Çakmaktepe

Çakmaktepe 10 numaralı kamusal yapı

Çakmaktepe genel görünüm

Çakmaktepe yabani sığır başı

Çakmaktepe kazı ekibi

Çakmaktepe kazı ekibi

Çakmaktepe, Şanlıurfa ilinin yaklaşık 20 km. güneybatısında Eyyübiye İlçesi, Koçören Mahallesi, Herim/Ödüllü köyü sınırlarında yer almaktadır. Fatik (Cudi) Dağları olarak adlandırılan eosen kalkerlerden oluşan platolar üzerinde, denizden yaklaşık 670 m. yükseklikte yer alan bir tepe yerleşmesidir. Yerleşme yaklaşık 150 m. çapında büyüklüğe sahiptir.

Çakmaktepe’nin çevresinde bir kısmı önceki çalışmalarda bir kısmı ŞAYA yüzey araştırmalarında tespit edilmiş ve birbirlerine yaklaşık 2–3 km. mesafede olan Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’a tarihlendirilen birçok yerleşme yer almaktadır. Çakmaktepe konumu itibarıyla kuzey yönde Bademli, Sayburç, Yoğunburç ve Ayanlar ile güney yönde ise Borbore, Mendik, Gotik Tepesi, Nergislik gibi yerleşimler ile aynı hat üzerinde bulunmaktadır. Çakmaktepe’nin de yer aldığı ve yoğun Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşimlerinin olduğu söz konusu bu bölge, elverişli iklim ve çevre koşulları ile avcı toplayıcı göçebe toplulukların yerleşik hayata geçişinde etkili bir bölgedir.

Araştırma tarihçesi

Çakmaktepe, 2021 yılında Harran Ovası’nın batısında başlatılan “Şanlıurfa Merkez ve Çevresi Tarihöncesi Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (ŞAYA) Projesi” çalışmalarının ilk yılında keşfedilmiştir. Uydu görüntüsü analizi sonucu keşfedilen Çakmaktepe’de aynı yıl Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları- Taş Tepeler Projesi kapsamında Çukurova Üniversitesi ve Şanlıurfa Müzesi ile ortak kazı çalışmaları başlatılmıştır. Çalışmalara 2022 yılında Japonya Tsukuba Üniversitesi de dahil olmuştur. 2024 yılı itibarıyla Cumhurbaşkanlığı kararnameli kazı olarak Çukurova Üniversitesi'nden Fatma Şahin başkanlığında devam etmektedir.

Kazı çalışmaları

Çakmaktepe’de yapılan çalışmalarda ana kayaya oyularak muntazam şekilde yapılmış yuvarlak planlı, çukur tabanlı tek odalı konutlar (ev) ve özel/kamu yapıları tespit edilmiştir.

Çakmaktepe’de özel/kamu yapılarından bir tanesi tam olarak açığa çıkartılmıştır. Arazinin topografyasına uygun olarak çukur barınak şeklinde ana kayaya oyularak inşa edilmiş yapı 16 m. çapındadır. İçinde seki olarak değerlendirilen alan ve taban üzerindeki dikme delikleri dışında, bölme duvarı gibi başka kalıntılara rastlanmamış olması, bu binanın tek odalı bina olarak inşa edilmiş olduğunu göstermektedir.

Kazılarda ana kayaya oyularak muntazam şekilde yapılmış dairesel formlu, çukur tabanlı konutlar ve özel yapılar tespit edilmiştir. Ana kayaya oyularak yapılmış çapları 16 m.yi geçen özel yapıların varlığı avcı-toplayıcı toplulukların yerleşik yaşama geçişin ilk aşamalarında sosyal bağlara ve sosyal yaşama da önem veren, toplulukları bir araya getiren ritüellerin olduğu göstermektedir. Bu yapıların bazılarında yapı dışında yakıldıktan sonra mekan içlerinde duvar diplerine bilinçli olarak yerleştirilmiş yabani sığır ve koyunlara ait hayvan başları bulunmuştur.

Buluntular

Çakmaktepe’de ele geçen yontmataş malzeme içinde taş kalemler, delgiler, dilgiler ve uçlar yoğun olarak yer almaktadır. Özellikle tarihleme açısından büyük önem taşıyan, daha çok Levant bölgesinden bilinen ve arkeoloji literatüründe El-Khiam olarak adlandırılan uçlar yanı sıra yontmataş malzemeye istinaden Çakmaktepe yerleşimi Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ (PPNA) başına (MÖ. 10000-9500 ?) tarihlendirilmektedir. En yaygın uç tipi El-Khiam olmakla beraber uç tipleri arasında Jerf el-Ahmar ve Salibiya da bulunmaktadır.

Çakmaktepe küçük buluntuları arasında taş kaplar yanı sıra taş boncuklar gibi süs eşyaları da yer almaktadır.

Kazılar sırasında ele geçen öğütme ve ezgi taşları bu dönemde doğada yabanıl halde bulunan bitkilerin toplanarak öğütüldüğüne işaret etmektedir.

Değerlendirme

Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın başına (PPNA) tarihlendirilen Çakmaktepe yerleşimi bölgede yer alan Göbeklitepe, Karahantepe, Harbetsuvan, Sefertepe, Sayburç ve Ayanlar gibi diğer Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşimlerine göre yerleşiklik sürecinin daha erken bir aşamasını yansıtmaktadır. Çakmaktepe yerleşik yaşama geçmiş avcı-toplayıcıların Anadolu’da şimdiye kadar tespit edilmiş ve kazısı yapılmakta olan en eski yerleşimlerinden bir tanesidir Çakmaktepe’de elde edilen veriler yerleşikliğin bu denli erken bir döneminde belli bir organizasyonu, bilgi ve deneyimi yanı sıra üstün bir beceriyi de yansıtmaktadır.