Yahya Paşa
Yahya Paşa; sancakbeyi, beylerbeyi ve vezirlik görevinde bulunmuş Osmanlı İmparatorluğu devlet adamı ve kendi adıyla bilinen akıncı ailesinin kurucusudur.
Birçok kaynakta Malkoçoğlu ailesi Malkoç Mustafa Paşa'nın oğlu bilgisi bulunmakla birlikte[1] Mehmed Süreyya'nın kaleme aldığı Sicill-i Osmânî'de devşirme kökenli olduğu başka bir görüşe göre de Arnavut asıllı bir ailenin üyesi olduğu şeklinde görüşler bulunmaktadır.[2] Kendisince hazırlanan vakfiyesinde baba adının Aldülhay olması, Hoca Sâdeddin Efendi tarafından Fatih dönemi kullarından olarak tanımlanması, II. Bayezid'a ait vakfiyenin şahitliğinde baba adının Abdullah olarak yer alması devşirme kökenli birisi olduğu tezini güçlendirmektedir. Franz Babinger tarafından Malkoçoğlu ailesiyle Yahyapaşazade ailesinin muhtemel bağı belirtilse de dönem kayıtlarında Malkoç Mustafa Paşa'nın çocukları arasında Yahya adında birisinin olmaması ve Osmanlı dönemi kayıtlarında soyunun Malkoçoğullarıyla ilişkilendirilmemesi onun Malkoçoğlu ailesinden olmadığını ortaya koymaktadır.[3]
1475-1481 yılları arasında Bosna sancakbeyi olan Yahya Paşa, bu görevinin akabinde 1481-1482 ile 1488-1494 yılları arasında olmak üzere iki defa Rumeli beylerbeyi olmuştur.[1] Krbava Muharebesindeki başarısından dolayı Bosna sancakbeyi Hadım Yakup Paşa'nın 1494 yılında Rumeli beylerbeyi olmasıyla Yahya Paşa'da ikinci defa Bosna sancakbeyi olmuş[4] ve 1501 yılına kadar bu görevi yürütmüştür. Bu görevinden sonra Anadolu beylerbeyi olmuştur.[1] 1504 yılı kayıtlarında, Tokat dolaylarında bulunan Şah İsmail tehdidine karşı Ankara civarlarında güçleriyle beklediği görülmektedir.[4] 3 Mart 1504 tarihli kayıtta, halka zulüm yaptığı suçlamasıyla Anadolu beylerbeyliği görevinden alındığı görülen Yahya Paşa'nın, kısa süre içerisinde suçsuz olduğunun anlaşılmasıyla üçüncü defa Rumeli beylerbeyi olmuştur. Yahya Paşa'nın, 21 Mayıs 1504 tarihli bir kayıtta II. Bayezid'in kızı ile evli görülmekte olup bu nedenle de “Damad” unvanını almıştır. 18 Ağustos 1505 tarihinde vezirlikle 2. kubbe veziri olması nedeniyle Rumeli beylerbeyliği görevinden ayrılmıştır.[5] Yahya Paşa'nın 1507 yılında kubbe veziri olduğu bilinmektedir.[1] 5 Şubat 1509'da vakfiye zeyili hazırlattığı görülen Yahya Paşa, 1510/1511 gibi ölmüş olup Üsküp'te gömüldüğü sanılmaktadır.[2]
Yahya Paşa'nın; Bali Paşa, Gazi Ahmed Bey ve Mehmet Bey adındaki üç oğlu akıncı ve yönetici olarak önemli görevlerde bulunmuşlardır.[1] Yahya Paşa'nın Mustafa, Mahmud, Yusuf ve İskender adında 4 oğlu daha vardır. Bunun yanı sıra Yahya Paşa'nın 6'da kızı bulunmaktadır.[2]
Yahya Paşa tarafından birçok hayır eseri yaptırılmıştır. Üsküp'te 1503 yılında cami, mektep, han, hamam ve imaret yaptırmış olup kendi adıyla anılan cami günümüze ulaşabilmiştir. Bunun yanı sıra diğer yaptırdığı tesisler; Sofya'da bedesten ve hamam, Niğbolu'da kervansaray, İstanbul Kadırga Limanı'nda da hamam ve sıbyan mektebi şeklindedir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Başar, Fahameddin (2003). "Malkoçoğulları". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 27. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 537-538. 3 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Temmuz 2025.
- ^ a b c d İnbaşı, Mehmet (2020). "Yahya Paşa'nın Üsküp'teki Vakıfları". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 53. DergiPark. ss. 9-27. 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Temmuz 2025.
- ^ Tapan, Filiz (2023). "Rumeli Uç Ailesi Malkoçoğulları'nın Kökeni Hakkında Tartışmalar ve Yeni Bir İddia". Gazi Akademik Bakış. 16 (32). DergiPark. ss. 107-129. 8 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Temmuz 2025.
- ^ a b Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2011). Osmanlı Tarihi II. Cilt (İstanbul'un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar) 10. Baskı (Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 210,212,228. ISBN 978-975-16-0010-3.
- ^ Gök, İlhan (2021). "İnamat Defteri'ndeki Verilere Göre 16. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı Eyalet ve Sancak Yöneticileri". Mavi Atlas. 9 (1). DergiPark. ss. 178-197. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Temmuz 2025.