Bruno Taut

Bruno Taut
Genel bilgiler
Doğum adı	Bruno Julius Florian Taut
Doğum	4 Mayıs 1880(1880-05-04) Königsberg, Prusya
Ölüm	24 Aralık 1938 (58 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Edirnekapı Şehitliği
Uyruk	Alman
Evlilik(ler)i	Hedwig Wollgast (1879-1968) Erica Wittich (1893 - 1975)
Çocukları	3
Alanı	Mimarlık
Sanat eğitimi	Berlin Teknik Üniversitesi
Katıldığı akımlar	Modernizm Dışavurumculuk
Etkiledikleri	Kengo Kuma
Ünlü yapıtları	Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi binası

Bruno Julius Florian Taut (4 Mayıs 1880, Königsberg - 24 Aralık 1938, İstanbul), Alman mimar ve şehir plancısı. Mimarlıkta dışavurumcu akımın öncülerindendir.

Türkiye'de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nin (1937-39), Ankara Atatürk Lisesi'nin (1937-40), Atatürk'ün katafalkının (1938), Trabzon Fen Lisesi (1938) ve Cebeci Ortaokulu'nun (1938-39) planlarını çizen mimardır.

Yaşamı

1880 yılında o zamanlar Doğu Prusya'da, günümüzde ise Polonya ile Litvanya arasındaki bir kent olan Königsberg'de doğdu. Babası, tüccar Julius Taut'tur. Kendinden bir yaş küçük olan ve ileride aynı meslektaş olacakları kardeşi Max ile birlikte büyüdü.

Königsberg İnşaat Meslek Okulunda öğrenim gördü. 1902 yılında Ludwigsburg'da bir kilisenin yapımında görev aldı. Ardından, Hamburg ve Wiesbaden şehirlerinde değişik mimarların yanında ve bir yıl sonra Berlinli ünlü mimar Bruno Möhring'in yanında çalıştı. Prusya'daki gelenekçi eğitimden sonra burada, art nouveau akımıyla ve inşaatta çelik ve taşın yenilikçi biçimde kullanımıyla tanıştı. 1904 yılında Stuttgart’a gitti ve daha sonra adı Stuttgart Okulu ile anılacak olan kent planlamacısı Theodor Fischer’in yanında çalıştı. Aynı yıl Hedwig Wollgast ile evlendi. Bu evlilikten iki çocuğu oldu.

1908'de üniversitede yüksek uzmanlık eğitimine başlamak üzere Berlin'e gitti. Berlin Üniversitesi’nde kent planlama bölümüne kaydoldu. Aynı yıl, Charlottenburg Teknik Üniversitesinde sanat tarihi ve kentsel planlamaya yönelik projelerde çalıştı. 1909 yılında Berlin’de bir mimarlık bürosu açtı. 1913 yılında, Leipzig’deki “Monument des Eisens (Demir Anıt)” adlı proje yarışmasında birincilik ödülü aldı.

1914 yılında, kardeşi Max ile ortak bir mimarlık bürosu açıp onunla birlikte kâr amacı gütmeyen toplum konutları üzerinde çalıştı.

Almanya'da uygulamalı sanatlarda birlik oluşturmayı amaçlayan Werkbund tarafından Crystal Palace'de düzenlenen bir sergi için, “Glasshaus (Cam ev)” olarak adlandırılan pavyonun tasarımını yaptı. Bu çalışma, Almanya cam endüstrisinde ses getirmiş ve Bruno Taut, bundan böyle tasarımlarının temel malzemesi olarak cam kullanmıştır.

1914 yılında I. Dünya Savaşı başlamasıyla birlikte Berlin'den ayrıldı ve savaş bitene kadar değişik kentlerde bulundu. Pasifist olduğu için askere gitmedi. Savaşta Almanya'nın müttefiki olan Osmanlı Devleti tarafından, Türk-Alman Kültür Evi projesi için düzenlenen tasarım yarışmasına Alman-Avusturyalı on iki mimardan biri olarak davet edilerek Kasım 1916'da İstanbul'a geldi ancak yarışmayı kazanamadı.

Savaş döneminde birçok kent tasarım projesi geliştirdi. En ünlülerinden biri, “Alpine Architektur (Alpler Mimarlığı)” projesi adını taşıyan ütopik eseridir.

1917 yılında eşi Hedwig ile ayrı yaşamaya başladı ve kendisinin asistanlığını da üstlenen Erica Wittin ile yaşam arkadaşı oldu. Erica'dan da bir kız çocuğu oldu.

