Coriolis etkisi

Coriolis kuvveti

İzlanda'nın güneybatı açıklarında "Soğuk ve alçak basınç" (cold low) alanlarındaki hava hareketlerinin görüntüsü (4 Eylül 2003). Coriolis kuvvetinin etkisiyle kuzey yarım kürede hava ve rüzgârın hareket yönünün sağına saptırıldığı görülmektedir.

Coriolis kuvveti, dönen bir platformun merkezinden karşı tarafına yürümeye çalışan biri tarafından anlaşılabilir. Yürümek istediği tarafa doğru dik açıyla itildiğini görür. Benzer şekilde, dönen yer kürenin yüzeyi üzerinde hareket eden hava, kuzey yarım kürede hareket yönünün sağına, güney yarım kürede soluna saptırır. Bu saptırma gücüne coriolis kuvveti denir. Fransız matematikçi ve fizikçi Gaspard-Gustave Coriolis (1792-1843) onuruna atfen bu ad verilmiştir.

Coriolis kuvveti nedeniyle rüzgârlar irtifada izobarlara yaklaşık 10° açı ile neredeyse paralel, alçak basınca meyilli eser. Yeryüzünün sürtünme etkisi sonucu rüzgâr alçak irtifada daha yavaştır, dolayısıyla coriolis kuvveti de daha zayıftır. Bunun sonucunda rüzgârın izobarlara yaptığı açı denizde yaklaşık 20°, karada da 30°ye kadar çıkar.

Birinci plakta siyah top doğrusal hareket eder. Fakat, kırmızı noktadan bakan birisi ikinci plaktaki gibi (Coriolis ve merkezkaç kuvvetinin siyah top üzerindeki etkisi ile) siyah topu eğrisel hareket ediyormuş gibi görür.

Havaya düşey atılan bir topun dönen dünyanın merkezine olan mesafesi büyüyecektir. Tekrar yerine düşmesinde atıldığı noktanın aynı zaman aralığında aldığı mesafeden daha büyük bir yay boyunca hareket eder. Bu, topun bir çeşit ivmelendirilmiş olması gerektiği ve dolayısıyla kuvvet etkisi altında bulunduğunu gösterir. Bu tür kuvvetler, meteorolojide ve okyanus biliminde önemlidir. Genel olarak dönen bir referans sisteminde hareket eden cismin yörüngesine dik olarak etki eder. Bunlar görünen zahiri kuvvetlerdir. Mesela; dönen bir plak üzerine düz bir çizgi eğri şeklinde belirir. Eğer plak ortasında bir gözleyici bulunursa, o kimse tepesinin bir kuvvetle kenara doğru itildiği zannına kapılır.

Benzer olay, dünya gibi üç boyutlu dönen bir sisteme nazaran hareket ettiğinde müşahede edilir. Rüzgâr ve okyanus akımlarında bu kuvvetin etkisi görülür. Yörüngelerine dik hareket etme eğilimi gösterirler, bu kuvvetler uzun menzilli füzelerin yörüngelerinin hesaplanmasında önemli rol oynar.

Dış bağlantılar

• The definition of the Coriolis effect from the Glossary of Meteorology
• Anders Persson The Coriolis Effect: Four centuries of conflict between common sense and mathematics, Part I: A history to 1885 History of Meteorology 2 (2005)
• 10 Coriolis Effect Videos and Games- from the About.com Weather Page
• Coriolis Force 10 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – from ScienceWorld
• Coriolis Effect and Drains20 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Catalog of Coriolis videos
• Do bathtubs drain counterclockwise in the Northern Hemisphere? 15 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Cecil Adams.
• Bad Coriolis.11 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Coriolis Effect: A (Fairly) Simple Explanation 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Coriolis Effect: A graphical animation 22 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Observe an animation of the Coriolis effect over Earth's surface 27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Animation clip 26 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vincent Mallette The Coriolis Force @ INWIT 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• NASA notes 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Interactive Coriolis Fountain7 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.