Diyap Yıldırım
| Diyap Yıldırım | |
|---|---|
| |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 1. Dönem Dersim Milletvekili | |
| Görev süresi 23 Nisan 1920 - 16 Nisan 1923 | |
| Seçim bölgesi | 1920 - Dersim |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1852 Hozat, Tunceli, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1935 (82-83 yaşlarında) Divriği, Sivas, Türkiye |
| Defin yeri | Gözlüçayır, Çemişgezek, Tunceli, Türkiye |
| Vatandaşlığı |  Osmanlı İmparatorluğu (1852-1922) Türkiye (1923-1935)
|
Diyap Yıldırım, bilinen adıyla Diyap Ağa kimlikteki tam adı Dersimli Diyap Ağa (d. 1852, Kalecik, Hozat, Tunceli - ö. 1935, Divriği, Sivas), Türkmen[1][2][3][4] asıllı Türk siyasetçi ve aşiret reisi, I. TBMM Tunceli milletvekili.
Erken yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Diyap Yıldırım, 1852 yılında Tunceli'nin Hozat ilçesinde Hozatlı Seyithan Ağa ve Elif Hanım'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Ovacık-Hozat aşiretlerinden Ferhatuşağı aşiretine mensuptur.[5] 2 kez evlilik yaptı.
Birinci Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Diyap Ağa, I. Dünya Savaşı'nda Hamidiye milislerinde milis komutanı oldu. Bitlis ve Siirt'in Rus işgalinden kurtulması için aşireti ile savaşa katıldı ve bu savaşlarda milislere komutanlık yaptı. Bu sıralarda ordu komutanı Mustafa Kemal Atatürk ile sıkı bir dostluk kurdu.
Sivas yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1854 yılında Koçgiri bölgesi kaza haline getirilirken Kaza ve nahiye müdürlükleri Koçgirililerden alınıp, Zara Kaza müdürlüğüne Çemişgezek'ten Ferhatuşağı aşireti reisi Diyap Ağa getirildi.[6] Zara kazasındaki Abaş ve Çat bucaklarının başına Ovacık'tan Şamuşaklı Ali Ağa getirildi. 1920 yılındaki Koçgiri İsyanı'na şiddetle karşı çıktı. Mustafa Kemal Atatürk, Diyap Ağa ve Dersimli Binbaşı Hasan Hayri'nin I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'ndaki mücadelesini takdir edip Diyap Ağa ve Dersim'in ileri gelenlerine milletvekilliği önermiştir. Hozatlı Mustafa Öztürk, Diyap Ağa, Dersimli Binbaşı Hasan Hayri Bey, Ahmet Ramiz Tan bu teklifi kabul etmiştir.[6] Diyap Ağa, Dersimli Binbaşı Hasan Hayri Bey tarafından meclise getirildi.[7]
Kurtuluş Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erzurum Kongresi'ne Dersimli Binbaşı Hasan Hayri Bey ile katılarak Tunceli'yi Erzurum Kongresi'nde temsil etti. O dönemdeki Koçgiri İsyanı ve Şeyh Said İsyanı'na karşı çıktı.[7] Şeyh Said'i bela olarak niteledi.[7] Yunan işgali sırasında meclis'in Kayseri'ye taşınması fikrine karşı çıktı ve meclis kürsüsünde "Biz buraya kaçmaya mı geldik, yoksa kavga edip ölmeye mi? Eğer meclisi taşımak istiyorsanız buyurun gidin. Ama ben gidemem. Tek başıma bile olsam, bayrağım, dinim ve vatanım için son kurşunuma kadar savaşırım. Son kurşunu da kafama sıkarım. Bu böyle biline..."[7] 1922 yılında Dersim'in vilayet olması için dilekçe verdi. Bu teklif Mustafa Kemal Atatürk desteği ile kabul edildi. Dersim ismini benimsediği için isminin değiştirilmemesini Mustafa Kemal Atatürk'ten rica etti ve isim değiştirilmedi.
Tunceli'ye dönüş
[değiştir | kaynağı değiştir]Diyap Ağa, Dersim mebusluğu bittikten sonra memleketi Tunceli'ye geri döndü. Mustafa Kemal Atatürk tarafından Diyap Ağa'ya maaş bağlatıldı. 1935'te Divriği'de öldü. Diyap Ağa'nın mezarı bugünkü Hozat sınırındaki Gözlüçayır köyünde yer almaktadır.
Hakkında
[değiştir | kaynağı değiştir]Dersim yöresindeki Ferhatuşağı aşiretinin reisi olarak özel öğrenim gördü. Hamidiye Alayları'nda milis komutan oldu. I. Dünya Savaşı'nda Siirt ve Bitlis'in Rus işgalinden kurtarılması savaşlarına katıldı. Ordu komutanı Mustafa Kemal Paşa ile dost oldu. Türk Kurtuluş Savaşı başladığında Erzurum ve Sivas kongrelerini destekledi (1919). Ankara'da toplanan ilk TBMM'ye Dersim milletvekili olarak katıldı (1920-23).
Sakarya Meydan Muharebesi sırasında Yunan ordusunun Ankara yakınlarına kadar gelmesi üzerine meclisin Kayseri'ye taşınması söz konusu olmuş, tartışmalar sırasında söz alan Diyap Ağa, "Buraya savaşmaya mı yoksa kaçmaya mı geldik!" diyerek Millî Mücadele'ye verdiği destek ve cesareti ile takdir toplamıştır. Doğu ve güneydoğu bölgelerinde halk yerel milis güçleri şeklinde Fransız ve İngiliz ordularına karşı koymuşlardır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Şeyh Hasan Ocağı/ Aşireti bize ne anlatıyor?". 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ "Diyab Ağa (Yıldırım) (1852-1935)". ataturkansiklopedisi.gov.tr. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2025.
- ^ Ali Rıza Özdemir (Mart 2013). Kayıp Türkler- Etnik Coğrafya Bakımından Kürtleşen Türkmen Aşiretleri. s. 269-270.
- ^ Onarlı, İsmail (2002). Şeyh Hasan aşireti: Anayurt'tan Anadolu'ya. Aydüşü Yayınları. s. 41. ISBN 978-975-6954-15-7.
- ^ Haber, Internet (30 Haziran 2018). "Gürsel Erol'un dedesi Diyap Ağa kimdir? Meşhur konuşması". 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2025.
- ^ a b Ayna, Bayram (23 Aralık 2018). "Millî Mücadele Yıllarında Koçgiri Aşireti Reisi Alişan Bey'in Faaliyetleri". Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 5 (18): 210-231. ISSN 2148-2292. 21 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Temmuz 2025.
- ^ a b c d Enver Behnan,İlk Meclisin Yüz Yaşındaki Mebusu,Yeni Gün Gazetesi,1931
