Vir illustris
Ünvan vir illustris ("şanlı adam") Geç Antik Çağ'da Roma ve Konstantinopolis senatosundaki en yüksek derecelerini tanımlamak için kullanılan bir ünvandır. Bütün senatörler vir clarissimus ("çok ünlü adam") ünvanına sahipti; ancak dördüncü yüzyılın ortalarından itibaren vir illustris ve vir spectabilis ("takdire şayan adam", illustris'den daha düşük bir derece) yüksek makam sahiplerini ayırt etmek için kullanıldı.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kökenleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Geç Antik Çağ'a ait Romalı senatörlerin gelenekleri, ilk iki yüzyıl boyunca yavaş yavaş gelişen isimlerine vir clarissimus ünvanını ekledi.[1] Dördüncü yüzyılda, senatör düzeni sayısal olarak büyük ölçüde arttı, böylece ünvan daha yaygın hale geldi ve daha değerli senatörleri ayırt etmek için vir spectabilis ve vir illustris ünvanları tasarlandı.[2] İlk vir illustris örneği, 354 yılında, Praefectus praetorio tarafından kullanılmasıyla meydana geldi.[3] Birkaç on yıl boyunca tutarsız bir şekilde kullanıldı, ancak daha düzenli olarak,[4] belki de MS 372'de İmparator I. Theodosius tarafından onur ünvanlarının resmi olarak kanun haline getirilmeyle ilintilidir.[5][6][7]
Makamlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünvan hakkı bulunan makamlar zamana göre değişmekteydi. MS 5. yüzyılın başlarındaki Notitia Dignitatum, ünvanın verildiği makamları şöyle listeler:
- Praefectus praetorio ("Praetorian Prefect"),
- Praefectus urbi ("Urban Prefect"),
- Magister militum ("Askerlerin efendisi"),
- Praepositus sacri cubiculi ("Mukaddes Odanın Subayı"),
- Magister officiorum ("Makamların Efendisi"),
- Quaestor,
- Comes sacrarum largitionum ("Mukaddes Cömertliğin Kontu"),
- Comes rerum privatarum ("[İmparatorluk] Özel Mülklerinin Kontu") ve
- Comes domesticorum equitum sive peditum ("Saray Süvari ya da Piyade Kontu").[8] Bunların ötesinde, ünvan da sık sık konsüllere[9], bazen daha düşük makamlara verilirdi. Bu durumlarda, ünvan makamın sorumluluğunun genişlediğini veya bireye sadece onursal olarak verildiğini gösterebilir.[10]
Sonraki gelişmeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünvan kısa sürede Senato'nun aktif üyeliği olarak kabul edildi; beşinci yüzyılın ortalarında, Spectabiles ve Clarissimi'nin Senatoya katılması beklenmiyordu.[11] İmparator I. Justinianus hükümdarlığında tüm senatörler illustris olarak kabul edildi.[12] Aynı zamanda, "illustris" ünvanı, dördüncü yüzyılda "clarissimus"'un altına düşürüldü ve yüksek yetkililer, "vir gloriosus" veya "gloriosissimus" ve "vir magnificus" ünvanlarıyla belirtildi.[13]
Yazılı formlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski yazıtlarda ve elyazmalarında "inlustris" yazılımı daha sık görülür.[14] Illustris, clarissimi'nin bir alt kümesi olduğundan ünvan, özellikle resmi belgelerde genellikle "vir clarissimus et illustris" olarak yazılır.[15] Kısa ünvan genellikle "v. i." (çoğul "vv. ii."), "v. inl." ya da "vir inl." şeklinde ve uzun ünvan "v. c. et inl."[16] şeklinde kısaltılır.
Merovenjler ve Karolenjler zamanı, vir inluster ve viri inlustres yazımı yaygındı.[17]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Hirschfeld 1901, s. 580-2.
- ^ Jones 1964, s. 525-8.
- ^ Cod. Theod. 11, 1, 6: "Rufini viri clarissimi et inlustris praefecti praetorio".
- ^ Hirschfeld 1901, s. 664-5.
- ^ Jones 1964, s. 142-3.
- ^ Näf 1995, s. 20.
- ^ P. Heather, "Senatorial Careers", in The Cambridge Ancient History, Volume 13 (1998), pp. 188-91.
- ^ Not. dign. or. 2-15; Not. dign. occ. 2-13; Berger (1915), 1074-7 gives a survey of the evidence from inscriptions and legal codes for these offices.
- ^ Berger 1915, s. 750.
- ^ Berger 1915.
- ^ Jones 1964, s. 529.
- ^ Justinianus için hazırlanan hukuk kitaplarından biri olan Pandects'de Ulpian şöyle der (1, 9, 12, 1) senatores … accipiendum est eos, qui a patriciis et consulibus usque ad omnes illustres viros descendunt, quia et hi soli in senatu sententiam dicere possunt ("Biz senatörler patrisyenleri ve konsüllerden bütün viri illustres'e kadar kişileri anlamalıyız, çünkü onlar da senatoda görüşlerini bildirebileceklerdendir.").
- ^ Näf 1995, s. 21-2.
- ^ T. Mommsen, Theodosiani Libri XVI cum Constitutionibus Sirmondianis, Prolegomena, (Zurich: Weidmann, 1905), p. cxlvii.
- ^ Hirschfeld (1901), pp. 596-8 (=Hirschfeld [1915], pp. 665-7).
- ^ Berger (1916), pp. 1070, 29-38; TLL, Volume 7, 1, p. 397, 1-5.
- ^ Henry d'Arbois de Jubainville, [www.persee.fr/doc/crai_0065-0536_1887_num_31_2_69305 "L'emploi du titre de vir inluster ou vir inlustris dans les documents officiels de l'époque mérovingienne"], Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 31, 2 (1887), pp. 167–68.
- Genel
- Berger, A. (1915). "Illustris". Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft. IX. Mineola, New York: Dover Publications, Inc.
- Hirschfeld, O. (1901). Die Rangtitel der römischen Kaiserzeit. Sitzungsberichte der Berliner Akademie.
reprinted in Kleine Schriften (Berlin: Weidemann, 1913)
- Jones, A.H.M. (1964). The Later Roman Empire 284-602, A Social, Economic, and Administrative Survey. Oxford: Blackwell.
repr. Johns Hopkins UP, 1986
- Löhken, H. (1982). Ordines Dignitatum. Köln: Böhlau.
- Näf, C. (1995). Senatorisches Standesbewusstsein in spätrömischer Zeit. Freiburg: Universitätsverlag, Freiburg.