İli (il)
| İli Kazak Özerk İli ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست, 伊犁哈萨克自治州 | |
|---|---|
 | |
.png) İli Kazak Özerk Vilayeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu | |
| Ülke |  Çin |
| Özerk bölge | Sincan Uygur Özerk Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 273.200 km² |
| Nüfus (2004) | |
| • Toplam | 4.110,000 |
| • Metropol | 269,692 |
| Posta kodu | 835000[1] |
| Alan kodu | 0999 |
Resmî site http://www.xjyn.gov.cn/ | |
İli Kazak Özerk İli (Kazakça: ىله قازاق اۆتونومىيالى وبلىسى; Uygurca: ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست, İli Kazak Aptonom Oblasti, ئىلى قازاق ئاپتونوم ۋىلايىتى, Ili Qazaq aptonom wilayiti, Ili Ķazaķ aptonom vilayiti, Çince: 伊犁哈萨克自治州 veya 伊犁哈薩克自治州; Pinyin: Yīlí hāsàkè Zìzhìzhōu), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.
Konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]İli Kazak Özerk İli Moğolistan'nın batısında, Rusya'nın güneyinde ve Kazakistan'nın doğusundadır.
İdari bölümler
[değiştir | kaynağı değiştir]Özerk il iki yönetim bölgesi Tarbagatay İli (塔城地区 Tǎchéng Dìqū ) ve Altay İli (阿勒泰地区 Ālètài Dìqū ) ile üç şehirden, on beldeden ve bir Özerk bölgeden (察布查尔锡伯自治县 Chábùchá'ěr xībó Zìzhìxiàn) oluşur.
- Tarbagatay İli - 塔城地区 Tǎchéng Dìqū , alanı 98824 km²;
- Altay İli - 阿勒泰地区 Ālètài Dìqū , alanı 118015 km²;
- Gulca - 伊宁市 Yīníng Shì ;
- Kuytun - 奎屯市 Kuítún Shì ;
- Gulca İlçesi - 伊宁县 Yīníng Xiàn ; Uygurca:Jililyüzi, alanı 4684 km²;
- Korgas İlçesi - 霍城县 Huòchéng Xiàn ;
- Dokuztara İlçesi - 巩留县 Gǒngliú Xiàn ;
- Künes İlçesi - 新源县 Xīnyuán Xiàn ;
- Moğolküre İlçesi - 昭苏县 Zhāosū Xiàn ;
- Tekes İlçesi - 特克斯县 Tèkèsī Xiàn ;
- Nilka İlçesi - 尼勒克县 Nílèkè Xiàn ;
- Çapçal Şibe Özerk İlçesi - 察布查尔锡伯自治县 Chábùchá'ěr xībó Zìzhìxiàn.
Etnik yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]İli Kazak Özerk İlinde yaşayan 2000 yılı sayımına göre etnik gruplar;
| Etnik grup | Nüfus | Oran (%) |
|---|---|---|
| Han | 1.697.827 | %44,42 |
| Kazak | 979.343 | %25,62 |
| Uygur | 614.981 | %16,09 |
| Hui | 339.570 | %8,88 |
| Moğol | 62.671 | %1,64 |
| Dongxiang | 48.667 | %1,27 |
| Xibe | 28.960 | %0,76 |
| Kırgız | 16.678 | %0,44 |
| Özbek | 5.491 | %0,14 |
| Daur | 4.940 | 0,13% |
| Rus | 4.482 | %0,12 |
| Mançu | 4.045 | %0,11 |
| Salar | 3.097 | %0,08 |
| Tatar | 2.584 | %0,07 |
| diğerleri | 8.604 | %0,23 |
Kazakların çoğunluğu 1,110,800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ön Qing
[değiştir | kaynağı değiştir]Qin Hanedanından önce İli, Türkçe konuşan göçebe bir ulus olan ve Hiung-nu'lara bağlı Vusun'lar (乌孙/烏孫; Wūsūn)[2][3] tarafından işgal altındaydı.
Vusunlar milattan sonra 6. yüzyılda Hiung-nu (匈奴; Xiōngnú) tarafından sürülmüş, yerini 552 yılında kurulmuş Göktürk Kağanlığına bırakmıştır.
