Strategion
Strategion (Yunanca: τὸ Στρατήγιον), Konstantinopolis’te yer alan bir meydan ve pazar yeriydi. Meydan, Roma’daki Campus Martius'a denk bir meydanken pazar yeri şehrin en önemli ticaret merkezlerinden biriydi.
İsminin kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]İsminin kökeninin, burada Roma’daki Campus Martius’ta olduğu gibi askeri talimlerin yapılmasından[1][2] ya da bu alanda askeri onurlarla ödüllendirilen muzaffer generallerden (Yunanca: στρατηγός, çoğul: στρατηγοί, okunuşu: strategos) geldiği düşünülmektedir.olabilir.[2]
Konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Meydan, Konstantinopolis’in beşinci bölgesinde, birinci tepe ile ikinci tepeyi ayıran vadide bulunuyordu.[1] 16. yüzyılda şehri ziyaret eden Fransız seyyah Pierre Gilles, Topkapı Sarayı’nın kuzey ucunda, cam işçilerinin evinin yakınında bir granit Teb dikilitaşı gördüğünü bildirmiştir. Bu nedenle, Strategion’un sarayın kuzey tarafında yer aldığı düşünülmüştür.[3][4] Ancak Ernest Mamboury’nin yaptığı daha sonraki araştırmalar, bölgenin ayrıntılı incelenmesi sonucunda meydanın, şehrin birinci tepesinin kuzey yamacının eteklerinde, Haliç kıyısında yer alan Neorion ve Prosforion limanlarının yakınında bulunduğunu göstermiştir.[5]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Strategion’un, 330 yılında Konstantinopolis’in kuruluşundan önce var olduğu ve Helenistik döneme tarihlendiği düşünülmektedir.[6] Bir geleneğe göre meydan, Büyük İskender (ht 336–323 MÖ) tarafından yaptırılmış, ardından Bizantion’un yıkımından sonra Septimius Severus (ht 193–211) tarafından yeniden inşa edilmiştir.[7] Meydan muhtemelen Byzantion’un surları içinde yer alıyordu ve kentin ilk agorasıydı. Denizden gelenler, Eugenius Kapısı’ndan (Türkçe: Yalıköşkü kapısı) geçtikten hemen sonra Strategion’a ulaşıyorlardı. Ayrıca kara yoluyla gelenler de Urbicius Kapısı’ndan geçerek meydana ulaşabiliyorlardı.[8]
Başlangıçta bir askeri geçit tören alanı olarak planlanan meydan, İmparator I. Konstantin (hd 306–337) tarafından kamusal bir meydana dönüştürülmüş,[6] İmparator I. Theodosius (hd 379–395) tarafından yenilenmişti. Theodosius’un, meydanın temsilî kısmını bir foruma dönüştürdüğü ve küçük bir kısmını da pazar olarak düzenlediği düşünülür.[9] Zamanla, meydanın tören alanı olarak önemi azalmış ve 11. yüzyıla gelindiğinde Strategion yalnızca büyük bir pazar yeri işlevi görür hâle gelmiştir.[10]
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Planı hakkında çok az bilgi olmasına karşın, diğer Helenistik kentlerdeki (Milet, Priene, Palmira gibi) meydanlara benzer biçimde dikdörtgen planlı olduğu düşünülmektedir.[11] Strategion, Büyük Strategion ("mega strategion"), tören ve temsil işlevlerine; Küçük Strategion ("mikron strategion") ise ticari işlevlere yönelik iki bölgeye ayrılmıştı.[12] Meydan, Haliç’in güney kıyısında yer alan iki küçük limana bitişikti: Bunlardan Neorion, şehri kuzey kıyısındaki Sykae banliyösüyle birleştiriyor; Prosforion ise Anadolu yakasındaki Kalkedon ile deniz ulaşımının son durağı işlevini görüyordu.[13]
Askeri işlevi, çevresinde bulunan askeri anıtlarla da desteklenmektedir: Büyük Konstantin’in bir heykeli, Mikron Strategion’da dikilmiş İmparator I. Leo’nun (hd 457–474) bir heykeli, bronz bir üçayak (tripod) ve bir kemerin üzerindeki cornucopia taşıyan Fortuna heykeli.[14] Konstantin heykelinin yakınında, imparatorun şehri “Yeni Roma” olarak ilan ettiği yazıtı taşıyan taş bir dikilitaş bulunuyordu.[6] Bir geleneğe göre, başlangıçta askerleri tarafından Hrisopolis’te (Üsküdar) dikilen Büyük İskender heykeli, Konstantin tarafından bu meydana taşınmıştır.[2][6]
