Robert Nozick

Robert Nozick
Robert Nozick
Doğumu	16 Kasım 1938; Brooklyn, New York
Ölümü	23 Ocak 2002 (63 yaşında); Cambridge, Massachusetts;
Çağı	20. yüzyıl felsefesi
Okulu	Analitik felsefe, politik felsefe
Önemli eser	Anarşi, Devlet ve Ütopya
Önemli fikirleri	Tecrübe Makinesi, Locke Ön Koşulu, Edinme Teorisi
	Etkilendikleri Locke, Kant, Mill, Hayek, Morgenbesser, Hempel, Rothbard;
	Etkiledikleri Long, Narveson, Schmidtz, Gendler;

Robert Nozick (16 Kasım 1938 - 23 Ocak 2002), Amerikalı filozof.^[1] Nozick, Anarşi, Devlet ve Ütopya isimli kitabı ile bilinir.

Hayatı

Robert Nozick, göçmen bir ailenin çocuğu olarak 16 Kasım 1938 tarihinde New York'ta doğmuştur. Nozick, 1959 yılında Columbia Üniversitesinden mezun olduğunda sosyalist görüşte, sol öğrenci birliklerinden birisinin üyesi olarak faaliyet göstermiştir. Daha sonraları siyasal fikirleri değişti. Princeton, Oxford ve Rockfeller Üniversitelerinde çalıştıktan sonra 1965 yılında Harvard Üniversitesine girmiş, 1969 yılında Felsefe profesörü olmuş ve ölümüne kadar Harvard'da görev yapmıştır. Ömrünün önemli bir kısmında kendini minarşist olarak tanımlasa da sonrasında kendisini Liberteryen olarak adlandırmıştır.^[2]

Felsefesi

Devlet Tartışmaları

Nozick'in siyaset kurgusunun altında yatan temel olgu haklardır. Nozick, insanların belirli haklara sahip olduğunu ve bu haklar ihlal edilmedikçe o insanlara başka insanların ya da kuruluşların bir şeyler yapma hakkına sahip olmadığını belirtir.^[3] Bu açıdan Nozick'in eserlerinin uygulamalı etik olduğunu Thomas Fossen gibi isimler öne sürmüştür.^[4]

Nozick'in en yaygın bilinen eseri olan Anarşi, Devlet ve Ütopya iki temel üzerinden değerlendirilebilİr. Bunlardan ilki siyasal anarşistlerin devletin kaçınılmaz olarak bireylerin otonomisinin ihlali olduğu ve dolayısıyla devletin meşru olamayacağı iddiasına verdiği cevaptır. Nozick'e göre devlet minimal olduğu sürece bireylerin halihazırda özel sektörden alacakları koruma hizmetini bunun özel sektörde olduğu durumda sahip olacağı eksiler olmadan sunacak, dolayısıyla devlet olmayan özel güvenlik kurumlarının yerini minimal devletin almasının bireylerin özgürlüklerine dair bir ihlali olmayacaktır. Nozick bu argümanını desteklemek için Immanuel Kant'ın doğa durumundaki bireylerin siyasal topluma girme zorunluluğuna referans vermiştir.^[5]

Kitabın ikinci kısmında bahsedilen konu ise minimal devletten daha geniş bir devletin, yani yeniden dağıtımcı bir devlet sisteminin, bireylerin kişisel hayatına müdahil olmasından ötürü meşru olmadığı ve bunun bireylerin haklarına müdahil olmak anlamına geldiğidir. Nozick bu kısımda genel olarak sosyal devlet eleştirisi yapsa da bu metin spesifik olarak John Rawls'ın "Bir Adalet Teorisi" adlı eserine cevap niteliği taşımaktadır. Nozick'in minimal devlet savunusunun temelinde ütiliteryen teorinin insanları araçsallaştırmak anlamına geldiği yorumu ve Kant'çı bir şekilde haklara dokunmama ilkesi yatmaktadır.

Nozick'in "Edinme Teorisi" adını verdiği teoriye göre insanların mülkiyet edinmesi için üç temel yol vardır:^[6]

Edinme Noktasında Adalet: Bireylerin mülkiyetlerini ilk edinme noktalarında bunu adil bir şekilde mi yoksa başkalarının haklarını ihlal ederek mi edindiklerine bakılır.
Aktarma Noktasında Adalet: Bireylerin mülkiyetlerini başka birilerine devretme noktasında adil bir şekilde gerçekleşip gerçekleşmediğine bakınır
Adaletsizliği düzeltme Noktasında Adalet: Otorite sahiplerinin adaletsizliği düzeltme noktasında mülkiyeti haksız bir şekilde elde edenden alıp hak eden tarafa aktarması.

