Tun Baga Tarkan
| Tun Baga Tarkan | |
|---|---|
| Alp Kutlug Bilge Kağan | |
| Hüküm süresi | Uygur Kağanlığı: 779—789 |
| Önce gelen | Bögü Kağan |
| Sonra gelen | Külüg Bilge Kağan |
Tun Bağa Tarkan (Çince:藥羅葛頓莫賀达干Yào luó gé Dùn Mò hè Dá gān, Köktürkçe: Inançu Baga Tarkan) 779-789 yılları arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten kağan. Uygur tarihindeki ilk siyasi darbe ile başa gelmiş ve kağanlığı yöneten Yaglakar uruğunun hâkimiyetine son vererek, Göktürk asilzadelerinden Aşide Beŋü ve Tonyukuk gibi devlet adamlarının nesli olan Arslanlar (Aşide) uruğu Uygur tahtını ele geçirmiştir.[1] Ancak Yaglakar uruğundan bir kağan tarafından evlat edinildiği için Çin kaynaklarında Yaglakar uruğuna mensup olduğu kayıtlıdır.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Uygur Türklerinin en önemli hükümdarlarından Bayan Çor Kağan, devleti bir imparatorluk seviyesine getirmişti. O, devleti Bögü Kağan'a bıraktığında, Uygur Kağanlığı Çin'e karşı üstün bir vaziyetteydi.[2] Bögü Kağan, devletin başına geldiğinde Çin ile iyi ilişkiler geliştirmiştir. Çin ile Tibet'e ortak bir askerî sefer düzenlenmiş ve Tibetliler büyük bir mağlubiyete uğratılmıştır. Ancak buna rağmen, Bögü Kağan'ın Çin'i işgal edip Uygurları Orta Asya'nın en büyük siyasi gücü hâline getirme isteği Çin ile arasının açılmasına neden olmuş, Bögü Kağan iç karışıklıkla uğraşan Çin'deki Tang Hanedanlığı'na ait topraklara baskınlar düzenlemiş ve çokça ganimet elde etmiştir. Bu seferler birçok Çinli sivilin ölümüyle sonuçlanmıştır.[3] Dokuz Oğuzların destek verdiği bu baskınlar, Uygur boyları arasında huzursuzluğa neden olmuştur. Çünkü Türk Kağanlığı ve Oğuz boyları tarih boyunca Çin'i egemenlik altına almaya çalışsa da, Uygurlar mevcut döneme kadar Çin ile iyi ilişkiler kurmaya özen göstermiştir.[4] Hâl böyle olunca, kağanlık aygucısı ve kağanın evlatlığı Tun Bağa Tarkan, bir darbe planı hazırlamıştır.[5] Bazı araştırmacılar tarafından, Mani dinini resmî din ilan eden Bögü'ye Tun Baga Tarkan'ın itiraz ettiğini ve darbe planını bunun üzerine hazırladığı düşünülmektedir.[6]
779 darbesi ve tahta çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]779'da Tun Baga Tarkan, Bögü Kağan'a düzenlediği suikast sonucu üvey babası olan kağanı öldürerek "Alp Kutlug Bilge" unvanıyla Uygur tahtına çıktı. Bundan sonraki Uygur kağanları onun soyundan geldiler. Çin'e düzenlenen seferlere karşı olduğu için Bögü'yü öldüren Tun Baga Tarkan, buna rağmen Çin'e baskı uygulamaya devam etti.[7] Tahta çıktıktan sonra, Tun Baga Tarkan; Uygurlar içindeki Dokuz Oğuz beylerini ortadan kaldırıp onların güçlerini kırmaya çalıştı. Çin'deki diğer Uygur boyları yeni kağanlarına yardım etmek için ülkelerine dönmek üzere hazırlık yapmaya başlamışlardı.[8] Çin'de yerleşik olan ve ticaret ile uğraştıkları için varlıklı kişilerden oluşan bu Uygur boyları, Tun Baga Tarkan'ın amcası Tudun önderliğinde, Tang hanedanlığının başkenti Çangan'dan başlayarak Orhun Nehri boyunca ilerleyerek Uygur topraklarına hareket etmiştir.[9] Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü: Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre Ancak, Tun Baga'nın ülkedeki iktidarını sağlamlaştırdığı haberi üzerine Orhun boylarından geri dönmek isten kafile ile Çin ordusu arasında çatışma çıkmış ve kafile başkanı Tudun öldürülmüştür.[8] Bunun üzerine Uygur-Tang siyasi ilişkilerinde kriz dönemi başlamıştır. Tun Baga Tarkan, Tudun'un öldürülmesinin hesabını ülkesine ilk ziyaretini yapan Çinli elçi heyetine sormuş ve onları bir süre alıkoymuştur.[8] Tun Baga Tarkan, iki ülke arasındaki ilişkilerin düzeltilebilmesi için Çin imparatorunun öz kızı ile evlenmek istediğini imparatora bildirmiştir. İmparator bunu önce kabul etmese de daha sonra razı olmuş ve imparatorun öz kızı "Kutluk Bilge Konçuy" unvanı ile kağanın veziri eşliğinde büyük bir Çin heyeti ve hediyelerle birlikte Tun Baga Tarkan'a gönderilmiştir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gömeç, Saadettin (2010), Boyla ve Baga Unvanı 4 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Yıl: 20.
- ^ "Türk tarihinin kahramanları: XXIV Tun Baga Tarkan". 5 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2016.
- ^ İzgi, Özkan (1987), Uygurların Siyası̂ ve Kültürel Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s. 17.
- ^ Ögel, Bahaeddin (1971), Türk Kültürünün Gelişme Çalğları, 2. cilt, M.E.B., Devlet Kitapları, a. 97.
- ^ Ögel Bahaeddin (1989), Türk Mitolojisi - 1. cilt - Sayfa 85, TTK.
- ^ Doğu Türkistan'in sesi - 39-46. sayılar - Sayfa 11.
- ^ Türk Dünyası Kültür Atlası: The Pre-Islamic Period, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, Sayfa 65.
- ^ a b c d "Böğü Kağan'ın Öldürülmesi ve 840'a Kadar Uygurlar". 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2016.
- ^ Gülçin Çandarlıoğlu (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 21.