Tıva edebiyatı

Tuva ve dolayında Tuva edebiyatı etkindir

Rusya Federasyonu'nun Sibirya Federal Bölgesi birimlerinden Tuva Cumhuriyetinde, Çin'in batısında Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde, Moğolistan'da Bayölke'nin Ak Sayan beldesinde yaşayan Tıvalar'ın sözlü ve yazılı edebiyat ürünleridir. Ayrıca Tıvalar gibi Türk halkları içinde geçen Duhhalar, Hoton Türkleri, Tukalar, Tohfalar'ın sözlü ve yazılı edebiyatları da aynı edebiyat sahası içindedir.

Doğuşu

Türklerin milli alfabesi olan Orhun Alfabesinin kullanılmaması sonucu uzun bir dönem sözlü edebiyat görülür. 20. yüzyıla kadar yazılı bir Tuva edebiyatı ürünü pek görülmez. 20. yüzyılda kurulan Tuva Halk Cumhuriyeti (Tıva Arat Respublikazı) Tuva edebiyatına da canlılık katar. Çok sayıda Tuva edebiyatçısı yetişir.

21. yüzyıl

Türkçenin dallarından Tuva Türkçesi ile yazılmış olan kitaplar 21. yüzyılda basılmaya başlamıştır. Genel olarak Tuva Cumhuriyeti başkenti Kızıl'da basılan ve çevre bölgelerde de (Abakan, Novosibirsk) nadir olsa da basılan Tuva Türkçesinde yazılmış veya içinde Tuva Türkçesini anlatan eserlerin çoğunluğunu roman, şiir, hikâye türünde edebi eserler ve akademik çalışmalar oluşturur.

Çağdaş Yazılı Tuva Edebiyatı

İlk hikâye Sambukay'ın Sözü (Sambukay'nın Çugaazı) eseri 1930 yılında Şın gazetesinde yayınlanır. Sovyet tesirinin hissedildiği yıllarda halkın gelecekteki mutlu hayatı, halkların ortak kaderi ve kardeşliği, sosyalizmin erdemleri konuları eserlerde işlenir. 1940'lı yıllarda Salçak Toka'nın İşçi Sözü (Arattın Sözü) romanı yayımlanır. 1946 yılında yayın hayatına başlayan Ulug-Hem (Ulu Kem, Yenisey) adlı edebiyat dergisinde birçok Tıvalı yazarın eserlerini yayınlar. 1951970 yıllarında ise Yuriy Künzegeş, Stefan Sarıgoğul, Sergey Pürbü dönemin önemli edebiyatçılarıdır. 1970-1990 yılları arası roman türü eserlerde artış görülmüştür. Dönemin yazarları arasında Kızılenik Kudajı, V. Serenoğul ve yine Stefan Sarıgoğul'u görmekteyiz.

Tuva dilinde kitap görüntüleri

• 
  Örgül (2010) adlı tarihi konuda dramatik eser, yazarı: E. Mijit
• 
  Zoya Samdan tarafından 2005 yılında yazılan bir eser
• 
  Ünlü Türkbilimci Katanov'un yazdığı Tuva hakkında ilk ve en önemli bir kitap.

Şiir kitapları

• Ünlü şair A.Darjay'ın Hayatın Güzü (Nazın Küzü) adlı şiir kitabı
• Ünlü şair A.Darjay'ın Yaşamın Zor Bozkırı adlı şiir kitabı
• Çurttalganın şiriin şölü, Aleksandr Darjay şiir defteri
• Hek-Davan. Çocuklar için masal türü şiirler
• Еkii, Hünüm. Şülüktеr. çеçеn çugааlаr. оçulgаlаr- еkеr-ооl, kеçil-ооl. kızıl . (Tuvaca şiirler ve metinler) tıvаnınñ nоm ündürеr çеri, 2004. 264 sayfa
• Çañgıs Önçüm-uyan ırım (hikayеlеr-şiirlеr) / Yuriy Kunzеgеş/ 2002 Kızıl / 224 sayfa

Dış bağlantılar

• Tıva Edebiyatı öğretim üyesi Prof. Dr. Margarita Kungaa ile söyleşi
• (İngilizce)İngilizce-Tuvaca, Tuvaca-İngilizce sözlük29 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tuvaca ve folklorü materyalleri20 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• ТываВики-Tuva Vikipedisi
• Omniglot'da Eski Uygur alfabesi24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• (Rusça)Türk bitig - Old Turkic inscriptions, Texts, Translations4 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Orkhon Alphabet page from Omniglot7 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gokturkish Keyboard by Isa SARI28 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Хөх Түрүгийн Бичиг (Moğolca)
• Tuva Kiril Alfabesi ile yazmağ programı29 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tuva Türkçesinde Kitap Kapakları
• Twitter Tuva Kitap Tanıtımları 10 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tumblr Tuva Kitap Görselleri3 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tuva Dil Kitapları 21 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Örgül31 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.