Nozick'e göre bu üç durumun dışında mülkiyetin bir şekilde el değiştirmesi hakkaniyetli olmayan bir durumu ifade eder ve Edinme teorisinin üçüncü prensibine uygun bir şekilde düzeltilmesi gereken bir durumdur. Bu noktadan hareketle Nozick toplumsal adaletsizliklerin giderilmesi için devletin yeniden dağıtımcı politikalar öne sürmesinin bireylerin mülkiyet haklarının ihlali olarak görür. Bu noktada "devlet ancak bireylerin ona verdiği derecede haklara sahiptir" şiarıyla hareket eden Nozick devletin insanların mülkiyet hakkını ihlal etme hakkına sahip olmadığını savunur. Bu da devleti minimal noktada tutuan temel argümanıdır.

Nozick'in mülkiyete dair sahip olduğu tutumun temelinde John Locke'un "Yönetim Üzerine İkinci İnceleme adlı eseri bulunmaktadır. "Locke'un Ön Koşulu" şeklinde Locke'a referans vererek kavramsallaştırdığı teorisinde Nozick insanların emek verdiği sürece emek verdikleri şeyler üzerinden mülkiyet iddiasında bulunma hakkına sahip olduğunu öne sürmüştür. Buna yapılacak müdahaleleri de edinme teorisinin üçüncü prensibi ile sınırlandırılmıştır. Mülkiyet edinimini ise başka insanların mülk edinme haklarını sınırlandırmadığı sürece özgür kılarak aslında mülkiyete müdahalenin de, mülkiyeti edinmenin de sınırlarını çizmiştir.

Nozick'e göre Rawls'ın iddia ettiği gibi toplumun en az avantajlı insanlar etrafında şekillendiği bir dünya insanların mülkiyet edinme haklarının ihlali anlamına gelmekte, onları araçsallaştırmakta ve dolayısıyla kötü ahlak örneği olmaktadır.

Tecrübe Makinesi ve Ütiliteryenlik

Nozick'İn Anarşi, Devlet ve Ütopya'da ortaya koyduğu temel argümanlardan birisi de insanların araç gibi davranılamayacağıdır. Burada Kantçı bir perspektiften hareket eden Nozick bireylerin iradelerinin, onlar için daha fazla faydaya yol açması durumunda dahi, görmezden gelinemeyeceğdir. Bu noktada Nozick Tecrübe Makinesi (Experience Machine)^[7] adlı bir örneği bize sunar. Nozick'in iddiası Matrix benzeri bir makinenin, o makine içerisinde olduğumuzu fark ettirmeden, bize sınırsız mutluluk sağlayacağını hayal etmemizdir. Bu makinenin insanlara sınırsız zevk, mutluluk sağlaması ve makine içerisinde olduğunun fark edilmemesi o makineye girilmesini haklı kılar mı? Başka bir insanı o makineye kendi iyiliği için kendi rızası olmadan sokmamızı haklı kılar mı? Nozick'in bu sorulara verdiği cevap hayırdır.

Nozick bu durumu insan tecrübesinin kendisine has bir nitelik taşıdığından ve bu tecrübenin sadece bir amaç olarak zevk üzerinden açıklanamayacağını vurgulayarak yapar. Bu Nozick'in ütiliteryenlere getirdiği temel eleştiridir.

Eserleri

Philosophical Explanations- Felsefi İzahatlar (1981)
The Examined Life - İncelenen Hayat (1989)
The Nature of Rationality- Rasyonelliğin Mahiyeti (1993)
Socratic Puzzles- Sokratik Bulmacalar (1996)
Invariances: The Structure of the Objective World- Değişmezlikler: Objektif Dünyanın Yapısı (2001)
Anarchy, State and Utopia- Anarşi, Devlet ve Ütopya (1975)

Dış bağlantılar

Dipnotlar

^ Feser, Edward (4 Mayıs 2005). "Nozick, Robert". Internet Encyclopedia of Philosophy. 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2013.
^ Nozick, Robert (2006). The examined life: philosophical meditations. 1. Simon & Schuster paperback ed. New York, NY: Simon & Schuster Paperbacks. ISBN 978-0-671-72501-3.
^ Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. IX. ISBN 978-0-465-05100-7.
^ Fossen, Thomas (2024). Facing authority: a theory of political legitimacy. New York, NY: Oxford University Press. s. 21. ISBN 978-0-19-764572-7.
^ Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. 3. ISBN 978-0-465-05100-7.
^ Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. 150. ISBN 978-0-465-05100-7.
^ Nozick, Robert (2013). Anarchy, state, and utopia. New York: Basic Books, a member of the Perseus Books Group. s. 42. ISBN 978-0-465-05100-7.

