Balaban aşireti

Balaban aşireti (Balabanlı aşireti, Balabanlu, Balabanu olarak da bilinir), Oğuz/Türkmen kökenli bir aşiret olup tarihsel olarak Anadolu, Balkanlar ve Trakya bölgelerinde yerleşmiştir. , Türkiye'nin Marmara, Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde bulunan, Afşar'ın (Avşar) Köpekli kolunun bir oymağıdır. Tarih sahnesinde 16. yüzyılın başlarından itibaren bir Alevi-Türkmen aşireti olarak yer alıyor.

Balabanlılara ilişkin akademik çalışmalar, bu topluluğun Osmanlı öncesi ve Osmanlı döneminde Anadolu ve Balkanlarda farklı yerleşim süreçlerine sahip olduğunu göstermektedir.

Tarihçe

Göç ve Yerleşim

Akademik literatürde Balabanlıların göç yolları, Türkmen göçleri çerçevesinde değerlendirilmekte ve Orta Asya’dan Anadolu’ya, Balkanlar üzerinden Trakya’ya yayılan süreçlerle ilişkilendirilmektedir.

Balabanlılar, Orta Asya kökenli ve tarihi Horasan bölgesi üzerinden 10. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya olan akın ile günümüz Türkiye'sine göç etmiş bir topluluktur. Burada ise ilkin Bulgaristan-Rumeli-Türkiye sınır bölgesine (Trakya) yerleşmişlerdir. Bu coğrafyada özellikle Bulgaristan'da ve günümüz Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinde çok sayıda Balaban ismindeki köy ve kasabalar hâlâ mevcuttur. 500 yıl kadar önce, bugün Yunanistan (ozaman Rumeli) sınırları içinde kalan Edirne yakınlarındandaki "Dimetoka" adlı yerleşim biriminden göçüp Anadolu'ya yerleşmişler.

Akademik çalışmalar Balabanlıların tarihsel olarak Anadolu’nun doğusunda, özellikle Erzincan, Tunceli ve Erzurum çevresinde yerleşik yaşayan Türkmen- Alevi toplulukları olarak tanımlandığını göstermektedir.

Anadolu'ya geçtikten sonra bir kolları Ege (İzmir ve Aydın) ve İç Anadolu (Konya ve Karaman) bölgelerinin muhtelif yerlerine yerleşmiş, kurdukları köylere de yine çok kez Balaban ismini vermiştir. Çoğunluğu ise önce Konya-Adana civarına göçtükleri anlaşılan Balabanlılar, Osmanlı'nın aşiretleri iskân politikası çerçevesinde Rakka ve Halep taraflarına sürülmüş, daha sonra Malatya'ya yerleşmiş ve Yazıhan'da Balaban köyünü kurmuştur. Aşiret ve oymak bilinci daha çok burada başlamıştır. O yüzden Anadolu'nun batısındaki Balabanlıların geneli aşiret/oymak kültürünü devam ettirmemektedir. Zamanla Balabanlı dört kardeş kendi isimlerini taşıyan Hasan, Hüseyin, Ali ve Süleyman uşaklarını kurmuş ve Malatya'dan sonra Kırşehir, Çorum, Sivas, Erzincan, Erzurum ve Tunceli gibi farklı vilayetlere yerleşerek geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. 18. yüzyıldan itibaren Balabanlılar artık yerleşik yaşam düzenine geçmişler.

20. yüzyılın ikinci yarısında yaşadıkları bölgelerden Ankara, İstanbul ve İzmir başta olmak üzere Türkiye'nin büyük kentlerine; Almanya, İsviçre, Avusturya, Fransa ve İngiltere gibi Avrupa'nın ve dünyanın farklı ülkelerine de göç etmişlerdir.

Tarihte Balaban Aşireti

Tarihi Horasan bölgesinin İran, Afganistan, Türkmenistan, Pakistan ve Tacikistan sınırları içinde alanı var

16. yüzyılın başlarından itibaren bir Kızılbaş-Türkmen aşireti olarak tarih sahnesinde yer alan Balabanlılar, Safevi-Osmanlı mücadelesi içinde Safevi taraftarı olarak belirmişlerdir.

