Valdoculuk
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Temmuz 2024) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Valdoculuk, ilk olarak 12. yüzyılda dindar laikat kesimin Lyonlu Petrus Valdo'nun düşünceleri etrafında toplanması üzerine Güney Fransa'da kurulmuş çileci bir akımdır. Katolik Kilisesi'ne karşı takındığı eleştirel yaklaşım nedeniyle zaman zaman proto-Protestan (önprotestan) olarak da adlandırılan Valdocular, Katolik Kilisesi'nce sapkın ilan edilmiş, engizisyona tabi tutulmuş ve dinden atılmıştır.
Katolik Kilisesi'nin uyguladığı büyük baskılara rağmen hızla yayılan akımın düşünceleri, sonraki dönemde Reform hareketini de etkilemiştir. Bugün hala bilhassa İtalya, Güney Almanya (Ötisheim) ve Güney Amerika'nın bazı ülkelerinde olmak üzere yaklaşık 100.000 takipçisi bulunan Valdoculuğun kiliseleri oldukça sade olmakla birlikte, haç ve altar bulundurmazlar.
İtalya'da Valdocu Evanjelik Kilisesi, 1975 yılında İtalya Metodist Evanjelik Kilisesi ile birleşerek Metodist ve Valdocu Kiliseler Birliği'ni oluşturmuştur.
Valdoculuk tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Olay |
|---|---|
| 1177 | Petrus Valdo varlığını bırakıp, Lyon'da fakirlik vaaz eden bir akımın kurucusu olur. |
| 1179 | Valdocular Papa III. Alexander'dan vaaz izni isterler. |
| 1182–1183 | Valdocuların Lyon'dan kovulması. Akımın diğer bölgelerde yayılması. |
| 1184 | Papa III. Lucius Verona Konsili'nde Valdoculuğu sapkın ilan eder. |
| 1218 | Petrus Valdo'nun ölümü. Valdocular, Bergamo'da inanç meselelerinin konuşulduğu bir konferans düzenlerler. |
| 1231 | Valdoculuğun Trier'de yayılması. |
| 1335–1353 | Gallus von Neuhaus ile Valdoculara karşı zulüm başlar. |
| 1391–1398 | Almanya ve Avusturya'da zulümler Petrus Zwicker önderliğinde devam eder. |
| 1532 | Katalonya ve Luberon bölgesindeki Valdocular, Reform hareketine dahil olurlar. |
| 1545 | Luberon bölgesinde yaşanan zulümler. |
| 1560 | Piyemontlu Valdocular, Confessio Gallicana'yı kaleme alırlar. |
| 1560–1561 | Katalonya'daki Valdocuların yok edilişi. |
| 1655 | Piyemont mezalimi. |
| 1685 | XIV. Louis, Reform Kiliseleri'ni yasaklar. Birçok Valdocu İsviçre ve Almanya'ya kaçar. |
| 1687 | Piyemontlu Valdocular Savoie Hanedanınca kovulur. |
| 1689 | Piyemontlu Valdocular'ın bölgelerine geri dönüşleri |
| 1698 | Piyemont'tan ikinci kovuluş. |
| 1699–1701 | Güney Hessen'de Valdocu gruplar kuruluyor. |
| 1805–1830 | Almanya'daki Valdocular Protestan kiliselerine dahil ediliyor. |
| 1834 | Alexis Muston'un „Histoire des Vaudois des vallées du Piémont et de leurs colonies, depuis leur origine jusqu’à nos jours“ adlı eserinin yayınlanışı. |
| 1848 | Sardinya Krallığı Valdoculara tam vatandaşlık haklarını tanıyor. Valdocuların tölere edilmesinin başlangıcı. (culto tolerato). |
| 1850 | Fakirlik sebebiyle Valdocular yerleştikleri Valdocu yaylalarını terk ediyor. |
| 1929 | Valdocu kiliselere kanunen izin veriliyor. (culto ammesso). |
| 1948 | İtalya'da bütün dinlerin kanun önünde eşit sayılması. |
| 1975/1979 | İtalyan Valdocular, İtalyan Metodistlerle bir araya gelerek Chiesa Evangelica Valdese'yi kuruyorlar. |
| 2010 | Valdocu Kiliseler, bütün Reform Kiliseleri'nin dahil olduğu topluluğa üye oluyor. |
| 2015 | İlk defa Papa (Franciscus) tarihte yaşananlardan ötürü Valdoculardan özür diledi. |
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gabriel Audisio: Die Waldenser. Die Geschichte einer religiösen Bewegung. München 1996.
- Peter Biller: The Waldenses, 1170–1530. Between a religious order and a church. Variorum Collected Studies Series 676, Aldershot 2001.
