İbrahim Heski
İbrahim Heski (Ibrahim Pasha Haski Tello,[1][2][3] Kürtçe: Biroyê Heskê Têlî; ? - 25 Temmuz 1931, Siyahçeşme, İran), Celali aşiretine mensup olan Kürt kökenli Osmanlı isyancı ve siyasetçi.
Hayat
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası Hesk ve annesi Têlî'nin oğlu olarak dünyaya geldi.[4] İbrahim, Celali aşiretinin kollarından Hesesori aşiretine mensuptu. Çeşitli kaynaklarda "İbrahim Ağa", "İbrahim Paşa", "Heskizâde İbrahim", "Bırho", "Bro Haski Tello", "Bro Haski Talu" adlarıyla bahsedilmektedir. Britanyalı yazar ve maceracı Rosita Forbes kendi eserinde the hero of the region was a wild and gallant freebooter called Ibrahim Agha Huske Tello diye anlattı.[5] İbrahim, I. Dünya Savaşı sırasında Rusya İmparatorluk Ordusu'na karşı savaştı.
Birinci Ağrı İsyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]1925 yılında Şeyh Said İsyanı'nın başarısız olmasından sonra Ağrı Dağı'na sığındı. 1926 yılında, Hasenanlı, Celali, Haydaranlı aşiretlerini komuta ederek Birinci Ağrı İsyanı'nı başlattı.[6] Mayıs 16 tarihinde Demirkapı bölgesinde Türk Ordusu'nun 9. Tümen 28. Piyade Alayı ve bir Jandarma alayı isyancılara üstünlük sağlayamadı. Türk birlikleri (28. Piyade Alayı) Doğubeyazıt'a kadar çekildi.[7] 16/17 Haziran tarihlerinde İbrahim ve onun kuvvetleri 28. ve 34. alaylar tarafından kuşatıldıysa da Yukarı Demirkapı yoluyla İran'a kaçmaya başarabildi.[8]
Ağrı Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]28 Ekim 1927 tarihinde Hoybun örgütü, Kürdistan'ın bağımsızlığını ilan etti.[2] İbrahim ise Ağrı Cumhuriyeti'nin başkanı oldu[9] ve Hoybun tarafından Bağımsız Kürdistan'ın Ağrı Eyaleti'nin valiliğine atandı.[10] Oğulları İlhami, Ömer, Davut ve kardeşleri Ahmet ve Eyüp de Ağrı ayaklanmasına katıldılar. Ahmet ve 100 yaşındaki annesi ayaklanma sırasında çatışmada öldü.[11] Ağrı ayaklanmalarının ardından, adamlarıyla birlikte İran'a çekildi.
Maku ayaklanması ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1931 yılında Maku civarında Fars (İran) Ordusu ile Kürtler arasında şiddetli çatışma yaşandığında[12] Albay Muhammed Ali Han'ın komutasındaki 2. Azerbaycan Tugayı bununla uğraştı ve takviye kuvveti olarak Tabriz ve Erdebil'den Albay Kalb Ali Han'ın komutasındaki birlikleri gönderildi.[13] 25 Temmuz tarihinde, Çaldıran'ın Siyahçeşme civarında meydana gelen çatışmada, isyancılardan Kalb Ali Han öldürüldü ve Kürt tarafı da başta İbrahim ve onun kardeşleri olmak üzere üç ya da dört asi elebaşını kaybetti.[14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gérard Chaliand, A People without a country: the Kurds and Kurdistan, Zed Books, 1993, ISBN 978-1-85649-194-5, p. 55. 24 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ a b Dana Adams Schmidt, Journey among brave men, Little, Brown, 1964, p. 57. 24 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Erhard Franz, Kurden und Kurdentum: Zeitgeschichte eines Volkes und seiner Nationalbewegungen, Deutsches Orient-Institut, 1986, ISBN 3-89173-006-3, p. 140. 24 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
- ^ Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 975-7112-45-3, p. 82.
- ^ Rosita Forbes, Conflict: Angora to Afghanistan, Cassell, 1931, p. 264. 7 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Faik Bulut, Devletin Gözüyle Türkiye'de Kürt İsyanları, Yön Yayıncılık, 1991, p. 79.
- ^ Bulut, ibid, p. 80.
- ^ Bulut, ibid, p. 83.
- ^ Paul J. White, Primitive rebels or revolutionary modernizers?: the Kurdish national movement in Turkey, Zed Books, 2000, ISBN 978-1-85649-822-7, p. 77. 11 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Mehmet Köçer, "Ağrı İsyanı (1926-1930)", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, s. 385. 2 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Rohat Alkom, ibid, p. 84.
- ^ Great Britain Foreign Office, British documents on foreign affairs: reports and papers from the foreign office confidential print. From the first to the second world war. Turkey, Iran, and the Middle-East, 1918-1939. The Allies take control, 1920-1921, University Publications of America, 1985, ISBN 978-0-89093-603-0, p. 180. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Robert Michael Burrell, Iran: political diaries, 1881-1965. 1931-1934, Archive Editions, 1997, ISBN 978-1-85207-710-5, p. 186. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Great Britain Foreign Office, ibid, p. 252. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)