Saccharomyces cerevisiae
| Saccharomyces cerevisiae | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Saccharomyces cerevisiae Meyen ex E.C. Hansen | |||||||||||||||
Saccharomyces cerevisiae, tomurcuklanan bir maya türüdür. Eski çağlardan beri bira, şarap ve ekmek yapımında kullanılmasından dolayı en önemli maya türü olduğu söylenebilir. Üzümün kabuğundan izole edildiği tahmin edilmektedir. Koyu kabuklu meyvelerin kabuklarındaki beyaz tabakanın bir bileşeni mayadır. Kabuktaki mumun içinde yer alır. Moleküler biyoloji ve hücre biyolojisi alanlarında prokaryotlar arasında model organizma olarak ele alınan Escherichia coliye benzer şekilde, üzerinde en çok çalışılmış model ökaryotik organizmalar arasında da bu maya türü yer alır. Saccharomyces cerevisiae hücreleri yuvarlak veya yumurta biçimlidir. Çapları 5-10 mikrometredir. Tomurcuklanma olarak bilinen bir bölünme yoluyla ürer.
S. cerevisiae hücre döngüsünün araştırılmasında çok kullanışlıdır, çünkü hem kültürlenmesi kolaydır, hem de, bir ökaryot olduğundan dolayı hayvan ve bitkilerin karmaşık hücre içi yapılarına sahiptir. Ökaryotlar arasında genomunun dizini ilk okunmuştur. Maya genom veritabanı [2]23 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bu çalışmanın üzerine inşa edilmiş, içinde maya genlerinin çeşitli özellikleri gayet ayrıntılı bir şekilde kaydedilmiştir. Bu bilimsel kaynak, ökaryotik hücre genetiği ve fizyolojisinin yapısı ve organizasyonu hakkında temel bilgilerin geliştirilmesinde çok önemli bir konuma sahiptir. Bir diğer S. cerevisiae veritabanı Munich Information Center for Protein Sequences [3]'dır. Genom yaklaşık 13.000.000 baz çiftinden ve 6275 genden oluşmaktadır. Ancak bu genlerin yaklaşık 5.800'ünün işlevsel olduğu sanılmaktadır. Maya ve insan genomunun dizinleri %23 ortaktır.
"Saccharomyces" sözcüğü Yunanca ve Latince'den türetilmiştir, "şeker mantarı" demektir; "Cerevisiae" Latince "biradan" demektir. Organizmanın diğer isimleri:
- Ekmek mayası (ama başka organizmalar da bu amaç için kullanılır).
- Bira mayası
- Üst fermantasyon mayası
Bu tür aynı zamanda gıdasal maya ve maya özü 'nün kaynağıdır.
Yaşam döngüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Maya hücreleri haploit ve diploit biçimde varlıklarını sürdürebilirler. Haploit hücreler mitoz ve büyümeden ibaret basit bir yaşam döngüsüne sahiptirler ve yüksek stresli ortamda genelde ölürler. Diploit hücreler de mitoz ve büyümeden oluşan bir yaşam döngüsüne sahip olmakla beraber stres halinde sporlanıp mayoz bölünmeye girerler, çeşitli haploit sporlar oluştururlar ve bu sporlar çiftleşip yeniden bir diploit hücre oluşturular.
Mayanın a ve α olarak adlandırılan iki eşey tipi vardır, haploit hücrelerin eşleşebilmek için farklı eşey tiplerine sahip olmaları gerekir.
Bilimde yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Saccharomyces cerevisiae (E. coli gibi) biyolojide en çok çalışılmış model organizmalardan biridir. S. cerevisiae bu konuma endüstrideki yaygın kullanımından dolayı ulaşmıştır. İnsan biyolojisinde önemli olan pek çok protein önce mayada bulunan karşılıklarının araştırılması sonucunda keşfedilmiştir. Bunların arasında hücre döngüsü proteinleri, sinyalleme proteinleri ve protein işleme proteinleri sayılablir.
Üst Fermantasyon mayası
[değiştir | kaynağı değiştir]Saccharomyces cerevisiae biracılıkta bir üst fermantasyon mayası olarak tanımlanır. Bu maya türü bira imalatında kullanılan başlıca mayalardan biridir (Saccharomyces carlsbergensis ve Brettanomyces türlerinin yanı sıra) ve bu şekilde tanımlanmasının nedeni fermantasyon sırasında fermantasyon tankının tepesine yükselmesidir. Üst fermantasyon mayaları ile yapılan bira türlerine İngilizce "ale" denir (eyl' okunur). Bu mayalar bazı şeker türlerini fermante edemediklerinden dolayı oluşan bira daha tatlı ve "meyvemsi" bir tada sahiptir.
İnsan sağlığına etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Saccharomyces cerevisiae, kalın bağırsak iltihabına (kolit) neden olan Clostridium difficile bakterisinin biyolojik kontrolünde bir probiyotik katkı olarak kullanılır. Çok hasta insanlarda bu uygulamanın sistemik maya iltihabına yol açabileceği gözlemlenmiştir.[1]
Hücre Döngüsü Genetiği Deneyi
[değiştir | kaynağı değiştir]Saccharomyces cerevisiae (ekmek mayası), hücre döngüsünün genetik kontrolünü anlamak amacıyla kullanılan ilk model organizmalardan biridir. 1970'lerde Leland H. Hartwell, bu maya türünü kullanarak hücre bölünmesinde görev alan genleri tanımlamıştır.[2]
Bu çalışma kapsamında sıcaklığa duyarlı mutantlar (örneğin: cdc28) kullanılmış ve hücre döngüsünün farklı aşamalarında durmasına neden olan genetik mutasyonlar tespit edilmiştir. Bu genler daha sonra insan hücre döngüsüyle karşılaştırılmış ve kanser biyolojisine ışık tutmuştur.
Saccharomyces cerevisiae'nin kullanıldığı deneyler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hücre Bölünmesi Döngüsü Genleri (CDC) ile Mutant Analizi
Bu deney, hücre döngüsünün evrensel genetik mekanizmalarının anlaşılmasına katkı sağlamış ve Hartwell'e 2001 Nobel Tıp Ödülü kazandırmıştır.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Saccharomyces Genome Database23 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Munich Information Center for Protein Sequences - S. cerevisiae genomunun tarif edildiği bilimsel makale (İngilizce)
- BioPIXIE 14 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- BioGRID: Saccharomyces cerevisiae hücrelerindeki etkileşimler veritabanı 14 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Muñoz P et al. (2005) Saccharomyces cerevisiae Fungemia: An Emerging Infectious Disease. Clin. Infect. Dis. 40: 1625–1634 [1][ölü/kırık bağlantı]
- ^ Hartwell, Leland H.; Culotti, Joseph; Pringle, John R.; Reid, Brian J. (11 Ocak 1974). "Genetic Control of the Cell Division Cycle in Yeast: A model to account for the order of cell cycle events is deduced from the phenotypes of yeast mutants". Science (İngilizce). 183 (4120): 46-51. doi:10.1126/science.183.4120.46. ISSN 0036-8075. 4 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Mayıs 2025.
- Hartwell, L.H., Culotti, J., Pringle, J.R., & Reid, B.J. (1974). Genetic control of the cell division cycle in yeast. *Science*, 183(4120), 46-51. https://doi.org/10.1126/science.183.4120.46
- Nobel Prize. (2001). The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2001 – Press Release. [4](https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2001/press-release/)
- Alberts, B. et al. (2002). *Molecular Biology of the Cell*. Garland Science.
