Seçilim
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Ocak 2012) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Evrim bağlamında bir türün bazı özellikleri veya alelleri seçilime (seleksiyona) uğrayabilir. Seçilim olunca, avantajlı veya "adaptif" özellikli bireyler, diğer bireylerine kıyasla bir üreme avantajına sahip olurlar, yani diğer bireylere kıyasla bir sonraki nesle daha çok sayıda döl verirler. Bu özelliklerin genetik bir temeli olunca, seçilim olması bu özelliklerin yaygınlığını artırır, çünkü döller (yavrular) bu özellikleri ebeveynlerinden kalıt (miras) alırlar. Seçilim sürekli ve etkili olursa, adaptif özellikler topluluk veya tür için evrensel hale gelir, bu durumda o türün evrimleşmiş olduğu söylenir.
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçilimin olup olmadığı bir türün bireylerinin içinde bulunduğu şartlara bağlıdır. Yetişkinler, gençler, embriyolar ve hatta yumurta ve spermler dahi seçilime maruz kalabilir. Seçilim doğuran faktörler arasında sınırlı kaynaklar (gıda, konak, eş) ve tehditlerin varlığı (avcılar, hastalık, kötü hava şartları) sayılabilir. Biyologlar bu tür faktörlere genelde seçici baskılar olarak değinirler.
Doğal seçilim, ad olarak en çok duyulan seçilim türüdür. Ancak köpek, inek veya atların yetiştiriciliği de "yapay seçilim"e karşılık gelir. Doğal seçilimin alt kategorileri de sayılabilir. Bunlara arasında çinsel seçilim, ekolojik seçilim, dengeleyici seçilim, bölücü (İng. disruptive) seçilim ve yönlü seçilim sayılabilir.
Seçilim, ancak bir topluluktaki bireylerin, özellikleri bakımından çeşitlilik göstermesi halinde olur; ancak bu çeşitlilik belli bir çevresel baskıya ne derece dayanabildikleri veya faydalanabildikleri bakımından olursa seçilim olur. Bireyler farklılık göstermezse veya farklılıklar üreme başarısı açısından etkisizse, seçilim olmaz.
Öte yandan, seçilim, avantajlı özelliklerin veya alellerin toplulukta yaygın olmasını garantilemez. Genetik sürüklenme sonucu bu tip özellikler daha ender hale gelebilir ve hatta yok olabilir. Bazen de, "zayıf" bir seçilim olunca veya küçük topluluklarda, genetik sürüklenme sonucu, zararlı bir alel dahi o türün üyeleri arasında neredeyse evrensel hale gelebilir.
Seçilim pozitif yönde etki edebileceği gibi negatif yönde de etki edebilir. Negatif seçilim, bireylerin üremede başarılı olma kapasitesini azaltacak özelliklerin sıklığını azaltır. Pozitif seçilim ise adaptif özelliklerin sıklığını artırır.
Biyolojik metinlerde, pozitif ve negatif seçilime tabi olan özellikler için "lehine seçilme" "aleyhine seçilme" terimi kullanılır. Örneğin, "çöl şartları sığ kök yapılarının aleyhine seçilim yapar".
Tip ve alt tipler
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçilim tipleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçilim, fenotipe olan etkisi ve nedenleri bakımından gruplara bölünebilir. Etkilere seçilim şekli denir, bunlar mutlaka belli nedenlerden (mekanizmalardan) kaynaklanmayabilir; hatta, her şekil birden çok farklı mekanizmadan ortaya çıkabilir. Dengeleyici seçicilik, ara özelliklere sahip olan bireylere yardımcı olur; bölücü seçicilik, aşırı özelliklere sahip olan bireylere yardımcı olur. Yönlü seçicilik te, karakteristikler fenotipik bir spektrum üzerinde yer alınca o spektrumun bir ucuna yakın olan bireyler daha başarılı olur. Dengeleyici seçicilikte birden çok özellik avantajlı olabilir.
Seçilim mekanizmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Seçilim şekillerinden farklı olarak, seçilim mekanizmaları vardır; örneğin bölücü seçilim genelde ayrıştırıcı cinsel seçilim in bir sonucudur, dengeleyici seçilim ise frekansa bağlı seçilim (İng. "frequency-dependent selection") ve aşırı baskınlıktan (İng. "overdominance") kaynaklanabilir.