Sovyet Rusya’daki 1917 Bolşevik Devrimi ardından Moskova'ya giden Taut, sosyalist toplu yaşam alanları ile okul mimarisi üzerine çalışmalarda aktif rol aldı.

1920 yılında Hollanda'da konferanslar verdi. 1921-1924 yılları arasında Magdeburg'da şehir yapı kurulunda, 1924-1932 yılları arasında Berlin'de, Konut İnşaatı Şirketi'nde (GEAG) mimarlık yaptı. Berlin'de inşa edilen 130 bin konutun 12 binini Taut tasarlamıştır.

1930 yılında Berlin-Charlottenburg Teknik Yüksekokulu'nda onursal profesör olarak atandı. 1931 yılında ise Berlin Prusya Sanat Akademisi üyesi oldu. Aynı yıl, Sovyetler Birliği'nde açılan bir otel projesi yarışmasına katılmak üzere Moskova'ya ikinci kez gitti. Moskova'da, sosyalizmin mimari üzerindeki etkisini incelemeyi ve kent yönetimi için yeni binalar tasarlamayı hedefledi ancak ortamın karışık olması sebebiyle, 1933 yılında tekrar Berlin'e döndü.

Almanya'da Hitler'in iktidara gelmesi ve orada da baskı rejiminin hâkim olması üzerine, 1933'te Japon Mimarlar Birliğinden gelen daveti kabul ederek, 1933'te Japonya'ya gitti. Japon kültürü ve yapı geleneğinden çok etkilendi. Japonya'nın birçok şehrini gezdi. Japonya'da iki konut inşa etti; Japonya Meslek Okullarında el sanatları alanında eğitim verdi, Japon mimari kültürü üzerine yaptığı çalışmaları kitaplaştırıp İngilizce, Almanca, Japonca olarak yayımladı. Japon Uluslararası Mimarlar Birliği'nin şeref üyeliğini kabul etti.

İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde öğretim üyesi olarak görev yapan mimar Martin Wagner'in akademideki öğretim üyesi ihtiyacını karşılamak üzere eski arkadaşı Taut'u İstanbul'a davet etmesiyle, Taut'un yaşamında Türkiye dönemi başladı. 1936'da yılında Martin Wagner'in önerisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürü Cevad Dursunoğlu'nun desteği ile Japonya'dan Türkiye'ye geldi. Aynı yıl İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde yöneticilik, Ankara'da Milli Eğitim Bakanlığı'nda mimarlık bölümü başkanlığı görevine getirildi. İstanbul'daki Ortaköy semtinde Bruno Taut Evi adıyla tanınacak olan evi yaptırdı ve orada yaşadı. Prof. Dr. Kemal Arı'nın Bruno Taut isimli biyografi kitabında, Taut'un Türkiye'deki çalışmaları şöyle özetlenmiştir:

“ Taut’un Türkiye’de kendi elinden çıktığı bilinen proje sayısı 24’tür. Bunların 5’i büyük kamu yapısıydı. Ayrıca bir sergi pavyonu ve Ortaköy’de kendi adını taşıyan evi de vardı. Bu dönem içinde bir de ‘Mimarlık Bilgisi’ adıyla kitap yazmıştı. ”

Taut, Atatürk'ün ölümü üzerine, naaşının konulacağı katafalkın çizimini yapmakla görevlendirildi. Hasta olmasına rağmen, Ankara'da, Belvü Palas Oteli'nde kurulan geçici atölyede yürütülen katafalk projesinin başına geçti ve projeyi 36 saatte tamamladı. Anıtkabır'in nereye yapılmasının uygun olacağını belirleme görevini de yerine getirdi. Yaptığı işin karşılığında Türk Devleti'nden 1000 lirayı ödeme almayı reddetti, kendisine çocuklarına hatıra olarak bırakabileceği bir teşekkür mektubu verilmesini ve Türkiye'de gömülmeyi diledi. Ankara Valisi Nevzat Tandoğan'ın görev karşılığında verdiği parayı, şu sözlerle reddetmiştir:

“ Bunu almam imkânsız. Atatürk gibi bir kahramana, bir devlet büyüğüne yapılacak katafalkla, sadece benim görevlendirilmiş olmam bi­le, bana verilen en üstün mükâfattır!” ”

Yıllardır astım hastası olan Taut, Atatürk'ün ölümünden 1,5 ay sonra 24 Aralık 1938 tarihinde İstanbul'da öldü. Bruno Taut, İstanbul Edirnekapı Şehitliği'ne defnedilen ilk ve tek gayrimüslim oldu.