Meydanda ayrıca pelargos (Yunanca: Πελαργός, “leylek”) adı verilen bir heykel grubu da bulunuyordu. Tyanalı Apollonios tarafından yapılmış olan bu eser, birbirine bakan üç leyleği betimliyordu. Heykel grubu, öldürdükleri yılanları etraftaki su sarnıçlarını kirleten leylekleri uzak tutmak için dikilmişti.[15]
Strategion’un temsili bir işlevi de bulunuyordu: İmparator, iki limandan birine yanaşıp Ayasofya’ya veya Büyük Saray’a çıkmak istediğinde, yukarıda bahsedilen kapılardan biri aracılığıyla şehre girer ve senatörler ile Eparşi, Strategion’da onu taçlar takdim ederek karşılarlardı.[16] Forum aynı zamanda imparatorluk alaylarının varış noktasıydı; imparator, bir araba üzerinde maiyetiyle birlikte sarayından çıkar ve tahıl ambarlarını teftiş etmek için Strategion’a giderdi.[17] Bu alaylardan birinde, İmparator II. Theodosius (hd 402–450), ekmek kıtlığı nedeniyle öfkeli kalabalık tarafından taşlanarak saldırıya uğramıştı.[17]
Strategion’un en önemli işlevi ise ticariydi. Meydan çevresinde içindeki ürünlerle kenti besleyen dört büyük ambar (horrea) bulunuyordu: Horrea Olearia (zeytinyağı deposu) ile Horrea Troadensia, Valentiaca ve Costantiaca (buğday depoları).[18][19] Meydan, ticarete ayrılmış birkaç kemerli yolun (Yunanca: Ἔμβολος, pl. Ἔμβολοι, çoğul: embolos) kesişimiydi.[20] Ayrıca meydanda et ve balık satışı yapılan iki pazar (Latince: macellum, çoğul: macella) da bulunuyordu.[3][18] Kasaplar, Praefectus urbi tarafından satış için damgalanan hayvanlarını burada satın alıyorlardı; Büyük Perhiz'in başlangıcına kadar koyun satıcıları burada satış yapabiliyor, Paskalya ile Göğe Yükseliş arasındaki dönemde ise satışlar Forum Tauri’ye taşınıyordu.[21]
Strategion’un çevresinde veya yakınında stratigos Urbicius tarafından yaptırılan Theotokos Kilisesi, Aghios Epiphanios, Aghios Philemon (içinde Aghios Anastasion ve Aghios Sabas'a adanmış şapeller vardı), Aghios Photios ile Aniketosa ve Aghios Andreas'a adanmış martyrium gibi çeşitli dini yapılar bulunuyordu.[19][22] Ayrıca şehrin en önemli hamamlarından biri olan Akhilleus Hamamı da bu bölgedeydi.[19] Strategion’un yakınında, şehrin ilk hapishanesi bulunuyordu; bu hapishane Konstantin döneminden önce inşa edilmiş, ancak hijyen koşullarının kötülüğü nedeniyle Phocas (hd 602–610) tarafından terk edilmiştir.[23]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Janin (1950) s. 19
- ^ a b c Janin (1950) s. 396
- ^ a b Westbrook (2013), s. 12
- ^ Mamboury (1953) s. 66
- ^ Westbrook (2013), s. 3
- ^ a b c d Westbrook (2013), s. 5
- ^ Janin (1950) s. 23
- ^ Westbrook (2013), s. 7
- ^ Mango (2000), s. 192
- ^ Westbrook (2013), ss. 10-11
- ^ Westbrook (2013), s. 9
- ^ Westbrook (2013), s. 4
- ^ Westbrook (2013), ss. 4-5
- ^ Westbrook (2013), s. 6
- ^ Janin (1950) ss. 105-106
- ^ Westbrook (2013), s. 8
- ^ a b Westbrook (2013), s. 10
- ^ a b Mango (2000), s. 198
- ^ a b c Westbrook (2013), s. 11
- ^ Westbrook (2013), s. 16
- ^ Janin (1950) s. 96
- ^ Janin (1950) s. 48
- ^ Janin (1950) s. 166
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Janin, Raymond (1950). Constantinople Byzantine (Fransızca). Paris: Institut Français d'Etudes Byzantines.
- Mamboury, Ernest (1953). The Tourists' Istanbul. Istanbul: Çituri Biraderler Basımevi.
- Mango, Marlia Mundell (2000). "The Commercial Map of Constantinople". Dumbarton Oaks Papers. 54: 189-207. doi:10.2307/129183926 Nisan 2024.
- Nigel Westbrook (2013). "Notes towards the reconstruction of the Forum of the Strategion and its Related Roads in Early Byzantine Constantinople". Journal of the Australian Early Medieval Association. University of Western Australia. 9 (Ocak 2013): 9-46. doi:10.35253/JAEMA.2013.1.126 Nisan 2024.