Birinci İntifada
İntifada (Arapça: انتفاضة, romanize: intifāḍah), isyan, ayaklanma veya direniş hareketi anlamına gelen Arapça bir kelimedir. Ayrıca, baskıya karşı sivil bir ayaklanmayı ifade etmek için de kullanılabilir.[1][2]
20. yüzyılda intifada kelimesi çeşitli ayaklanmaları tanımlamak için kullanılmıştır. 1952 Irak İntifadası'nda Irak partileri monarşilerini protesto etmek için sokaklara dökülmüştür.[3] Daha sonraki örnekler arasında Batı Sahra'nın Zemla İntifadası, Birinci Sahra İntifadası ve İkinci Sahra İntifadası yer almaktadır.[4] İsrail-Filistin çatışması bağlamında ise, Filistin halkının İsrail işgaline veya İsrail'e karşı hem şiddet içeren hem de şiddet içermeyen direniş yöntemlerini içeren bir ayaklanmasını ifade eder; buna Birinci İntifada (1987-1993) ve İkinci İntifada (2000-2005) dahildir.[5][6][7]
Arapça dilinde, 1916 Paskalya Ayaklanması,[8] 1943 Varşova Gettosu Ayaklanması,[9] ve 1949 Jeju Ayaklanması[10] dahil olmak üzere herhangi bir ayaklanma intifada olarak adlandırılabilir. Arap dünyası dışında İngilizcede kullanıldığında ise bu kelime öncelikle İsrail işgaline karşı iki Filistin ayaklanmasını ifade etmektedir.[11][12][13][14]
Kelime anlamı
[değiştir | kaynağı değiştir]İntifāḍa (Arapça: انتفاضة), silkelemek, tozunu almak ve bir şeyi titretmekle ilgili üç ünsüz Sami kökü n-f-ḍ'den türetilen intafaḍa fiilinin örneği olan Arapça bir sözlü isimdir (مصدر, maṣdar).[15](s1157) Fiilin biçimi dönüşlüdür (اِفْتَعَلَ, iftaʿala).
İsrail–Filistin çatışması
[değiştir | kaynağı değiştir]Filistin bağlamında, intifada kelimesi Birinci ve İkinci İntifadalarda Batı Şeria ve Gazze Şeridi'ndeki İsrail işgalinden "silkelenme" girişimlerini ifade eder.[1][16] Terim başlangıçta "saldırgan şiddetsiz direniş" anlamında kullanılmıştır.[17] 1980'lerde Filistinli öğrenciler, şiddet çağrışımı taşımadığı için daha önceki militan söylemlerdeki terimlerden daha az çatışmacı olduğu için intifada terimini benimsemişlerdir.[18] Birinci İntifada, protestolar, genel grevler, ekonomik boykotlar ve isyanlarla karakterize edilmiş olup, Batı Şeria ve Gazze'deki İsrail ordusuna ve altyapısına yaygın olarak taş ve molotof kokteyli atılmasını da içermiştir. İkinci İntifada ise şiddetin arttığı bir dönemle karakterize edilmiştir. Filistinli saldırganlar tarafından gerçekleştirilen intihar bombalamaları, İkinci İntifada'nın en belirgin özelliklerinden biri haline gelmiş ve Birinci İntifada'nın nispeten daha az şiddet içeren doğasıyla tezat oluşturarak, çoğunlukla İsrail sivillerini hedef almıştır.