- Euan K. Cameron: Art. Waldenser. In: Theologische Realenzyklopädie 35 (2003), S. 388–402.
- Martin Erbstößer: Sozialreligiöse Strömungen im späten Mittelalter. Geißler, Freigeister und Waldenser im 14. Jahrhundert. Berlin 1970.
- Martin Erbstößer: Strukturen der Waldenser in Deutschland im 14. Jahrhundert. In: Sabine Tanz (Hrsg.): Mentalität und Gesellschaft im Mittelalter. Beiträge zur Mentalitätsgeschichte 2, Frankfurt am Main 1993, S. 95–106.
- Helga Fiala: Die Waldenser zu Steyr: Eine vorreformatorische Bewegung. Ennsthaler Verlag, Steyr 2017, ISBN 978-3-85068-974-8.
- Bernard Gonnet: Les Vaudois au Moyen Age. 1976.
- Giovanni Gonnet: Le cheminement des vaudois vers le schisme et l'hérésie. Cahiers de civilisation médiévale 19, 1976.
- Theo Kiefner: Die Privilegien der nach Deutschland gekommenen Waldenser. Stuttgart 1991.
- Theo Kiefner: Die Waldenser auf ihrem Weg aus dem Val Cluson durch die Schweiz nach Deutschland 1532–1820/30, 5 Bände.
- Band 1: Reformation und Gegenreformation im Val Cluson 1532–1730. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1985.
- Band 2: Vorübergehend nach Deutschland 1685–1698. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1985.
- Band 3: Endgültig nach Deutschland 1698–1820/30. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1995.
- Band 4: Die Pfarrer der Waldenserkolonien in Deutschland. Die Pfarrer und ihre Gemeinden. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1997.
- Dietrich Kurze: Zur Ketzergeschichte der Mark Brandenburg und Pommerns vornehmlich im 14. Jahrhundert. Luziferianer, Putzkeller und Waldenser. In: Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands 16/17 (1968), S. 50–94.
- Albert de Lange, Gerhard Schwinge (Hrsg.): Beiträge zur Waldensergeschichtsschreibung. Insbesondere zu deutschsprachigen Waldenserhistorikern des 18. bis 20. Jahrhunderts, Waldenserstudien 1, Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 2003, ISBN 978-3-89735-235-3.
- Albert de Lange: Die Waldenser. Geschichte einer europäischen Glaubensbewegung in Bildern. Karlsruhe 2000, ISBN 3-89116-048-8.
- Sandra Marcella Lucia Liebscher: Gegenwärtige kulturelle Probleme und Varianten der Valdesi. Ethnographie der italienischen Waldenser 1991–1993. In: Abhandlungen zur Geschichte der Geowissenschaften und Religion. Umwelt-Forschung, Beiheft 8, Bochum 1994, ISBN 3-8196-0301-8.
- Barbro Lovisa: Italienische Waldenser und das protestantische Deutschland 1655 bis 1989. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1993.
- Amadeo Molnár: Die Waldenser. Geschichte und europäisches Ausmaß einer Ketzerbewegung. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1980.
- Waltraud Plieninger: Waldenser – Glaubensflüchtlinge nach dem Dreißigjährigen Krieg in Württemberg. In: Migration 45 (2002) (online 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
- Martin Schneider: Europäisches Waldensertum im 13. und 14. Jahrhundert. Gemeinschaftsform – Frömmigkeit – sozialer Hintergrund. Berlin 1981.
- Kurt-Victor Selge: Die ersten Waldenser. Mit Edition des Liber Antiheresis des Durandus von Osca. 2 Bände, Arbeiten zur Kirchengeschichte 37, Berlin 1967.
- Paul R. Tarmann: Der Armutsbegriff der Waldenser. Eine sozialphilosophische Annäherung. Frankfurt am Main 2010, ISBN 978-3-631-60203-4.
- Giorgio Tourn: Geschichte der Waldenser-Kirche. Claudiana, Turin 1980. (Neuausgabe: Geschichte der Waldenser. Kitab-Verlag, Klagenfurt/Neuendettelsau, Erlanger Verlag für Mission und Ökumene 2006.)
- Kathrin Utz Tremp (Hrg.): Quellen zur Geschichte der Waldenser von Freiburg im Üchtland (1399–1439). Monumenta Germaniae Historica, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters 18. Hannover 2000, ISBN 3-7752-1018-0.
- Tullio Vinay: Liebe, die Berge versetzt. Quell-Verlag, Stuttgart 1997, ISBN 3-7918-3452-5.
- Martin Windischhofer: Die Waldenser in Österreich. Aufbruch, Verfolgung und Wandel der frühen Bewegung bis 1315. Universitätsschrift, Wien 2006.
