TÜPRAŞ
 | |
| Tip | Anonim Şirket |
|---|---|
| Menkul değer sembolü | BİST:TUPRS |
| Kuruluş | 20 Mayıs 1983) |
| Kurucu | Türkiye hükûmeti  |
| Genel merkezi | , |
| Önemli kişiler | İbrahim Yelmenoğlu (Genel Müdür)[1] |
| Ürün | Akaryakıt, Bitüm, Fuel oil, Gaz yağı, LPG, Motor yağı[2] |
| Gelir |  88,5 Milyar ₺ (2018) |
| Net gelir | 3,76 Milyar ₺ (2018)[3] |
| Sahibi | Koç Holding: %53,2 Halka açık: %46,8[4] |
| Çalışan sayısı | 5.952 (2018) |
| Web sitesi | tupras.com.tr |
Türkiye Petrol Rafinerileri veya kısaca TÜPRAŞ, 1983'te Batman, İzmir, İzmit ve Kırıkkale'deki devlete ait 4 petrol rafinerisinin birleştirilmesiyle çatı şirket olarak kurulan ve 2006'da özelleştirilerek Koç Holding'e devredilen anonim şirket. Akaryakıt ürünleri, bitüm, fuel oil, jet yakıtı, gaz yağı, LPG, motor yağı gibi petrol türevlerini üretir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]20 Mayıs 1983 tarihinde yayınlanan kamu iktisadî teşebbüsleri hakkındaki 60 sayılı KHK ile Türkiye Petrol Kurumu (PETKUR) kuruldu. Aynı KHK ile TÜPRAŞ'ın da kurulmasına karar verildi. Böylece TÜPRAŞ, PETKUR'un bağlı ortaklığında bir kamu iktisadî teşebbüsü olarak faaliyetine başladı.[5]
18 Haziran 1984 tarihinde yayımlanan 233 sayılı KHK ile PETKUR'nun varlığına son verildi. TPAO, bağlı ortaklık statüsünden yükseltilerek PETKUR'un yerini aldı. Bu sefer TÜPRAŞ, TPAO'nun bağlı ortaklığında bir KİT olarak faaliyetini sürdürdü.[6]
TÜPRAŞ, 5 Temmuz 1990 yılında Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı'na bağlandı ve böylece özelleştirmesi yolunda ilk adım atıldı.[7]
28 Ekim 1983'te yayınlanan kanunla İPRAŞ, Batman Rafinerisi, İzmir Rafinerisi ve yapımı devam etmekte olan Kırıkkale Rafinerisinin TÜPRAŞ'a bağlanmasına karar verildi. 16 Kasım 1983'te TÜPRAŞ, TPAO'dan ayrılarak Enerji Bakanlığı'na bağlı yarı-özel bir şirket olarak faaliyetine başladı.[8]
28 Mayıs 1991'de Tüpraş'ın ilk halka arzı gerçekleşti ve %2,5 oranında hisseyle İMKB'de işlem görmeye başladı.[9] 1999'da halka açıklık oranı %3,58'e ulaştı.
13 Ocak 2004'te yapılan özelleştirme ihalesini Tatneft - Zorlu Grubu 1,3 milyar dolarla kazandı, ancak Petrol-İş Sendikası'nın açtığı iptal davası Danıştay'ca onaylandı ve satış iptal edildi. 12 Eylül 2005'te yapılan ikinci ihalede 4,14 milyar Dolar ile en yüksek teklifi veren Koç-Shell Grubu, ihaleyi kazandı. 26 Ocak 2006'da TÜPRAŞ yönetimi Koç-Shell ortaklığına devredildi.
Kasım 2005'te, özelleştirme tamamlanmadan önce Shell'in payının %10'dan %2'ye düşeceği açıklandı.[10] Koç Holding, Aralık 2013'te Shell'in geri kalan %2 hissesini de satın alarak halka kapalı kısmının tek başına sahibi hâline geldi.[11]
Şirketin genel merkezi 2021 yılında Kocaeli'den İstanbul'a taşınmıştır.
Tesisler
[değiştir | kaynağı değiştir]Batman Rafinerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'nin ilk petrol rafinerisi olan Batman Rafinerisi, TPAO tarafından 1955 yılında yıllık 330 bin ton ham petrol damıtma kapasitesiyle Batman'da kuruldu. 1983'te TÜPRAŞ'ın parçası hâline geldi.
İzmir Rafinerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]1972'de yıllık 3 milyon ton kapasiteli İzmir Rafinerisi açıldı.