"İntifadayı küreselleştirin" ifadesi, Filistin direnişiyle dayanışma içinde dünya çapında aktivizmi teşvik etmek için kullanılan bir slogandır. Bu ifade ve onunla ilişkili kişiler, özellikle etkileri ve çağrışımları konusunda tartışmalara yol açmıştır. Eleştirmenler, bunun yaygın şiddeti veya terörizmi teşvik ettiğini söylemişlerdir.[19][20][21]
İntifada adı verilen olayların listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Arapça metinlerde, herhangi bir yerdeki ayaklanmalar intifada sözcüğü kullanılarak anılabilir; örneğin 1916 Paskalya Ayaklanması (Arapça: انتفاضة الفصح),[8] 1943 Varşova Gettosu Ayaklanması (Arapça: انتفاضة غيتو وارسو),[9] ve 1949 Jeju Ayaklanması (Arapça: انتفاضة جيجو).[10]
Türkçede bu kelime, ağırlıklı olarak Arapça konuşulan dünyada yaşanan bu olayları ifade edebilir:
- Irak İntifadası, 1952'de Irak'ta Haşimi monarşisine karşı düzenlenen bir dizi grev ve ayaklanma.[3]
- Ekim Devrimi, Sudan'da Abbud askeri rejiminin dağılması ve 1964'te ikinci sivil yönetimin başlamasıyla sonuçlanan bir dizi grev, ayaklanma ve gösteri.[22]
- Mart İntifadası, Mart 1965'te Bahreyn'deki İngiliz sömürge varlığına karşı solcu bir ayaklanma.[23]
- Zemla İntifadası, Haziran 1970'te o zamanki İspanyol Sahrası'ndaki İspanyol sömürge yönetimine karşı.[24]
- Lübnan iç çatışmalarında:
- 1984 Mısır İntifadası (1 Ekim 1984 - 2 Ekim 1984), kanlı bir ayaklanma ve sivil direniş hareketi.[27]
- Bahreyn'deki 1990'lar ayaklanması, demokratik yönetime dönüşü talep eden bir ayaklanma, "1990'lar İntifadası" olarak da bilinir.[28]
- 1991 Irak ayaklanmaları, Irak'ta Saddam Hüseyin'e karşı silahlı bir ayaklanma, "1991 Irak İntifadası" olarak da bilinir[29]
- Batı Sahra çatışmasında:
- Birinci Sahra İntifadası, Fas'ın güneyindeki Batı Sahra'da Sahra aktivistlerinin protestoları (1999–2004)[4]
- İkinci Sahra İntifadası veya Bağımsızlık İntifadası, Mayıs 2005'te başlayan Fas'ın güneyindeki Batı Sahra'da gösteriler ve isyanlar[4]
- Gdeim Izik protesto kampı, ayrıca Üçüncü Sahra İntifadası veya kısaca Üçüncü İntifada olarak anılır.[30]
- 2005 Fransa ayaklanmaları, tarihçi Andrew Hussey tarafından "Fransız İntifadası" olarak adlandırılmıştır[31]
- Arap Baharı, 18 Aralık 2010'da Tunus'ta başlayan ve bazen "İntifada" olarak anılan devrimci bir dalgadır:
- İkinci Arap Baharı, 2019 yılının sonlarında başlayan ve *"Arap Baharı 2.0" olarak da bilinen, çeşitli Arap ülkelerinde gerçekleşen bir dizi hükümet karşıtı protesto:
- İsrail-Filistin çatışmasında:
- Mart 1955 Gazze Şeridi'ndeki ayaklanma, Mısır'ın Filistinli mültecileri Sina Yarımadası'na yerleştirme planları ve İsrail'in Kara Ok Operasyonu'nun ardından Mısır işgaline karşı patlak veren bir huzursuzluk dalgası.[38][39][40]
- Mart 1982 Filistin genel grevi, İsrail hükümetinin 1976'da seçilen Batı Şeria şehir konseylerinin feshedilmesini emretmesinin ardından işgal altındaki Filistin topraklarında yaşanan önemli bir protesto dalgası; bazen "1982 İntifadası"[41][42] veya "Bahar Ayaklanması"[43] ya da 1981 sonlarında başlayan "Sivil Yönetime Karşı İsyan"ın bir parçası olarak anılır.[44]
- 1980'lerin ortalarında çeşitli Filistinli öğrenci protestoları, örneğin Nisan 1985 Beytüllahim Üniversitesi protestoları ve Aralık 1986 Birzeit Üniversitesi protestoları.[41][45]
- Birinci İntifada, Aralık 1987'den 1993'e kadar süren İsrail işgaline karşı Filistin ayaklanması[46]
