Bursa Kalesi
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Kale |
| Konum | Bursa |
| Koordinatlar | 40°11′05″K 29°03′30″D / 40.18472°K 29.05833°D |
| Başlama | M.Ö. 185 |
Bursa Kalesi, Bursa şehrinin çekirdeğini oluşturan Prusa ad Olympum antik kentini çevrelemek üzere inşa edilmiş tarihî surlardır.
İlk ve Ortaçağ kale mimarisinin çok önemli bir örneğidir. İlk defa M.Ö 1. yüzyılda Bitinyalılar tarafından doğal kayalıklar üzerine inşa edilen kale, Roma, Bizans ve Osmanlı Devletleri tarafından 19.yüzyıla kadar kullanılmaya devam edilmiştir. Günümüze gelen kalıntılar genellikle M.S. 3. yüzyıldaki Got saldırılarından sonra yapılan surlara aittir.
Sur ve kapılarının bir bölümü 1855 Bursa depreminde yok olan, bir bölümü ise çeşitli yol açma çalışmaları kapsamında ortadan kaldırılan Bursa Kalesi, 2000'li yıllarda restore edilmiştir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
I. evresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bursa Kalesi'nin geçmişi M.Ö. 1. yüzyıla dayanır. O sırada Bitinya'nın bir sınır kenti olan ve kayalık bir tepe üzerinde bulunan Prusa ad Olympum (Olimpos kenarındaki Prusa) antik kentinin, Bitinya Kralı I. Prusias tarafından yaklaşık M.Ö 185 yılında surlarla çevrelendiği varsayılmaktadır. Savunmanın daha güç olduğu güney tarafında surlar, iç ve dış olmak üzere çift sur şeklinde inşa edilmiş kalenin, bir su düzenlemesiyle bu cephesinde geniş bir savunma gölü meydana getirilmiştir. Birçok tarihsel kaynakta, kalenin ilk plan kurgusunun, o dönemde Romalılarla yaptığı savaşı kaybedip Prusias'a sığınmış olan ünlü Kartacalı komutan Hannibal tarafından yapıldığı ifade edilir.[2]
Kalenin altında, üzerinde bulunduğu sert taş kütlesi oyularak 79 metre uzunluğunda 5,5 metre genişliğinde ve 4 metre yüksekliğinde bir yeraltı mağarası meydana getirilmiştir. Söz konusu mağara, halkın kuşatmalara karşı direnebilmesi için erzak ve cephane depolamak ve hayati tehlike olduğunda kalenin dışına gizlice çıkmak için kullanılmıştır.[3]
Bursa Kalesi, Romalıların istilası sırasında şehir savunmasında kullanıldı. M.S. 3. yüzyılın ortalarına doğru Karadeniz'in kuzeyinden gelerek Anadolu'yu istila eden Got saldırıları sonrasında kale onarıldı. Günümüze gelen sur duvarlının Got Saldırılarından sonra yapıldığı düşünülür.[4]
Roma ve Bizans İmparatorlukları döneminde, sınırlar artık çok uzakta olduğundan Bursa Kalesi önemini kaybetti ve altı yüzyıl boyunca terk edildi.[3]
II. evresi
[değiştir | kaynağı değiştir]M.S 6. yüzyıla doğru Bursa Kalesi, bir Bizans sınır kalesi işlevi kazandı. İranlıların hücumlarına, 7. yüzyılda Arap işgallerine ve 11. yüzyılda Selçukluların işgaline karşı şehri savundu. Kuşatmalar sırasında hasar gören surlar, çeşitli onarımlar gördü.
