Şaduf
Şaduf, seren[1] veya tapındırık bir su aracıdır. MÖ 3000'den bu yana Mezopotamyalılar,[2] MÖ 2000'de Antik Mısırlılar[3], daha sonra Minos Uygarlığı ve Çin (MÖ 1600) tarafından sulamada kullanılmış kaldıraç mekanizmasına sahip ilkel vinç benzeri bir alettir.[4] Genellikle ekinleri sularken havzaları, hendekleri, duvarları, kanalları ve su yollarını kullanan sulama sistemlerinde kullanılır. Nehir veya gölden karaya ya da başka bir nehir veya göle suyu taşımaya yarar. Ucuna kova takılı uzun bir direğe benzer.[5] Günümüzde hala Afrika ve Asya'nın, Hindistan'ın kırsal bölgelerinden Ganj ovasının "dhenki" olarak adlandırılan Bhojpuri kuşağında olduğu gibi, birçok bölgesinde çok yaygın kullanılır.
Şaduf, boyunun bir ucundan yaklaşık beşte biri kadar uzaklıkta uzun bir direk veya dal asılı dik bir çerçeveden oluşur. Bu kutbun uzun tarafının ucunda bir kova, deri bir çanta veya bitüm kaplı kamış bir sepet asılıdır. Kova bazen düzgün olmayan bir tabana veya derinin üst kısmı açılabilen bir parçaya sahip şekilde birçok farklı tarzda yapılabilir. Bu, suyun elle boşaltması yerine anında dağıtılmasını sağlar. Kısa uç, levyenin karşı kuvveti olarak iş gören bir ağırlık (kil, taş veya benzeri) taşır. Doğru dengelendiğinde karşı ağırlık yarım dolu kovayı destekler böylece boş kova az bir kuvvetle aşağıdaki suya doğru bırakılır ama dolu kova gene aynı az kuvvetle yukarı çekilir.
Neredeyse zahmetsiz bir batırma ve çıkarma hareketiyle su geçirmez kap su kütlesinden (tipik olarak bir nehir veya göl) karaya veya başka bir su kütlesine su taşımak için kullanılır. Her hareketin sonunda su, sulama hendekleri boyunca suyu istenen yöne taşıyan su kanallarına boşaltılır.
İsimlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Seren, Arapçada شادوف (šādūf); İngilizcede swape[6], counterpoise lift, well pole, well sweep veya sweep;[7] Çincede ise Jiégāo olarak adlandırılır. Alet Macaristan'ın Büyük Ovaları'nda yaygın olarak kullanılır, burada "gémeskút" olarak bilinir (anlamı: "heron kuyuları") ve bölgenin sembolü olarak kabul edilir.[8] Serenin Antik Yunancada adı kēlōn (Yunanca: κήλων) veya kēlōneion (Yunanca: κηλώνειον) olup bu terim לוןילון şekliyle Talmud İbranicesi'ne alıntılanmıştır.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Instanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü dergisi", 1-6. sayılar. Instanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü. 1951. s. 27.
- ^ S. A. Paipetis; Marco Ceccarelli (25 Mayıs 2010). The Genius of Archimedes -- 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 9789048190911.
- ^ Graham Faiella (15 Ocak 2006). The Technology of Mesopotamia (İngilizce). The Rosen Publishing Group, Inc. ISBN 9781404205604. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
- ^ Yannopoulos (2015). "Evolution of Water Lifting Devices (Pumps) over the Centuries Worldwide". Water. 7 (12). ss. 5031-5060.
- ^ Arşivlenmiş kopya. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
- ^ "Definition of "Swape"". Webster's Revised Unabridged Dictionary. MICRA Inc. 3 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2007.
- ^ Knight, Edward Henry. ''Knight's American mechanical dictionary''. Vol. 3. New York, Hurd and Houghton: Riverside Press, 1877. 2,468. Print.
- ^ "Hortobágy National Park". 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020.
- ^ "wiktionary.org/wiki/קילון". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2022.