- İkinci İntifada, El-Aksa İntifadası olarak da adlandırılır, İsrail işgaline karşı bir ayaklanma olup, İsrail-Filistin şiddetinin yoğunlaşmasına yol açar, Eylül 2000'in sonlarında başlar ve 2005 civarında sona erer[6]
- 2014 Kudüs huzursuzluğu, 2014 yılında Kudüs'te meydana gelen ve bazen "Sessiz İntifada" olarak da adlandırılan bir dizi şiddet eylemi ve saldırı[47]
- 2015-2016 İsrail-Filistin çatışmasındaki şiddet dalgası – 2015 İsrail-Filistin çatışmasının tırmanması, bazen "El-Kuds İntifadası", "Kudüs İntifadası" veya "Bıçak İntifadası" olarak da adlandırılır[48]
- 2021 İsrail-Filistin krizi, "Birlik İntifadası" olarak da bilinir[49]
- Bazı yorumcular tarafından Üçüncü İntifada[50] olarak adlandırılan devam eden Gazze savaşı
- 2024 yılında üniversite kampüslerinde Filistin yanlısı protestolar, aktivistler ve eleştirmenler tarafından "öğrenci intifadası" olarak adlandırıldı.[51]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Ute Meinel, Die Intifada im Ölscheichtum Bahrain: Hintergründe des Aufbegehrens von 1994–1998, LIT Verlag Münster, 2003 s.10: 'Der Begriff der Intifada, der die Vorstellung eines legitimen Ausbebegehrens gegen Unterdrückung enthält, ist gegenwärtig ein Schlüsselbegriff in der arabischen Welt, von dem eine grosse emotionale Anziehungskraft ausgeht.' (Çeviri:'İçinde zulme karşı meşru bir protesto fikrini barındıran İntifada kavramı, günümüzde Arap dünyasında kilit bir kavram olup büyük bir duygusal etkiye sahiptir.')
- ^ Jack A. Goldstone (29 Nisan 2015). The Encyclopedia of Political Revolutions. Routledge. ISBN 978-1-135-93765-2. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024.
İntifada kelimesi, baskı uygulayan bir şeyi atmak anlamına gelir.
- ^ a b Karol Sorby (2003). "THE 1952 UPRISING IN IRAQ AND REGENT'S ROLE IN ITS CRUSHING (Iraq from al-watba to al-intifāda: 1949 - 1952)" (PDF). Institute of Oriental and African Studies, Slovak Academy of Sciences. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024.
- ^ a b c Randa Farah (2010). "Sovereignty on Borrowed Territory: Sahrawi Identity in Algeria". Georgetown Journal of International Affairs. JSTOR. 11 (2): 59–66. JSTOR 43133843. 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi3 Mayıs 2024.
- ^ "What is an intifada?". The Economist. ISSN 0013-0613. 26 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-01-28.
- ^ a b Beauchamp, Zack (2018-11-20). "What were the intifadas?". Vox (İngilizce). 10 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-01-28.
- ^ "Intifadas: What you need to know – DW – 12/07/2017". DW (İngilizce). 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-01-28.
- ^ a b "الإيرلنديون يحيون ذكرى انتفاضة الفصح ضد البريطانيين". الجزيرة نت (Arapça). Erişim tarihi: 2024-05-22.
- ^ a b "في الذكرى الـ80 للانتفاضة ـ هذا ما حدث في "غيتو وارسو"". Deutsche Welle (Arabic). 19 Nisan 2023. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024.
19 Nisan 1943'te Nazi rejimine karşı ilk intifada başladı.
- ^ a b "في أسبوع: "القيامة" و"رهبان صبية" وانتفاضة "جيجو"". BBC News عربي (Arapça). Erişim tarihi: 2024-05-22.
- ^ "Intifada". Erişim tarihi: 26 Aralık 2025.
- ^ Harper, Douglas. "Intifada". Online Etymology Dictionary. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- ^ "Intifada". Oxford English Dictionary (Çevrimiçi bas.). Oxford University Press. (Abonelik veya katılımcı kurum üyeliği gerekli.)