III. evresi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Selçuklular, Haçlılar ve Osmanlılar dönemi, Bursa Kalesi'nin 3. evresidir. 1326'da Orhan Gazi, Bizans'ın elindeki Bursa surlarını aşıp kenti Osmanlı Devleti topraklarına kattı ve kaleyi burçlarla destekledi.[5] Kale, Timur saldırıları ve Karamanoğulları saldırıları sırasında harap oldu; Çelebi Mehmet'in emri ile Hacı İvaz Paşa tarafından onarılıp güçlendirildi.[1] Duvarların çarçabuk tamiri için Roma döneminden kalma pagan mabetlerden çıkartılmış sütun, sütun başlığı, ortostat gibi mimari parçalar devşirme malzeme olarak kullanıldı.[3]
Yıkılması ve restorasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Sur ve kapıların bir bölümü 1855 Bursa depreminde yok oldu; bir bölümü ise "taş yığını" olarak görüldü ve çeşitli yol açma çalışmaları kapsamında ortadan kaldırıldı.[6]
Kale, 2004 yılından itibaren Osmangazi ve Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları ile yeniden yapıldı.[1]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bursa surları, kuzey, doğu ve batı yönlerinde yüksek traverten kayaç yamaçları üzerinde tek sur halinde, savunmanın daha güç olduğu güneydeki düzlükte ise, dış sur ve iç sur olmak üzere iki sur halinde inşa edilmiştir. Çift surun ana kapısı doğu ucundadır. Batı ucunda ise zindan bulunur.
Bursa şehir surları mimarisinin üç temel unsuru kapılar, kuleler ve beden duvarlarıdır.
Kapılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bursa surlarında üçü kente dışarıdan ve doğrudan giren (Saltanat Kapısı, Kaplıca Kapı ve Taht-ı Kale kapısı), iki sur arası bölümden kente giren (Yer Kapı ve Zindan Kapı) beş adet kapı vardır. [not 1]
2004 yılında Osmangazi Belediyesi tarafından başlatılan, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından sürdürülen çalışmalarda Saltanat Kapısı, Yer Kapı Taht-ı Kale Kapısı adlı kapıları mimar İbrahim Yılmaz tarafından hazırlanan restitüsyonlara göre 2000'li yıllarda yeniden inşa edilmiştir.
Sur Ana Kapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bursa Surlarında üç adet şehir ana sur kapısı bulunmaktaydı: Saltanat Kapı, Kaplıca Kapısı ve Taht-ı Kale. İlk ikisi, sur içinde bulunan, kente dışarıdan ve doğrudan giren kapılardı. Taht-ı Kale (kale altı) ise iki sur arası boşluğa açılır. Ana sur kapıları, tekerlekli araçların da girip çıkabileceği genişliktedir.
Saltanat Kapı, doğu istikametinden kente doğrudan giren kapıdır ve en görkemli ana kapıdır. "Kale" ve "Hisar Kapısı" da denen bu kapı, Bey Sarayı’na çıkan yolun başında idi ve devlet yöneticileri kente giriş çıkışlarında bu kapıyı kullanırdı. 1855 depreminde zarar gördüğünden, 1904 yılında yıktırılmıştı; 2000'li yıllarda yeniden inşa edildi.
Kaplıca Kapı, günümüzde mevcut değildir ancak çevresindeki surlar sağladır. Hisar'dan kaplıcalara gidecekler bu kapıyı kullandıkları için "Kaplıca Kapısı" denilmiştir.[1]
Şehiriçi Sur Kapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]İki sur arası koridordan kente girişi sağlayan, tekerlekli araçların da girip çıkabildiği anıtsal nitelikte şehir içi ana sur kapıları Yer Kapı (Bab-ı Zemin) ve Zindan Kapı'dır (Bâb-ı Siccîn). Her iksi de yanlarındaki dörtgen bir kule ile korunur. Ayrıca Pınarbaşı bölgesinde günlük giriş-çıkışlar için 1,15 metre genişliğinde bir kır kapısı vardır.