Uygurlar ve 12. yüzyılda Karahıtaylar, bu bölgeyi tekrar geri ele geçirmişlerdir. 13. ile 15. yüzyılları arasında bu bölgede Almalık diye de tanınan Çağatay Hanlığı hüküm sürmüştür.
Qing Hanedanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Qing hanedanı Qianlong 1747 – 1749 ve tekrar 1771 – 1776 yılları arasında; kuzeybatı Doğu Türkistan'da Oyratlara karşı iki savaş, 1755 – 1757 yılları arasında; Doğu Türkistan'nın güneyindeki ayaklanan Türkmenlere karşı zaferinden sonra, Çin Türkistanı (Doğu Türkistan) Çin'e katılmış ve yeni Xinjiang adı vermiş, o sırada batı İli'yi de ele geçirmiş ve burada bir askerî birlik kurmuştur.
Qing Hanedanı zamanında İli Havzasında dokuz tane yeni şehir kurulmuştur bunlar;
| Asıl Çince adı | Çince karakterler | Türkçe (Uygurca) adı[4] | Şimdiki ismi[5] | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| Huiyuan (Huìyuǎn zhèn) | 惠远城 | Kürä Shahr | Huiyuan şehri (惠远镇) | 1866 yılına kadar İli yöneticisi Generalin burada konaklar ve ayrıca o zamanlar Yeni Gulca, Mançu Gulca veya İli biliniyordu. |
| Ningyuan Cheng | 宁远城 | Gulca (Ghulja) | Gulca（伊宁) | Ayrıca Eski Gulca veya Tarançi Gulca bilinirdi. |
| Huining Cheng | 惠宁城 | Bayandai | Bayandai nahiyesi (巴彦岱镇) Yining şehri içinde, ortalama 10[6] ile 18 [7] kilometre Yining şehir merkezinin batısında | |
| Taleqi Cheng | 塔勒奇城 | Tarchi | Korgas İlçesi（霍城县） içinde | |
| Zhande Cheng | 瞻德城 | Chaghan Usu | Qingshuihe şehri (清水河镇) Korgas İlçesi içinde, ortalama 60 – 70 km Yining kuzeybatısında | |
| Guangren Cheng | 广仁城 | Ukurborosuk | Lucaogou şehri (芦草沟镇) Korgas İlçesi içinde, Qingshuihe'nin kuzeydoğusunda | |
| Gongchen Cheng | 拱宸城 | Korgas | Korgas İlçesi; 1966 yılına kadar bulunduğu yer | |
| Xichun Cheng | 熙春城 | Khara Bulaq | Alan çoğunlukla Chengpanzi (城盘子) adı verilmiş, Hanbin köyü içinde (汉宾乡) Yining şehri kapsamında, birkaç kilometre şehir merkezinin batısında | |
| Suiding Cheng | 绥定城 | Ukharliq | 1966'den beri Korgas İlçesi bulunduğu yerde, ortalama 40 km Yining kuzeybatısında. 1965 yılında Shuiding şehri (水定镇) ismi değiştirildi | 1883-1912 arasında Yöneticiler otururdu, o zamanlar Yeni/Mançu/Cin Gulca bilinirdi. |
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]1953 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC, Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen dördüncü tarımsal bölümü kurulmuştur ve Gulca'dan yönetilir. Ayrıca 1959 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu onuncu tarımsal bölümü burada kurulmuş ve Beitun'dan yönetilir.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
- ^ Jila, N., "Myths and traditional beliefs about the wolf and the crow in Central Asia: examples from the Turkic Wu-Sun and the Mongols", Asian Folklore Studies, V65, i2, p161, 2006.
- ^ Denis Sinor The legendary Origin of the Türks, in Egle Victoria Zygas, Peter Voorheis Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, Indiana 1982, sayfa 240 verweist auf den Nachweis von O. Franke Beiträge aus chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türkvölker und Skythen Zentralasiens, Berlin 1904, sayfa 17-19
- ^ As per Kim (2004), sayfa 54, 229
- ^ Info from Chinese wiki and Yining County Historical Development 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Dosdoğru çağdaş haritalarda uzaklık
- ^ Yol uzaklığı Lansdell (1885), sayfa 190
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Henry Lansdel, "Russian Central Asia: Including Kuldja, Bokhara, Khiva and Merv". Full text 10 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sincan Uygur Özerk Bölgesi Ekonomik göstergeleri 21 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Yeni kaynak İli haritası 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)