[1] Feser, Edward (4 Mayıs 2005). "Nozick, Robert". Internet Encyclopedia of Philosophy. 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2013.

[2] Nozick, Robert (2006). The examined life: philosophical meditations. 1. Simon & Schuster paperback ed. New York, NY: Simon & Schuster Paperbacks. ISBN 978-0-671-72501-3.

[3] Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. IX. ISBN 978-0-465-05100-7.

[4] Fossen, Thomas (2024). Facing authority: a theory of political legitimacy. New York, NY: Oxford University Press. s. 21. ISBN 978-0-19-764572-7.

[5] Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. 3. ISBN 978-0-465-05100-7.

[6] Nozick, Robert; Nagel, Thomas (2013). Anarchy, state, and utopia. [Reprint of the] original paperback edition published in 1974, 2013 edition. New York, NY: Basic Books. s. 150. ISBN 978-0-465-05100-7.

[7] Nozick, Robert (2013). Anarchy, state, and utopia. New York: Basic Books, a member of the Perseus Books Group. s. 42. ISBN 978-0-465-05100-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Sosyal ve politik felsefe
Eski	Aristoteles Augustine Çanakya Cicero Konfüçyüs Han Fei Lactantius Laozi Mensiyüs Mozi Origenes Philon Platon Plutarkhos Polybios Shang Sun Tzu Tertullianus Thukydides Valluvar Ksenophon Xun Kuang
Orta Çağ	Fârâbî Thomas Aquinas İbn Bacce İbn Rüşd Baldus Bartolus Bruni Dante Gelasius Gazzâlî Giles Gratian Gregory İbn Haldun Salisburyli John Latini Musa bin Meymun Marsilius Muhammed Nizâmülmülk Ockham Photios Gemistos Plethon İbn-i Tufeyl Wang
Erken modern	Beza Boétie Bodin Bossuet Buchanan Calvin Campanella Desiderius Erasmus Filmer Grotius Guicciardini Harrington Hayashi Hobbes James Leibniz Locke Luther Machiavelli Malebranche Milton Montaigne More Müntzer Naudé Pufendorf Sidney Spinoza Suárez
18-19. yüzyıl	Bakunin Bastiat Beccaria Bentham Blanqui Bolingbroke Bonald Burke Carlyle Comte Condorcet Constant Cortés Emerson Engels Fichte Fourier Franklin Godwin Haller Hamann Hegel Helvétius Herder Hume Jefferson Kant siyaset felsefesi Kierkegaard Le Bon Le Play Madison Maistre Marx Mazzini Mill Montesquieu Nietzsche Novalis Owen Paine Renan Rousseau Royce Sade Saint-Simon Schiller Smith Spencer Spooner de Staël Stirner Taine Thoreau Tocqueville Tucker Vico Vivekananda Voltaire Warren
20-21. yüzyıl	Adorno Agamben Ambedkar Arendt Aron Badiou Baudrillard Bauman Benoist Berlin Bernstein Burnham Butler Camus Chomsky de Beauvoir Debord Deleuze Dewey Dmowski Du Bois Dugin Durkheim Dworkin Evola Foucault Fromm Fukuyama Gandhi Gehlen Gentile Gramsci Guénon Habermas Hayek Heidegger Hoppe Huntington Irigaray Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Lenin Luxemburg MacIntyre Mansfield Mao Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Popper Kutub Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Russell Santayana Sartre Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Sun Taylor Voegelin Walzer Weber Weil Žižek
Sosyal teoriler	Anarşizm Otoriterlik Kolektivizm Hıristiyan teorileri Komünizm Cemaatçilik Çatışma teorileri Konfüçyüsçülük Uzlaşı teorisi Muhafazakârlık Sözleşmecilik Kozmopolitizm Elit teorisi Faşizm Feminist teoriler Gandizm Hindu milliyetçiliği (Hindutva) Bireycilik İslami teoriler İslamcılık Yasalcılık Liberalizm Özgürlükçülük Mohizm Monarşizm Milliyetçilik Popülizm Cumhuriyetçilik Sosyal inşacılık Sosyal yapılandırmacılık Sosyal Darwinizm Sosyalizm Pragmatizm
İlgili makaleler	Ekonomi politiğin eleştirisi İçtihat bilimi Felsefe ve ekonomi Eğitim felsefesi Tarih felsefesi Hukuk felsefesi Sosyal bilim felsefesi Siyasi etik Adalet Dizin