Mezar taşı bir lahit kapağı şeklinde ve yere paralel olarak tasarlandı. Üzerinde kime ait olduğu halen bilinmeyen bir ayak izi bulunmaktadır.

Kendisinden sonra kürsü başkanlığına yine bir Alman göçmeni olan Robert Vorhoelzer geldi.

Türkiye'deki çalışmaları hakkında

Taut'un Türkiye'de yaşama süresi sadece iki yıl olmasına karşın üstlendiği işler çok fazla idi. Yapıları ile mimarlık pratiğine; 1938 yılında Türkçe olarak basılan ‘Mimari Bilgisi’ kitabı ile mimarlığın kuramsal alanına, üçüncüsü de mimarlık eğitimine katkılar sağlamıştır. Türk kültürü ve Mimar Sinan'a yakın ilgi duyan Taut, Türkiye'de yaptığı yapılarında Türk motifleri kullanmaya gayret göstermiştir.

Dil Tarih Coğrafya Fakültesi

Türkiye'deki okul binalarının mimarisinde onun çalışmaları öncü olmuştur. Birçok okul yapısına örnek oluşturan Ankara Cebeci Ortaokulu, onun rasyonel-işlevsel anlayışla çizdiği okul projelerinden biridir. Dersliklerin ışık düzeni, geniş ve alçak basamaklı merdivenler, rahat koridorlar, iyi ışık alan konferans salonu, jimnastik salonu ve kütüphane gibi özellikleriyle işlevsel mimarlığın önemli örneklerinden biridir.

Mimari anlayışı

Taut'un mimarlık anlayışı, tasarımcı ve sanayicileri aynı çatı altında toplayan ve Bauhaus okuluna öncülük eden Werkbund'a kabul edilmesi ile şekillenmeye başladı. Kendi misyonunu, geleneksel olanla modern olanı bir araya getirmek olarak tanımladı. 1914'te Köln'de yapılan Werkbund Sergisi için inşa ettiği Glass Pavilion/Cam Ev, bu anlayışın tipik örneğidir. Bu yapı, beton kaidenin üzerine yerleşmiş on dört köşeli bir kasnaktan ve çift çeperli cam kubbeden oluşuyordu. Kubbenin iç çeperi renkli camlarla kaplıydı. Yaşama sevinci veren renkler kullanmak, Taut için çok önemliydi. Bu eser, aslında, dışavurumcu edebiyatçı Paul Scheerbart'in Glasarkitektur adlı kitabında cam ve beton mimarlığı üzerinde yazdığı düşüncelerini üç boyutta gerçekleştirme çabasıydı. Taut, endüstri devriminin sonucunda insanlara sıkıntı veren şehirlerin kurulduğunu ve bu sıkıcılığı aşmak için ışıklı, transparan ve şiirsel yapılar üretmek gerektiğini düşünüyordu. Mimarlık tarihi için önemli kabul edilen eser, yalnızca sergi için üretilmiş olup pratik bir amacı olmadığı için daha sonra yıkıldı.

Cam Ev

Sosyalist düşüncelerini mimariye yansıtan Taut, Nazi öncesi Almanyasında işçi sınıfına konutlar tasarladı.1913 yılında ilk büyük projesini Gartenstadt Falkenberg'te gerçekleştirdi. Yaklaşık 7500 insana hizmet vermek üzere bahçeli, renkli 1500 konut tasarladı. Bu tasarımda kentsel ve kırsal yaşamı birleştiren İngiliz “bahçeşehir” modelinden esinlendi ve dönemin önemli peyzaj mimarlarından Ludwig Lesser ile birllikte çalıştı. Daha evler yapım esnasındayken her birinin bahçesi özel olarak düzenlendi. Berlin'de konut projelerinde peyzaj mimarı kullanımı böylece başlamış oldu. Projede 1500 ev inşa edilmesi planlanmış olsa da, I. Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine getirilen ekonomik kesintiler nedeniyle önce 34, sonra 93 ev tamamlanabildi.

Taut, I. Dünya Savaşı'nın etkisiyle meslektaşlarında oluşan genel karamsarlığı dağıtmak amacıyla, savaş sonrasında onları barış içinde bir dünyayı düşlemeye yönlendirecek bir çalışma başlattı. Die Gläserne Kette (Cam Zincir) adıyla bilinen bu çalışma, mimarlar arasındaki bir yazışmadır. Bu dönemde, Alp Dağları'nın tepelerini ya da vadilerini örten, camdan düşsel tasarımlar üretti.

