2020 Kırgızistan protestoları
| 2020 Kırgızistan protestoları | ||||
|---|---|---|---|---|
 -------- | ||||
| Tarih | 5 Ekim 2020-15 Ekim 2020 (1 hafta ve 3 gün) | |||
| Yer | Bişkek, Kırgızistan | |||
| Sebep |
| |||
| Hedef |
| |||
| Yöntem | Gösteri, sivil itaatsizlik | |||
| Sonuç |
| |||
| Taraflar | ||||
| ||||
| Öne çıkan kişiler | ||||
| Müdahil birimler | ||||
| ||||
| Kayıplar | ||||
| Ölü | 1[2] | |||
| Yaralı | 1000+[3][4] | |||
.svg){kind=small}
2020 Kırgızistan protestoları, protestocular tarafından hileli olduğu iddia edilen 2020 parlamento seçimlerine tepki olarak 5 Ekim 2020'de[5] başlayan protestolardır.[6][7] 6 Ekim 2020'de seçim sonuçları iptal edildi.[8] 15 Ekim 2020'de Kırgızistan cumhurbaşkanıSooronbay Ceenbekov'un istifa etmesiyle protestolar sonlanmıştır.[9]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırgızistan'da 21. yüzyılın başlarında, 2005'teki Lale Devrimi ve 2010 Kırgız Devrimi de dahil olmak üzere birçok devrim yaşandı.[10] Ağustos 2020'de Kırgızistan cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, COVID-19 pandemisine rağmen parlamento seçimlerinin ertelenmeyeceğini belirtti.[11] Seçimler sırasında çok sayıda parti, oy satın almakla suçlandı.[12] Birkaç gazeteci de tacize veya saldırıya uğradıklarını bildirdi.[13] Parlamentoya giren partilerden yalnızca Birleşik Kırgızistan, Ceenbekov liderliğindeki hükûmete sürekli olarak muhalefet oluyor.[14]
Siyasi analistler, 2020 protestolarını Kırgızistan'ın güneyindeki tarımla daha gelişmiş kuzeyi arasındaki sosyo-ekonomik bölünmeye bağladı. İlk seçim sonuçlarından 120 sandalyenin 100'ü Ceenbekov'u destekleyen güneyliler tarafından dolduruldu. Ceenbekov'un başkanlığı sırasında Kırgızistan, Rusya önderliğindeki Avrasya Ekonomik Birliği'ne katıldı ve Afganistan'daki savaş için kullanılan Manas'taki Amerikan Transit Merkezi'ni kapattı.[15]
Zaman çizelgesi
[değiştir | kaynağı değiştir]5 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Protestolar 5 Ekim 2020 Pazartesi günü, 2020'deki sonuçları ve oy satın alma iddialarını protesto etmek için Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te akşamları en az 5.000 kişiye yükselen 1.000 kişilik bir kalabalıkla[6] başladı. Akşam polisin Ala-Too Meydanı'ndaki protestocuları biber gazı ve tazyikli su ile engellemek için düzenlediği operasyonun ardından, iddialara göre polis memurlarına taşlarla saldırdılar ve ikisini yaraladılar.[16][17]
6 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]6 Ekim 2020 Salı sabahı erken saatlerde protestocular, Bişkek'in merkezindeki Ala-Too Meydanı'nda kontrolü geri aldı.[18] Ayrıca yakınlardaki Beyaz Saray ve Yüksek Konsey binalarını ele geçirerek Cumhurbaşkanı'nın ofisine girmeyi başardılar.[19] Ayrıca eski cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'i bulunduğu cezaevinden çıkardılar.[20][21][22]
Merkezi Seçim Komisyonu, protestoların ardından 4 Ekim'de yapılan parlamento seçimlerini iptal etti.[8]
Bu arada muhalefet grupları, bildirildiğine göre çok sayıda valinin istifa ettiği başkentteki hükûmet binalarına el koyduktan sonra iktidarda olduklarını iddia ettiler.[23] Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, bir darbeyle karşı karşıya olduğunu söyledi,[23] ardından BBC'ye "sorumluluğu güçlü liderlere vermeye hazır" olduğunu söyledi.[24]
Başbakan Kubatbek Boronov, protestoların baskısı nedeniyle, muhtemelen milletvekili Myktybek Abdyldayev'i yeni konuşmacı olarak göstererek istifa etti.[25]
7 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Sağlık Bakanlığı'na göre, protestolar sırasında yaralanan en az 768 kişi Çarşamba sabahı ülkenin hastane ve kliniklerinde tedavi gördü.[26] Reuters'a göre, en az üç farklı grup iktidar oldukları iddiasında bulunmaya çalıştı.[27]
Muhalefet partisi olan Ata Meken Sosyalist Partisi'den bir milletvekili Kanybek İmanaliev'e göre, Kırgız milletvekilleri Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov hakkında görevden alma prosedürü başlattı.[28]
9 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırgızistan cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov olağanüstü hâl ilan ederek askerlerin Bişkek'e konuşlanmasını emretti. Bildirgede 21 Ekim'e kadar 12 saatlik sokağa çıkma yasağı öngörülüyor.[29] Bişkek'te Ceenbekov'un açıklamasının ardından çıkan şiddetli çatışmalarda silah sesleri duyuldu.[30] Ayrıca Ceenbekov, Kubatbek Boronov'un istifasını kabul etti.[31]
