İşpuini
| İşpuini | |
|---|---|
| Kral | |
 | |
| Hüküm süresi | MÖ 828-810 |
| Önce gelen | I. Sarduri |
| Sonra gelen | Menua |
| Hüküm süresi | 18 Yıl |
İşpuini, Sarduri I'in (MÖ 834–828) oğlu, Urartu tahtına geçen ikinci kral. Saltanatını 828–810 yılları arasında sürdürdü.[1] Başkent Tushpa’yı (Van) somut bir krallık merkezi haline getirdi; babasının başlattığı yerleşimi geliştirdi.[2] Musasir’i fethedip bölgeyi doğuya genişletti ve Urartuca ilk yazılı kayıtları bırakan kral olma özelliğini taşır ; bu kayıtlarda İspuini hem “Biainili” (Urartu dili) hem de “Nairi” (Asurca) ünvanlarını kullandı.[3] Kelishin dikilitaşında, kral halefi oğlu Menua ile birlikte tanrı Ḫaldi'yi daha merkezi bir pozisyona taşıdı.[4]
Musasir'in fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]- MÖ 810 civarında düzenlenen Kel-i Şin (Kelashin) steli, İşpuini ile oğlu Menua'nın Musasir'e (Akadca Muṣaṣir) yaptıkları seferi belgeleyen ilk çift dilde (Urartu‑Akadca) anıttır. Kel-i Şin steli, Uratuca Ardini ismi verilen tapınak‑kent Musasir'in fethinin siyasi içerikli bir kutsal sefer olduğunu ve günümüzde kuzey Irak'ta olan bu bölgenin İşpuini döneminde Urartu hakimiyetine girdiğini belgeler.[5] Ayrıca Qalatgah bölgesinde bulunan yaklaşık aynı döneme ait bir diğer Urartuca yazıt hem İşpuini soyunu hem de ana tanrı Haldi adına şehir inşasını anlatır.[6][7]
Yönetim ve diplomasi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Asur ile diplomatik ilişkiler ve çatışmalar devam etti; dış politikada asıl baskın gücü urya yaptı. Krallığını, farklı etnik ve kültürel grupları ("Bianini" halkı) kapsayan örgütlü bir devlet haline getirdi.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]- İşpuini'nin saltanatı, sonradan Babası Sarduri I başlattığı yürüyüşü oğlu Menua ile sürdürerek Urartu'nun gerçek imparatorluk haline gelmesinin zeminini hazırladı. Onun yazıtları, Urartu tarihinin ilk nüfus sayımı, fetih taahhüdü, tanrı kültüleri gibi alanlarda önemli veriler sağlamaktadır.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Pehlivan, Selma (2013). "Urartu Kingdom and Its Foreign Policy: The Period of Sarduri I (844-828 BCE), Ishpuini (828-810 BCE) and Menuas (810-785 BCE)". History Studies International Journal of History (İngilizce). 5 (5): 535-545. doi:10.9737/historyS1047.
- ^ Chahin, M. (2001). The Kingdom of Armenia: A History (İngilizce). Psychology Press. ISBN 978-0-7007-1452-0.
- ^ "The Ancient Kingdom of Urartu". Armenian National Committee of America (İngilizce). 12 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2025.
- ^ "Ishpuini of Urartu". wikidata.org (İngilizce). 10 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2025.
- ^ Salvini, Mirjo (2011). "Urartu Tarihine Genel Bir Bakış". Köroğlu, K. ve Konyar, E. (Ed.). Urartu: Doğu'da değişim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ss. 74-101. (86)
- ^ "Stele of Kelashin (Sidekan area)". database.ours.foundation. 14 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2025.
- ^ "Expedition Magazine | Qalatgah". Expedition Magazine (İngilizce). 21 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2025.
- ^ "Urartu". Iran Tour and Travel with IranianTours (İngilizce). 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2025.