- ^ Shulevitz, Judith (8 Mayıs 2024). "Listen to What They're Chanting". The Atlantic. 5 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Mayıs 2024.
Etimolojik olarak intifada, bir tür "sarsılma" anlamına gelir, ancak çağdaş Arapçada bir ayaklanma anlamına gelir: Örneğin, 1952'de Irak'ta Haşimi monarşisine karşı yapılan ayaklanma Arapçada intifada olarak adlandırılır. Ancak İngilizcede, İngilizce sözlükler ve ansiklopediler de dahil olmak üzere, bu kelime öncelikle Filistin'deki iki uzun süreli isyan dönemini, Birinci ve İkinci İntifadaları ifade eder.
- ^ Wehr, Hans; Cowan, J. Milton (1976). A dictionary of modern written Arabic. Thomas Leiper Kane Collection (Library of Congress. Hebraic Section) (4th bas.). Ithaca, N.Y: Spoken Language Services. ISBN 978-0-87950-001-6.
- ^ Kanana, Sharif (1998). "Women in the Legends of the Intifada". Sabbagh, Suha (Ed.). Palestinian Women of Gaza and the West Bank. Indiana University Press. s. 114. ISBN 978-0-253-11568-3.
- ^ Roberson, Mary K. (2013). "Birth, Transformation, and Death of Refugee Identity: Women and Girls of the Intifada". Cole, Ellen; Rothblum, Esther D.; Espin, Oliva M. (Ed.). Refugee Women and Their Mental Health: Shattered Societies, Shattered Lives. Routledge. s. 42. ISBN 978-1-135-83760-0.
- ^ King, Mary Elizabeth (2007). A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance. Nation Books. s. 208. ISBN 978-0-7867-3326-2.
- ^ "Amid terror wave in Israel, New York BDS group calls to 'globalize intifada' at rally". JNS. 31 Mart 2022.
- ^ "Pro-Palestinian NYC Rally Features "Globalize the Intifada" Chants". Jewish Journal. 2 Ağustos 2021. 12 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2023.
- ^ Tress, Luke (25 Ekim 2023). "Antisemitic incidents have spiked in New York since Hamas attack on Israel, NYPD says". The Forward.
- ^ Berridge, W. J. (29 Ocak 2015). Civil Uprisings in Modern Sudan: The 'Khartoum Springs' of 1964 and 1985. Bloomsbury. ISBN 978-1-4725-7402-2.
- ^ Rabia, Ali (1973). "لندن ناقشت أحداث البحرين مع واشنطن وسط مؤشر تحويل النفوذ في الخليج لأميركا - بانوراما - صحيفة الوقت البحرينية - يومية سياسية مستقلة" (Arapça). 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi – Al-Waqt vasıtasıyla.
- ^ "Western Sahara: 44th Anniversary of Zemla Uprising". allafrica.com. 1 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016.(abonelik gereklidir)
- ^ Glass, Charles (Temmuz 2006). "Lebanon Agonistes". CounterPunch. 5 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi2009-10-17.
- ^ Haugbolle, Sune (10 Mayıs 2024). "Spatial Transformations in the Lebanese "Independence Intifada"". The Arab Studies Journal. 14 (2): 60–77. JSTOR 27933971.
- ^ "Egypt cuts food prices". Pittsburgh Post. 1984-10-02. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2013.
- ^ Political Repression in Bahrain. Cambridge Middle East Studies. Cambridge University Press. 10 Mayıs 2024. ISBN 978-1-108-47143-5.
- ^ "Slippery Slope: Libya and the Lessons of Previous No-Fly Zones | the Washington Institute".
- ^ "Looking back, looking forward: inheriting the revolutions of the 'Arab Spring' | openDemocracy". 9 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024.
- ^ MacDonald, Megan C. (2016). "The French intifada: The long war between France and its Arabs"
. The Journal of North African Studies. 21: 156–158. doi:10.1080/13629387.2015.1101954.
- ^ al-Qubbi, Murshed. "The Tunisian Revolution: An Analysis of Analyses" (PDF). Doha Institute for Graduate Studies. Arab Center for Research and Policy Studies. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2025.