10 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırgızistan özel kuvvetleri, eski Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'i yerleşkesine düzenlediği baskında gözaltına aldı.[32]
Protestocular tarafından 5 Ekim'de cezaevinden serbest bırakılan eski Parlamento üyesi Sadır Caparov, Parlamento tarafından geçici Başbakan seçildi.[33]
12 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhurbaşkanı Ceenbekov tarafından 12 Ekim-19 Ekim tarihleri arasında Bişkek'te ikinci bir olağanüstü hâl ilan edildi.[34][35] Muhalefet partileri Ceenbekov'u devirme niyetlerini açıkladılar; Ceenbekov, istifa etmeyi düşüneceğini, ancak ancak siyasi kriz çözüldükten sonra söyledi. 22.00-05.00 saatleri arasında bir sokağa çıkma yasağı getirildi. Kırgız ordusundan birlik konvoyları durumu kontrol etmek için başkente gönderildi.[35]
13 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni Cogorku Keneş Başkanı aday olmadığından Kanat İsaev seçildi.[36] Parlamento, Ceenbekov'un daha önce ilkini reddettikten sonra ikinci olağanüstü hâl ilanını onayladı.[37] Cumhurbaşkanı Ceenbekov, Sadır Caparov'un Başbakanlığa aday gösterilmesini resmen reddetti.[38]
15 Ekim
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırgızistan cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, görevinden istifa ettiğini duyurdu.[9]
Tepkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Çin
[değiştir | kaynağı değiştir]7 Ekim'de Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hua Chunying, “Dost bir komşu ve kapsamlı bir stratejik ortak olarak Çin, Kırgızistan'daki tüm tarafların meseleyi diyalog ve istişare yoluyla hukuka uygun olarak çözebileceğini ve en kısa sürede Kırgızistan'da istikrarı zorlayacağını içtenlikle umuyor" şeklinde açıklama yaptı.[39]
Rusya
[değiştir | kaynağı değiştir]7 Ekim'de Rusya devlet başkanı Vladimir Putin, komşu Kırgızistan'da meydana gelen siyasi karışıklıktan endişe duyduklarını ve hızlı bir şekilde istikrara dönmeyi umduklarını söyledi. Rusya ayrıca çatışmanın tüm taraflarıyla temas halinde olduğuna dair güvence verdi ve demokratik sürecin yeniden kurulacağını umdu.[40] 8 Ekim'de Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, "Durum bir karmaşa ve kaosa benziyor" dedi. Rusya, ülkede tam bir çöküşü önlemek için bir güvenlik anlaşması ile mecbur bırakıldı.[41]
Avrupa Birliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa Birliği, ülkedeki tüm siyasi güçleri anayasa çerçevesinde hareket etmeye ve anlaşmazlıklarını barışçıl yollarla çözmeye çağırdı.[42]
Amerika Birleşik Devletleri
[değiştir | kaynağı değiştir]ABD'nin Bişkek Büyükelçiliği, 13 Ekim'de Ceenbekov'a destek verdiğini belirterek, "ABD, Cumhurbaşkanı Ceenbekov'un, siyasi liderlerin, sivil toplumun ve hukuk bilim adamlarının ülkenin siyasi hayatını anayasal bir düzene döndürme çabalarını desteklemektedir. Açıktır ki, demokratik ilerlemenin önündeki engellerden biri, organize suç gruplarının siyaset ve seçimler üzerinde etkili olma girişimidir." şeklinde açıklama yaptı.[38]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Leonard, Peter. "Kyrgyzstan: Taking power one building at a time". Eurasianet. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyzstan election: Protesters storm parliament over vote-rigging claims". 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Смена власти в Кыргызстане. День третий". Медиазона (Rusça). 7 Ekim 2020. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyzstan crisis: No clear leadership after days of unrest". Al Jazeera. 8 Ekim 2020. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- ^ "Kırgızistan'da seçim kaosu: Ölü ve yaralılar var". Sözcü. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ a b "Backlash Against Kyrgyz Parliamentary Election Results Comes Instantly". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Protesters storm parliament over Kyrgyzstan vote". BBC News (İngilizce). 6 Ekim 2020. 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ a b "Kırgızistan'da seçimler iptal edildi!". Habertürk. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ a b Tayfur, Nazir Aliyev (15 Ekim 2020). "Kırgızistan Cumhurbaşkanı Ceenbekov görevinden istifa etti". Anadolu Ajansı. 19 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ Temirkulov, Azamat (1 Eylül 2010). "Kyrgyz "revolutions" in 2005 and 2010: comparative analysis of mass mobilization". Nationalities Papers. 38 (5): 589-600. doi:10.1080/00905992.2010.503617. ISSN 0090-5992.
