci tanıdık için inşa ettiği “Jacobs Evi” ilk “Usonian Evi” kabul edilir. 1945'te New Yorklu bir arkadaş grubunun satın aldıkları arazi üzerinde kendileri için Broadacre Şehri düşüncesine uygun ev tasarlaması talebi üzerine Pleasantville, önemli Usonian Evi örneklerindendir.

Guggenheim Müzesi

Guggenheim Müzesi, içerden

Wright'ın en son ve en ünlü eseri Guggenheim Müzesi’dir. Amerikalı bir koleksiyoncu olan Solomon Guggenheim ile sanat danışmanı Hilla Rebay ile birlikte, 1943 yılında Frank Llyod Wright'a bir mektup yazarak bir müze tasarlamasını talep ettiler. 10 yıllık bir proje çalışma sürsinden sonra 1955 yılında müzenin inşaatına başlanabildi. Müze 1959’da Wright’in ölümünden 6 ay sonra açılabildi.

Ölümü

1959 yılı Nisan ayında aniden hastalanan Wright, 9 Nisan 1959 günü 92 yaşında Arizona’da hayatını kaybetti. Springfield, Wisconsin’de Taliesin yakınındaki Unity Chapel Mezarlığı’na defnedildi. 1985’te üçüncü eşi Olganiniva’nın ölümünden sonra mezardan çıkarılıp yakılmış ve külleri Arizona’da eşinin külleri ile birlikte gömülmüştür.

Eşleri ve çocukları

Frank Lloyd Wright 3 kez evlilik yapmış ve 4 erkek 3 kız olmak üzere, 7 çocuk sahibi olmuştur. aynı zamanda 3. eşinin sahip olduğu kız çocuğunu da evlat edinmiştir.

Eşleri:

• Catherine "Kitty" (Tobin) Wright (1871-1959). evlenme tarihi Haziran 1889; boşanma tarihi Kasım 1922.
• Maude "Miriam" (Noel) Wright (1869-1930). evlenme tarihi kasım, 1923; boşanma tarihi Ağustos 1927.
• Olga Ivanovna "Olgivanna" (Lazovich Milanoff) Lloyd Wright (1897-1985). evlenme tarihi Ağustos 1928.

Larkin Yönetim Binası

Guggenheim Müzesi

Önemli eserleri

• Charnley evi, Astor Street, Chicago, 1891
• Winslow evi, River Forest, Illinois, 1893
• Highland Park evi, Illinois, 1902
• Darwin D. Martin evi, Buffalo (New York), 1904
• Larkin Yönetim Binası, Buffalo, 1904
• Oak Park kilisesi, Illinois (1904-1906)
• Robie evi, Chicago (1906-1909)
• Coonley evi, Riverside, Illinois, 1908
• La Miniatura de Pasadena (1923)
• Şelale Evi (1936)
• Johnson Wax Apartmanı (1939)
• Lakeland kampüsü (1940-50)
• Guggenheim Müzesi New York (1956-1959)

Dış bağlantılar

• Frank Lloyd Wright Vakfı web sitesi
• Taliesin Frank Lloyd Wright Mimarlık Okulu web sitesi