- ^ Liebich, Don (24 Mayıs 2016). Fault Lines, the New Updated Edition: Understanding America's Role in the Middle East and the Circumstances Leading to the Rise of ISIS. Elevate. ISBN 978-1-943425-60-0.
- ^ "The Egyptian Uprising: A Case Study in Intifadat and the Difficulty of Lasting Change - the SAIS Review of International Affairs". 16 Nisan 2013.
- ^ "Civil Uprisings in Modern Sudan | Request PDF".
- ^ "Lebanon protests: Thousands demand 'fall of the regime' in Beirut".
- ^ Hadid, Foulath (10 Mayıs 2024). Iraq's Democratic Moment. Hurst & Company. ISBN 978-1-84904-218-5.
- ^ Irfan, Anne. A Short History of the Gaza Strip. Simon & Schuster UK, 2025. Page 1982.
- ^ Filiu, Jean-Pierre. Gaza: A History. Hurst Publishers, 2023. Page 88.
- ^ The Development Century: A Global History. Edited by Erez Manela & Stephen J. Macekura. Cambridge University Press, 2018. Page 301.
- ^ a b Suzuki, Hiroyuki (2013). "Understanding the Palestinian Intifada of 1987". Annals of Japan Association for Middle East Studies. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2025.
- ^ Jamjoum, Hazem Mohammad (2012). "The Village Leagues : Israel's native authority and the 1981-1982 Intifada". American University of Beirut. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2025.
- ^ Bregman, Ahron. Cursed Victory: A History of Israel and the Occupied Territories. Penguin UK, 2014.
- ^ Hajjar, Lisa; Rabbani, Mouin (1 May 1988). "Israel and the Palestinians, 1948-1988". Middle East Report, 152}24 Temmuz 2025.
- ^ Zelkovitz, Ido. Students and Resistance in Palestine: Books, Guns and Politics. Taylor & Francis, 2014. Page 154.
- ^ Hawaleshka, Danylo (8 Aralık 2023). "History Illustrated: The first Intifada against Israel". Al Jazeera.
- ^ Marder, Michael (16 Kasım 2021). "Incendiary Words and the Volcano of Occupation". Senses of Upheaval. Anthem Press. ISBN 978-1-83998-228-6. 26 Aralık 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2025.
- ^ "NGO: Israeli army has killed 49 children since October". Middle East Monitor. 17 Şubat 2016. 2016-02-18 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Muaddi, Qassam (2024-07-05). "Why there is no uprising in the West Bank – yet". Mondoweiss (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-04-15.
- ^ Sengupta, Arjun (8 Ekim 2023). "Hamas-Israel escalation: What we know so far, and whether it could lead to the Third Intifada". The Indian Express. 7 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2023.
- ^
- Makoii, Akhtar (2024-05-08). "Pro-Palestinian protesters project 'student intifada' slogan onto university". The Telegraph (İngilizce). Mayıs 9, 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-05-09.
Police cleared a pro-Palestinian tent encampment at George Washington University on Wednesday after protesters projected a US flag in flames and slogans including "Long live the student intifada" onto a building overnight.
- Alvarez, Maximillian (2024-05-03). "Inside the 'Student Intifada': A roundtable with campus organizers". The Real News Network (İngilizce). Mayıs 9, 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-05-09.
It is being called the Student Intifada, a grassroots protest movement spreading to different college and university campuses around the country involving students at over a hundred campuses, setting up encampments, occupations and protests ...
- Starr, Michael (2024-05-07). "'Student intifada here to stay': Harvard activists defy suspension threat". The Jerusalem Post (İngilizce). Mayıs 10, 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-05-09.
Anti-Israel activists groups defied Harvard University warnings that their protest encampment must dissolve under threat of suspension, proclaiming the campus occupation movement a "student intifada" in a press conference on Monday.
- Makoii, Akhtar (2024-05-08). "Pro-Palestinian protesters project 'student intifada' slogan onto university". The Telegraph (İngilizce). Mayıs 9, 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2024-05-09.