İzmit Rafinerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
1961 tarihinde ise Kocaeli'nin İzmit ilçesinde TPAO ve Amerikan Caltex ortaklığında yılda 1 milyon ton kapasiteyle İzmit Rafinerisi (İPRAŞ) kuruldu. 1972 yılında Caltex, tüm hisselerini TPAO'ya sattı. Mayıs 1983'te TPAO, PETKUR'a bağlı bir alt şirkete dönüştürülünce İPRAŞ da PETKUR'a bağlanmış oldu. Ancak 28 Ekim 1983'te İPRAŞ feshedildi ve TÜPRAŞ'ın bir parçası hâline geldi.
Eylül 2014'te İzmit Rafinerisi'nin bulunduğu bölgede Fuel Oil Dönüşüm Tesisi faaliyete geçmiştir.[12] Bu tesiste katma değeri düşük olan fuel oilin benzin, motorin, LPG gibi değerli akaryakıtlara ve petrokok ile kükürt gibi maddelere dönüşümü sağlanmaktadır.[13]
Kırıkkale Rafinerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]1986 yılında yıllık 5 milyon ton kapasiteli Kırıkkale Rafinerisi açıldı.
2001'de iş çeşitlemesi kapsamında satın alınan İzmit Rafinerisinin bitişiğindeki Petkim Yarımca Tesisleri'nin bulunduğu bulunduğu alanda, rafinerilerin ülke motorin açığını optimum düzeyde karşılamasını sağlamak üzere, en gelişmiş rafinaj teknolojileri kullanılarak tasarlanan 3 milyar dolarlık Fuel Oil Dönüşüm Tesisi tamamlanarak üretime başlamıştır.
Teknik derecelendirmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Rafineri teknik derecelendirilmesinde kullanılan Nelson Kompleksite Endeksi'ne göre Tüpraş'ın mevcut rafineri kompleksite değeri Fransa'nın Akdeniz kıyılarındaki rafinerilerinin kompleksite değerleri ile eştir. Tüpraş'ın hâlen 7,25 düzeyinde olan rafineri kompleksitesi, 5,95 olan Akdeniz Rafineri Kompleksitesi ortalaması üzerindedir.[14] Fuel Oil Dönüşüm Tesisi'nin devreye girmesi ile İzmit Rafineris'nin Nelson Kompleksite endeksi 14,5'e yükselirken Tüpraş'ın ortalama kompleksitesi 9,5'a yükselmiştir.[15]
| Rafineri Adı | Üretim | Depolama Kapasitesi | Nelson Kompleksitesi | Personel Sayısı |
|---|---|---|---|---|
| Batman Rafinerisi | 1,4 Milyon Ton | 268 Bin m3 | 1,83 | 510 |
| İzmir Rafinerisi | 11,9 Milyon Ton | 2,5 Milyon m³ | 7,66 | 1.437 |
| Kocaeli Rafineri | 11,3 Milyon Ton | 3 Milyon m³ | 14,5 | 2.100 |
| Kırıkkale Rafinerisi | 5,4 Milyon Ton | 1,3 Milyon m3 | 6,32 | 969 |
| Toplam | 30 Milyon Ton | 7.068 Milyon m³ | - | 5.016 |
Üyelik
[değiştir | kaynağı değiştir]- TÜMAKÜDER 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tüm Akü İthalatçıları ve Üreticileri Derneği
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Yöneticiler". tupras.com.tr. TÜPRAŞ. 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ "Ürünler". tupras.com.tr. TÜPRAŞ. 20 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ "2018 Konsolide Finansal Tablolar" (PDF). TÜPRAŞ. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ "Kurumsal Yönetim". tupras.com.tr. TÜPRAŞ. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2022.
- ^ "İktisadî Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadî Kuruluşları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" (PDF). resmigazete.gov.tr. 20 Mayıs 1983. s. 26. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Kamu İktisadî Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" (PDF). mevzuat.gov.tr. T.C. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı. 18 Haziran 1984. s. 317. 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Petrol Ürünleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu" (PDF). Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 9 Mart 2000. s. 12. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Türkiye Petrol Kurumu Kuruluşu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK/98)" (PDF). resmigazete.gov.tr. T.C. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı. 28 Ekim 1983. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Cumhuriyet Arşivi". cumhuriyetarsivi.com. Cumhuriyet Gazetesi. 28 Mayıs 1991. s. 13. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Tüpraş'ta Koç'un payı yüzde 98'e çıktı". Hürriyet. 2 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2005.
- ^ "Koç, Tüpraş'taki payını artırdı". Dünya. 2 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2013.
- ^ "TÜPRAŞ fuel oil dönüşüm tesislerinin açılışı". Hürriyet. 15 Aralık 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2014.
- ^ "Fuel Oil Dönüşüm Tesisi". tupras.com.tr. TÜPRAŞ. 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020.
- ^ "Tüpraş hakkında". TÜPRAŞ resmî internet sitesi. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmî site
- Özelleştirme İdaresi - TÜPRAŞ 14 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tüpraş'ın 2008 sonunda 22 milyar lira olan cirosunun 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.