William Petty
Sir William Petty (26 Mayıs 1623 – 16 Aralık 1687) İngiliz iktisatçı, bilim insanı ve filozof. İlk olarak İrlanda'da İngiliz Oliver Cromwell hükûmeti adına yaptığı çalışmalarla tanınmıştır. Bu çalışmalar sırasında, kırsal bölgeye dair araştırmalarda kullanılacak niceliksel metotlar üretmiştir ve bu metotlar Politik Aritmetik olarak bilinen modern anlamdaki ilk istatistik biliminin kuruluşuna öncülük etmiştir. İktisat tarihi ve istatistik üzerine yazılarıyla John Graunt ile birlikte Adam Smith öncesi iktisadın önemli isimlerinden olmuştur. Petty, İngiliz Parlamentosu'nun bir üyesidir. Aynı zamanda Kraliyet Cemiyeti'nin de kurucu üyelerinden biridir. 1661 yılında şövalyelik unvanı alan Petty, aynı zamanda İngiliz başbakan William Petty Fitzmaurice'in büyük-büyükbabasıdır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
1623 yılında Romsey'de doğan Petty kumaş alım-satımı ile uğraşan bir ailede dünyaya gelmiştir. 1637 yılında bir gemide kamarotluk yapmaya başlamış fakat ayağını kırması üzerine Normandiya'da gemiden ayrılmak zorunda kalmıştır. Daha sonradan Caen'da Cizvitlerin yanında Latince ve İngilizce üzerine dersler almaya başlamıştır. Bir yıl sonra ise Latince, Yunanca, Fransızca, matematik ve astronomide epey donanımlı olarak İngiltere'ye dönmüştür. Bir süre donanmaya katılsa da, 1643 yılında yüksek eğitim almak üzere Hollanda'ya gider. Burada özellikle anatomi üzerine eğilir. Amsterdam'daki bir İngiliz profesörün aracılığıyla Thomas Hobbes'un şahsi sekreterliği görevini üstlenir. Bu da onun Descartes gibi önemli kimselerle tanışmasını sağlar. 1646 yılında İngiltere'ye dönerek Oxford Üniversitesi’nde tıp okumaya başlar.
Petty 1651 yılında Oxford’da anatomi üzerine dersler vermeye başlamıştır. Aynı zamanda Gresham College’de müzik dersleri de vermektedir. 1652 yılında ise Oliver Cromwell’in İrlanda’yı İşgali sırasında orduda hekim olarak görev alır. Petty bu dönemde geleneksel üniversitelere karşı bir pozisyon almaktadır. Petty o dönemde birçok kişi gibi Francis Bacon’ın Yeni Atlantis kitabında ortaya koyduğu bilim yeni bilim anlayışının takipçilerindendir. Petty’nin ilgi alanı o kadar geniştir ki, 1654 yılında İrlanda haritasının hazırlanması görevini üstlenir. Bu sayede Cromwell’in ordusuna destekte bulunanların borçları, İrlanda’daki araziler ile ödenebilmiştir. Petty bu görevi 1656 yılında tamamlar ve bu araştırması Down Survey adı ile bilinmektedir.[1] Bu araştırma 1685 yılında Hiberniae Delineatio adı ile yayımlanacaktır. Petty’nin kendisi de bu çalışmaları sebebi ile güney İrlanda’da 120 km2’lik bir arazi ve £9.000 ile ödüllendirilir. Bu ödüller sebebiyle ölümüne kadar rüşvet ve yolsuzluk suçlamalarıyla karşı karşıya kalacaktır.
Petty, 1659 yılında Cromwell’in destekçisi olarak İngiliz Parlamentosu’na seçilmiştir. 1662 yılında ise Kraliyet Cemiyeti’nin kurucu üyelerinden olur. Bu yıl aynı zamanda Vergilere Dair İnceleme ve Katkılar başlığı altında bir kitap yayımlar.
Petty 1661 yılında Kral II. Charles tarafından şövalye ilan edilir ve 1666 yılında İrlanda’ya döner. Ömrünün geri kalan yirmi yılını burada geçirecektir. Oxford’dan ayrılarak İrlanda'ya gelmesi aynı zamanda tıp ve fizik bilimlerinden sosyal bilimlere kayması anlamını da taşımaktadır. Bu dönemde temel olarak İrlanda’nın refahı üzerine çalışır ve eserlerinde bu ülkenin nasıl geri kalmışlıktan kurtarılabileceğine dair çözümler sunar. 1682 yılında Dublin Cemiyeti’nin kurulmasını sağlar. 1685 yılında Londra’ya dönmesinin akabinde 1687 yılında ölür.
İktisadi eserleri ve teorileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Petty’yi etkileyen iki önemli isim söz konusudur. Bunların ilki Petty’nin şahsi sekreterliğini yaptığı Thomas Hobbes’tur. Hobbes’a göre teori, “barış ve bolluk” için rasyonal gereklilikleri ortaya koymalıdır. Hobbes daha çok barış üzerinde dururken, Petty refah üzerine çalışmayı tercih etmiştir. Petty'nin etkilendiği ikinci isim ise Franscis Bacon'dır. Bacon, matematiğin ve duyuların rasyonal bilimlerin temeli olması gerektiğini savunmuştur. Petty buradan hareketle, sadece ölçülebilir değerleri esas alacağını ve niceliksel kesinliği hedefleyeceğini söylemiştir. Buna da politik aritmetik adını vermiştir.[2]
Petty, politik iktisatın tam anlamıyla ortaya çıkmasından önce eserlerini yazmıştır şüphesiz. Kesinlik olarak sunduğu şeylerin çoğu da bu iddiasını karşılamaz. Bununla beraber Petty iktisat alanında üç eser geride bırakmıştır. Bunlar Treatise of Taxes and Contributions (1662), Verbum Sapienti (1665) ve Quantulumcunque concerning Money (1682)'dir.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- A Treatise of Taxes and Contributions (1662)
- Political Arithmetic posthum. (yaklaşık 1676, yay. 1690)
- Verbum Sapienti posthum. (1664, yay. 1691)
- Political Anatomy of Ireland posthum. (1672, yay. 1691)
- Quantulumcunque Concerning Money posthum. (1682, yay. 1695)
- Essay Concerning the Multiplication of Mankind. (1682)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Poovey, Mary (1998). A History of the Modern Fact. Chicago: Chicago Universtiy Press. s. 121.
- ^ Pettus, John. "Petty, William (1623-1687)". Dictionary of National Biography, 1885-1900, Volume 45. 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2014.
