Salatalık
| Salatalık | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Salatalık bitkisi ve meyveleri | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Cucumis sativus L., Sp. Pl.: 1012 (1753).
| |||||||||||||||
Salatalık veya hıyar (Cucumis sativus), kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasından bir bitki türü ve meyvesine verilen ad. Ana yurdunun Kuzey Hindistan olduğu sanılan bitkinin tarımı çok eski dönemlerden beri yaygın olarak yapılmaktadır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İtalyanca salata kelimesi "tuzlanmış sebze, turşu" anlamına gelmekte olup, Türkçeye de bu dilden girmiştir. İtalyanca sözcük Geç Latince aynı anlama gelen herba salata deyiminden türetilmiştir. Bu sözcük Latince "tuzlamak" anlamına gelen salare fiilinden +()t° ekiyle türetilmiştir. Salata kelimesi turşu anlamını kaybederek modern anlamına evrilmiş, ancak "turşuluk hıyar" manasında ki salatalık formu Türkçede orijinal anlamını korumuştur. Fransızca salade ile İngilizce salad kelimeleri de nihai olarak İtalyancadan ödünçlemedir.[1]
Türkçede yer alan hıyar kelimesi Farsça aynı anlama gelen خيار (χiyār) sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Arapça "seçme, tercih" manasındaki χiyār kelimesinden alıntı olabilir; ancak bu bağlantının kesin olmadığı belirtilmiştir. Bir Türk dilinde kelimenin ilk kaydı Codex Cumanicus'da χear şekliyle yer almaktadır. Eski Anadolu Türkçesinde ki ilk kayıt Süheyl ü Nevbahâr adlı Farsça mesnevinin Türkçe çevirisinde görülür.[2]
Morfolojik özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hıyarın, sarılgan özellikteki ince yapılı ve boğumlu gövdesi, beş köşeli ya da 3-5 loplu tüylü yaprakları ve yaprakların koltuğundan çıkan tek eşeyli sarı çiçekleri vardır. Kimi zaman dikenli, parlak yeşil renkli bir kabukla örtülü ince uzun ve silindirimsi meyvelerinin içinde çok sayıda tohum bulunur.
Bu bitki her türlü iklimde yetişir fakat tundrada yetişemez. Bol su seven bu bitki kurak yerlerde yetişmez. İç anadoluda tarımı yaygındır. Gübre kullanımı ile verim artırılır. Zirai ilaç kullanılması doğa ve bitki için zararlıdır ve tavsiye edilmez.
Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Besin değeri düşük bir meyve olan hıyar genelde kahvaltıda, salatalarda ve turşularda kullanılır. Bazik özellikteki özsuyu çeşitli kozmetik ürünlerinin bileşimine girer.
Besin değerleri
[değiştir | kaynağı değiştir]100 g taze hıyarın içerdiği besin değerleri şunlardır: 15 kalori; 0,9 g protein; 3,4 g karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,1 g yağ; 0,5 g lif; 27 mg fosfor; 25 mg kalsiyum; 1,1 mg demir; 6 mg sodyum; 160 mg potasyum; 11 mg magnezyum; 250 IU A vitamini; 0,03 mg B1 vitamini; 0,04 mg B2 vitamini; 0,2 mg B3 vitamini; 0,042 mg B6 vitamini; 67 µg folik asit ve 11 mg C vitamini.
Üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Salatalık ve kornişon üretimi, 2019 | |
|---|---|
| Ülke | (milyon ton) |
 Çin |
70.3 |
 Türkiye |
1.9 |
 Rusya |
1.6 |
 Ukrayna |
1.0 |
 İran |
0.9 |
| 87.8 | |
2019 yılında dünya salatalık ve kornişon üretimi 88 milyon ton idi ve toplamın %80'i ile Çin üretimde liderdi.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "salatalık". Nişanyan Sözlük. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ "hıyar". Nişanyan Sözlük. 9 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
- ^ a b "2019 Production of cucumbers and gherkins; from pick lists: World regions/Production Quantity". FAOSTAT of the United Nations. 2019. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2021.