Dar koridorlu günlük giriş çıkış kapıları
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Bursa surlarında, iki koridor arası bölümden çıkış için dış sur duvarı yüzeyinde açılmış bir adet geçit tespit edilmiştir. Bu geçit, Fetih Kapı olarak adlandırılır. Halkın şehir dışına, Olimpos’a, tarlalara, kırlara gidip gelirken kullandığı kapıdır. Uludağ’dan gelen su kaynaklarının toplanıp dağıldığı yer olduğu için "Su Kapısı" olarak da adlandırılır.[1]
Zindan Kapı ile Yer Kapı karşısında da bu tür geçitler bulunduğu tahmin edilir ama bir iz ya da kalıntı tespit edilememiştir.[2]
Huruç kapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bursa surlarında iç sur duvarı yüzeyine açılmış, birbirine 45 metre mesafede iki huruç duvarı tespit edilmiştir. Bu kapıların askerî amaçlı kullanıldıkları düşünülür. Her ikisi de dörtgen iç kuleler tarafından korunmaktadır.[2]
Bursa Zindanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehir surlarında savunmanın güç olduğu güney kısımda, doğudan batıya doğru ilerleyen çift surun son bulduğu bölümde bir kale zindanı yer alır. Zindan, üç büyük kule ve bu kulelere bağlanan yüksek beden duvarlarıyla birlikte bir iç kale gibi korunur.[7] İçinde bulunduğu semte (Zindankapı) adını veren kapısı, bir avluya açılır. Asıl zindana altı basamaklı bir merdiven ile inilir. Girişinde bedensel infazların gerçekleştiği rivayet edilen "kanlı kuyu” bulunmaktadır.
19. yüzyıl sonlarına kadar hapishane olara kullanılan mekân[8], 2021'de güncel sanat galerisi fonksiyonuyla yeniden işlevlendirilmiş ve Bursa surlarının tarihsel sürecini teknoloji ve interaktif alanlarla ziyaretçiye sunmak üzere düzenlenmiştir.[9][10]
-
Zindan Kapı -
Zindan Kapı avlusu -
Asıl zindana inen basamaklar
Kale içi yapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
|
|
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Çeşitli kaynaklarda Bursa surlarının beş ana kapısı olduğu ve adlarının şöyle olduğu ifade edilir: Hisar/Saltanat Kapı, Yer Kapı, Fetih Kapı, Kaplıca Kapı ve Zindan Kapı. 2004 yılında Osmangazi Belediyesi tarafından başlatılan, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından sürdürülen çalışmalarda Fetih Kapı'nın bir ana kapı değil bir kır kapısı olduğu tespit edilmiş; kent dışından iki sur arası bölüme giren Taht-ı Kale kapısının varlığı kanıtlanmıştır.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Elbas, Aziz (Aralık 2012). "Bursa Kalesi ve Kale İçi Yapıları Gezi Rehberi" (PDF). Bursa Araştırmaları Merkezi. ISBN 978-605-5382-42-1.
- ^ a b c d Yılmaz, İbrahim (1 Haziran 2014). "Bursa Sur Kapıları ve Taht-ı Kale Kapısı Rekonstrüksiyonu". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15 (26): 87-105. doi:10.21550/sosbilder.269531. ISSN 2564-6834.
- ^ a b c Yavaş, Doğan (2010). "Bursa Kalesi". Bursa Meydan gazetesi. BursadaKultur.org. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ Şahin, Mustafa (2021). "Hisar Kazıları ve Bey Sarayı" (PDF). Osmanlı Devleti'nin Yönetim Merkezi Bursa Bey Sarayı Sempozyumu Bildiri Kitabı.
- ^ "Bursa Surlar". Bursa Alan Başkanlığı. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "2300 Yıllık Bulmacada Taşlar Yerine Oturuyor". www.bursa.bel.tr. 13 Aralık 2011. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ Yavaş, Doğan (31 Ocak 2017). "Bursa Şehir Surlarında Ortaya Çıkan Zindanın Restorasyonu". Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18 (32): 55-75. doi:10.21550/sosbilder.298184. ISSN 2564-6834.
- ^ "Zindan Kapı Müzesi". Bursa Kültür A.Ş. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
- ^ "Bursa'da Tarihî Zindanlar Kapısını Sanata Açıyor". Bursa Büyükşehir Belediyesi. 17 Ekim 2021. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Zindan Kapı". www.bursamuze.com. 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2025.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
