Charles James Fox

Charles James Fox (24 Ocak 1749 - 13 Eylül 1806) Britanyalı Whig Partisi siyasetçi ve devlet adamı. 38 yıl süren parlamenter kariyeri sırasında Tory siyasetçisi Genç William Pitt'in ezeli rakibi olmuştur. Avam Kamarasında etkili bir hatip olarak öne çıkmıştır. Edmund Burke'nin fikirlerinden etkilenmiş, Amerikan Bağımsızlık Savaşını desteklemiştir. Kral III. George'u tiran olarak nitelemiştir. Kısa bir süre dışişleri bakanlığı yapsa da siyasi hayatının tamamını muhalefette geçirmiştir. Kölelik karşıtı olmuş, Büyük Fransız Devrimini desteklemiştir.

Hayatı

Gençliği

24 Ocak 1749 tarihinde asil bir ailenin çocuğu olarak doğar. Babası baron Henry Fox (1705-1774) hükümette haznedar olarak görev yapmış çok varlıklı bir kişiydi. Baronluk ünvanı Charles'ın ağabeyi Stephen (1745-1774) tarafından alınmıştır, küçük kardeşi Henry (1755-1811) başarılı bir komutan olmuştur. Klasik edebiyata düşkün olan Charles Eton Kolejine devam etmiştir. Genç yaşta Paris ve Spa'ya gider, burada hayatı boyunca onu takip edecek tutkularına kapılır, gece hayatı, kumar ve yabancı olan her türlü şeye olağan dışı bir ilgi. Takip eden dönemde Oxford'daki Hertford Kolejine devam eder. Kendisi gibi varlıklı ve aristokrat öğrencilerle karşılaştırıldığında çok çalışkan bir öğrencidir, matematikte kendisini gösterir. 1766 yılında ailesiyle Avrupa'yı ve özellikle Paris'i gezmek için okulu bırakır.

Milletvekilliği

1768 genel seçimlerinde baba Henry Fox oğluna West Sussex bölgesindeki Midhurst seçim bölgesinden milletvekilliği satın alır. Charles 19 yaşında olduğu için teknik olarak seçilme hakkına sahip değildi ancak buna rağmen seçildi. 1768-1774 yılları arasında Avam Kamarasına 254 kez hitap etmiş, oldukça belagatli bir hatip olarak dikkat çekmiştir. İlerleyen dönemde geleneksel siyasi akımın dışında radikal fikirler benimseyince dışlanacaktır. Bu dönemde devlette çok çeşitli görevler almıştır. Charles 1774 yılında Edmund Burke ile tanışıp onun sorgulayan tarzıyla siyasi gelişmeleri değerlendirmeye başlayınca eleştirel kimliği öne çıkar. Thomas Jefferson ile yazışmış ve Paris'deki Amerikan elçisi Benjamin Franklin ile tanışmış birisi olarak Amerikan Devriminden yana tutum almış, kral III. George'u kıyasıya eleştirmiştir. Bu dönemde meydana gelen 1780 Gordon ayaklanmasını savunur.

Britanya Ordusunun yenilmesi üzerine Amerikan Devrimi başarılı olunca Britanya'da hükümet düşer. Kralın muhalefetine rağmen Frederick North-Charles James Fox koalisyonu başa gelir. Bu dönemde dışişleri bakanlığı yapan Fox, uygulamalarından nefret ettiği Doğu Hindistan Şirketinin kapatılmasını isteyince geleneksel imparatorluk yapısı onu tasfiye eder. Kral parlamentoda yapılacak olan bu oylamaya evet oyu kullananlarının kralın düşmanı haline geleceği uyarısı üzerine çıkan siyasi krizin ardından kral parlamentoyu fesheder. 24 yaşındaki Genç Pitt Başbakan olarak atanırken 1784 yılında erken genel seçimler yapılır, burada Pitt çoğunluğu kazanarak konumunu sağlamlaştırmış olur. Bu dönemde kral karşıtı bir simge haline dönüşen Fox, Oliver Cromwell veya Guy Fawkes'a benzetilmiştir.

İktidara geçen Pitt, Bengal bölgesinde valilik yapan Warren Hastings hakkındaki yolsuzluk davasını siyasi olarak muhalefete karşı kullanarak Doğu Hindistan Şirketinin varlığının sürdürülmesini sağlar. Davanın sonunda 1795 yılında Hastings suçsuz bulunacaktır.

1788 yılıyla beraber kralın akıl sağlığı gittikçe kötüye gider. O dönemde veliaht olan Galler Prensinin (sonradan kral IV. George) monarşinin yürütülmesinde görev alması gündem olur. Ancak Fox'un yakın dostu olan IV. George'un bu şekilde iktidarı almasına Pitt engel olmayı başarmıştır.

Fox, 1789 Fransız Devrimini olumlamış, Fransızların İngilizlerin 1688 yılındaki Muhteşem Devrimini taklit ettiklerini söylemiştir. Bu dönemde Fransa'nın yeni anayasasını överken, dostu ve hocası Edmund Burke'ün devrimin şiddetli yapısını eleştirisine katılmamıştır. Patlak veren Fransız Devrim Savaşları sırasında Fransız rejim muhaliflerinin silahlandırılmasına, Alman paralı askerlerin İngiltere'ye getirilmesine karşı çıkmış ve muahfazakâr çevrelerden tepki almıştır. Savaşın ilerleyen dönemlerinde parlamento oturumlarına katılmaz olmuş ve eşiyle beraber Surrey'deki evlerinde kalmıştır.

Pitt'in 1806 yılındaki ölümün ardından kısa süreliğine de olsa hükümette bakanlık yapmış, 1807 yılında köleliğin kaldırılmasında büyük katkısı olmuştur. 13 Eylül 1806 tarihinde resmî bakanlık görevi sırasında hayata veda etmiştir.

Anısı

Londra'daki Bloomsbury Meydanındaki anıt heykeli

19. yüzyılda özgürlükçü fikir savunucuları Fox'u kahramanları olarak görmüştür. Avrupalı despotlara karşı tutumu, özgürlüklerden yana söylemi, köle karşıtlığı, parlamento reformunu savunması gibi konular bu düşünceye yol açmıştır. Ancak günümüzde Fox, dönemsel rakibi Pitt kadar tanınmamaktadır.

İngiltere'nin pek çok bölgesinde anısına dikilmiş büstler, anıtlar bulunmaktadır. Amerikan Devrimine verdiği destek nedeniyle Massachusetts'deki bir yerleşim yerine Foxborough adlı verilmiştir.

ABD Başkanı John F. Kennedy'nin senatörken kaleme aldığı ve Pulitzer ödülü kazanan Profiles in Courage kitabında Fox'un hayatı da anlatılmaktadır. Fox'un ardından vefat yazısı kaleme alan Edmund Burke, Fox'un özellikle kendi başına bir devlet haline gelen Doğu Hindistan Şirketine yönelik sert eleştirilerinden övgüyle bahseder.