1924 yılında GEHAG toplu konut şirketinin başına geçen Bruno Taut, savaş sonrasında hızla gelişen ve önemli bir endüstri merkezi konumuna gelen Berlin'in konut açığını gidermeye yönelik toplu konut tasarım projeleri geliştirdi. Bunların ilki, Hufeisensiedlung adını taşıyordu. At nalı şeklindeki ana kompleks ve etrafında inşa edilen 25 binadan, toplamda 1285 daireden oluşuyordu. 1925-1933 yılları arasında gerçekleştirilen projede, her bir konutun kapısının rengi ve tasarımı birbirinden farklı idi.

Berlin'de Taut'un konutlarının kapılarındaki renk ve tasarım çeşitliliği (1925–1933)

Konutların bahçesi vardı ve her dairede ayrı yatak odası, mutfak ve küvetli bir banyo bulunuyordu. Tüm bu özellikler, o dönemde işçi sınıfı için çok komforlu ve üst düzey olarak görülmekteydi. Taut, iç mekan tasarımlarında da ise Bauhaus ekolünden etkilenmekteydi.

Renk kullanımı

Yaşadığı dönemde hakim olan mimari anlayış gereği binalar yapımında kullanılan malzemenin doğal rengini taşırken Bruno Taut, çok renkli evler inşa ederek bu anlayışa karşı geldi. İşçi sınıfının hayatını, renkli evler inşa ederek renklendirmeye çalıştı. Bu evlere “Boya Kutusu Sitesi” diyerek dalga geçildi. Hatta meşhur mimar ve şehir planlamacısı Le Corbusier “Tanrım bu Bruno denen adam renk körü olmalı!” diyerek onunla dalga geçti.

Taut rengi çevresel, enerji tasarrufu yapan, estetik ve mekânsal bir etki olarak kullandı. Tasarım ve yaklaşımı, mimarinin sadece işlevsel rolden fazlasını içerdiği, yaşam kalitesini değiştirip zenginleştirebileceği inancına dayanıyordu.

Winfred Brenne onun renk kullanımını şu sözlerle açıklamıştır:

“ Taut rengi daima mimariyi zenginleştirmek ve ona fazladan bir boyut katmak için kullandı. Rengin plastik etkiyi geliştirdiğini, kentsel mekâna, çevresel manzaraya yerleşmesine yardım eden özgül bir nitelik kazandırdığını biliyordu. insancıl ve sanatsal bir boyutun zenginleştirdiği uyumlu bir bina üretebilecek bir form yaratmaktan dolayı, mimaride işlev kavramını genişletmek üzere her şeyde rengi kullanmaya çabaladı. ”

Basılı eserleri

İlk kitabı olan Die Stadtkrone ("Şehir Tacı''), 1919'da yayımlandı. Bu kitabı barışa adadı. Peşi sıra Die Auflösung der Städte (Kentlerin Çözülüşü) ve Alpine Architektur (''Alpin Mimarlık'') adlı kitapları yayımlandı.

Konusu mimarlık olmayan metinleri de vardır. Senfonik müzikli mimarlık piyesi Weltbaumeister ("Dünya Mimarlık Şampiyonu'') bunlardan biridir. Bu esere ilham veren; Dadacılığın, Dışavurumculuğun ve Gerçeküstücülüğün öncülerinden sayılan şair Paul Scheerbart olmuştur. Taut'un mimarlığı konu edinmeyen eserlerine bir başka örnek ise Der Regenbogen- Aufruf zum Farbigen Bauen ("Gökkuşağı- Renkli mimarlığa Çağrı") adlı kitabıdır.

Japonya'da olduğu süre içinde Japon kültürü, sanatı ve mimarisini Avrupa'ya tanıtmaya yönelik eserler kaleme almıştır.

Almanca ismi "Architekturelehre" olan Mimarlık Öğretisi adlı, mimarlığın kuramsal bakış açısını yansıtan, aynı zamanda otobiyografi nitelik taşıyan kitabını Japonya'da olduğu sırada "Mimarî Düşünceler" (Architekturgedanken) adıyla yazmaya başladı, yazım süreci İstanbul'a gelmesiyle hızlandı. Kitap, ölümünün ardından Mimarî Bilgisi adıyla yayımlandı.