Malatya, Sivas, Erzincan, Tunceli ve Erzurum çevresinde yerleşik olan Balabanlılar, Türkiye yakın tarihinin çeşitli toplumsal olaylarında da rol oynamıştır. 1908 ile 1922 yılları arasında bu bölgede gelişen olayların tanığı durumundaki Osmanlıca belgeler, diğer yazılı kaynaklardan elde edilen bilgiler, Balabanlıların Alevi bir aşiret olarak bu çevredeki mücadeleye olan katkılarına, Osmanlı askeriyesi ve idaresiyle olan ilişkilerine dikkat çekiyor.

Balabanlılar, 1925'e kadar askeriyeyle olan ilişkilerini sürdürmüş, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı örgütlenen Şeyh Said İsyanı'nın bastırılmasında da yer almıştır.

Köken (Horasan)

Bazı araştırmacılar Balabanlıların Oğuz/Türkmen kökeniyle ilişkilendirilebileceğini belirtmektedir; ancak bu konuda farklı görüşler ve tartışmalar mevcuttur.

Balaban aşireti/oymağı, Kızılbaş ve Horasan kökenlidir. Aşiret, Oğuz (Türkmen) boylarından Afşar'ın (Avşar) Köpekli kolunun oymağıdır. Erzurum, Erzincan, Sivas ve Tunceli'de yaşayan Balabanlılar bölgenin sosyokültürel yapısı dolayısıyla Türkçenin yanı sıra Zazaca da bilmektedir. Aşiretin çoğunluğu kendisini Türk/Türkmen olarak tanımlarken, bu bölgedekilerin bir bölümü kendisini Zaza zannetmektedir.

İnanç

Akademik çalışmalar, bazı Balabanlı topluluklarının Alevi-Bektaşi inanç sistemine bağlı olduğu ve bu bağlamda cem ve ocak geleneğiyle ilişkilendirildiğini göstermektedir.

Seyyid Ali Sultan türbesi, Yunanistan, Evros (il), Russa (köy)

Balaban, bir Alevi-Bektaşi-Kızılbaş topluluğudur. Balabanlılar, türbesi ve dergâhı/tekkesi Ruşenler Köyü'nde (Yunanistan, Evros İli, Russa Köyü) bulunan Hacı Bektaş-ı Veli halifelerinden Seyyid Ali Sultan'a (Kızıldeli Sultan) bağlı ve onu talebeleridir.

Edirne ve dolayısıyla bağlı oldukları tekkeye/dergâha uzak kalan Doğu Anadolu'daki Balabanlıların bir kısmı zamanla Malatyalı veya Erzurumlu Alevi pirlerine/dedelerine bağlanmıştır. Kızıldeli kültünü buna rağmen devam ettirmekteler ve unutmamışlardır.

Trakya'daki Balabanlılar daha çok Bektaşi kültürü ve geleneğini sürdürmektedir ve hâlâ Kızıldeli Sultan ocağına bağlıdır.

Özellikle Ege Bölgesi'nde ve İç Anadolu'nun bazı yerleşim yerlerindeki Balabanlılar farklı nedenler dolayısıyla yaşadıkları yerlerde asimilasyona uğramış ve Alevi-Bektaşi-Kızılbaş kimliklerini unutmuşlardır.

Etimoloji

Balaban, Farsça kökenli Türkçe bir sözcüktür. Türk Dil Kurumuna (TDK) göre balaban kelimesi dört farklı anlama gelmektedir. Pehlivan sözcüğü ile aynı kökten gelen balaban, (1) "iri, büyük ", (2) "nazik", (3) "şişman, gürbüz (kimse, çocuk)" ve "atmaca, doğan vb. yırtıcı bir kuş" anlamlarına gelmektedir. Bunun yanı sıra balıkçılgiller (Ardeidae) familyasına ait bir kuş türünün ve halk müziğinde kullanılan bir tür nefesli çalgının adıdır.