- ^ "No Coronavirus Postponement And No Front-Runners So Far In Kyrgyz Elections". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 8 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Monitors decry vote-buying in Kyrgyz parliamentary vote". sports.yahoo.com (İngilizce). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ Videos Show Apparent Vote-Buying In Kyrgyz Elections (İngilizce), 5 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi6 Ekim 2020
- ^ "Kyrgyzstan: A Guide To The Parties Competing In The Parliamentary Elections". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ Nechepurenko, Ivan (6 Ekim 2020). "Kyrgyzstan in Chaos After Protesters Seize Government Buildings". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ Staff, Reuters (5 Ekim 2020). "Kyrgyz police use teargas, water cannon to disperse protesters". Reuters (İngilizce). 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyz police use tear gas, water cannon to disperse protesters". www.aljazeera.com (İngilizce). 5 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Демонстранты полностью контролируют площадь «Ала-Тоо»". Радио Азаттык (Кыргызская служба Радио Свободная Европа/Радио Свобода) (Rusça). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ hermesauto (6 Ekim 2020). "Kyrgyz protesters storm government house, free ex-leader after after post-vote clashes". The Straits Times (İngilizce). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Jailbreak: Kyrgyzstani protesters free ex-president Atambayev, imprisoned for corruption". RT International (İngilizce). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ AP, AA-Fotoğraf:. "Kırgızistan karıştı! Protestocular Atambayev'i cezaevinden çıkardı". Hürriyet. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Eski Kırgızistan Cumhurbaşkanı Atambayev cezaevinden çıkarıldı". TRT Haber. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ a b Pirogov, Olga Dzyubenko, Vladimir (6 Ekim 2020). "Opposition in Kyrgyzstan claims power after storming government buildings". Reuters (İngilizce). 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Embattled Kyrgyz president hints he may stand down". BBC News (İngilizce). 6 Ekim 2020. 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyz PM Boronov resigns, new speaker named - report". National Post (İngilizce). 13 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ "Смена власти в Кыргызстане. День третий". Медиазона Центральная Азия (Rusça). 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- ^ Dzyubenko, Olga (7 Ekim 2020). "Kyrgyz opposition groups make rival power grabs after toppling government". Reuters (İngilizce). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyz Parliamentarians launch impeachment procedure against President Jeenbekov". The Nation (İngilizce). 7 Ekim 2020. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- ^ Dzyubenko, Olga (9 Ekim 2020). "Kyrgyzstan president calls in military as protesters clash in streets". Reuters (İngilizce). 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "Ex-Kyrgyz president Atambayev survives 'assassination attempt'". www.aljazeera.com (İngilizce). 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "Amid political crisis, Kyrgyz president accepts PM's resignation". www.aljazeera.com (İngilizce). 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyz ex-leader rearrested in struggle for power". BBC News (İngilizce). 10 Ekim 2020. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ Higgins, Andrew (10 Ekim 2020). "A Convicted Kidnapper Is Chosen to Lead Government of Kyrgyzstan". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ "Kyrgyz president declares new state of emergency". AP NEWS. 12 Ekim 2020. 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ a b "Kyrgyzstan's president declares new state of emergency amid mass protests". PBS NewsHour (İngilizce). 12 Ekim 2020. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ "Kanat Isaev elected Kyrgyz parliament speaker". TASS. 15 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ News, A. B. C. "Parliament in Kyrgyzstan endorses state of emergency". ABC News (İngilizce). 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ a b "Kyrgyz President Rejects Parliament's Decision On New Prime Minister". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.
- ^ Khaliq, Riyaz ul (7 Ekim 2020). "China calls for stability in Kyrgyzstan amid protests". Anadolu Ajansı. 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- ^ Editorial, Reuters. "Russia, China call for calm in Kyrgyzstan chaos | Reuters Video". reut.rs (İngilizce). 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020.
- ^ Dzyubenko, Andrew Osborn, Olga (8 Ekim 2020). "Russia says Kyrgyzstan is in chaos and needs stabilising". Reuters (Japonca). 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ "EU 'takes note' of failed elections in Kyrgyzstan". www.euractiv.com (İngilizce). 6 Ekim 2020. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2020.