Mimari eserleri

Almanya'da

• Falkenberg Bahçeşehri, Berlin, 1913
• Senftenberg Lisesi, 1930
• Senftenberg Meslekokulu, 1931

Japonya'da

• Osaka'da Ikomaberges tasarıları, 1934
• Atami'de Hyuga Evi'nin iç mimarisi, 1935/36
• Maeoka'da bir evin tasarıları, 1935/36
• Tokyo'da Okura-Villasının cephesini ve mobilyasını, 1935/36

Türkiye'de

• Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 1937
• Mekteb-i İdadi "Trabzon Fen Lisesi (Trabzon Fen Lisesi), 1938
• Maarif Vekâleti Kültür Pavyonu, 1938
• Bruno Taut Villası

Tasarıları

• Ankara Teknik Yüksekokulu, 1937
• Kimya Enstitüsü, 1937
• Ankara'da Hükûmet semti, 1937
• Ankara'da bir tiyatro binası, 1937
• Ankara'da bir yemekhane, 1937
• Ankara'da parlamento binası, 1937
• Trabzon'da Yüksek erkek yatılı okulu (gerçekleştiren Franz Hillinger), 1937
• Ankara'da Atatürk Lisesi (Asım Kömürcüoğlu ile beraber, gerçekleştiren Franz Hillinger), 1937
• Ankara'da Kurtuluş Ortaokulu (Asım Kömürcüoğlu ile beraber), 1938
• İstanbul/Ortaköy'de Prof. Nissen'nin oturduğu evi, 1938
• İstanbul'da 15. Cumhuriyet Bayramı kutlama süslemeleri (Schütte eşi ile birlikte), 1938
• Cebeci Ortaokulu (gerçekleştiren Franz Hillinger), 1938
• İzmir'de Kız-Enstitüsü (yalnız ilk yapı bölümü gerçekleşti), 1938
• Ortaköy'de kendi evini, 1938
• Bir sinagog (havra), 1938
• Ankara'da Mustafa Kemal Atatürk için katafalk, 1938

Ayrıca bakınız

1933-1945 senelerinde Türkiye'ye sürgün

Konuyla ilgili yayınlar

• Olaf Gisbertz: Bruno Taut und Johannes Göderitz in Magdeburg. Architektur und Städtebau in der Weimarer Republik. Gebr.-Mann-Verlag Berlin 2000 ISBN 3-7861-2318-7
• Astrid Holz: Die Farbigkeit in der Architektur von Bruno Taut – Konzeption oder Intuition? Kiel Univ.Diss., Alman Ulusal Nationalkütüphanesi 1996
• Leo Ikelaar: Paul Scheerbart und Bruno Taut. Zur Geschichte einer Bekanntschaft. Briefe von 1913–1914 an Gottfried Heinersdorff, B. T. und Herwarth Walden. Igel, Paderborn 1999 ISBN 3-89621-037-8
• Norbert Huse (Hg.): Vier Berliner Siedlungen der Weimarer Republik. Argon, Berlin 1987 ISBN 3-87024-109-8
• Kurt Junghanns: Bruno Taut 1880–1938. Architektur und sozialer Gedanke. DVA 2001 ISBN 3-363-00674-8
• Winfried Nerdinger, Kristiana Hartmann, Matthias Schirren und Manfred Speidel: Bruno Taut 1880–1938. Architektur zwischen Tradition und Avantgarde. DVA 2001 ISBN 3-421-03284-X
• Regine Prange: Das Kristalline als Kunstsymbol: Bruno Taut und Paul Klee. Zur Reflexion des Abstrakten in Kunst und Kunsttheorie der Moderne. Olms-Verlag Hildesheim u.a. 1991 ISBN 3-487-09487-8
• Manfred Speidel (Hg.): Bruno Taut. Natur und Phantasie 1880-1938. Katalog zur Ausstellung „Bruno Taut Retrospective, Nature and Fantasy“, die 1994 in Tokyo und Kyoto sowie 1995 im Kulturhistorischen Museum Magdeburg und im Technikmuseum Magdeburg gezeigt wurde. Ernst-Verlag Berlin 1995 ISBN 3-433-02641-6
• Beate Ziegert: Bruno Taut: Bauhaus and Mingei: Architect and Designer; East and West. Seikatu Bunka Kenkyu, Seikatsu Bunka Center, Nagoya Municipal Women's College, Nagoya (Japan) 1993
• Bettina Zöller-Stock: Bruno Taut. Die Innerraumentwürfe des Berliner Architekten. DVA 1993 ISBN 3-421-03034-0