Puruşhanda
Puruşhanda (ya da Puruskhanda, Purushhattum, Purushhatum veya Burushattum olarak da bilinir) milattan önceki ikinci binyılın başlarında kurulmuş bir Anadolu krallığı. MÖ. 1700 yıllarında Hititler tarafından fethedilmiştir. Kısa bir süre sonra bu isim tarihten silinmiştir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]En eski Asur metinlerinde ad māt Purušḫattim olarak yazılmıştır[1] ve Puruš- kökünün Hint-Avrupa (yani Luvi dili) kökenli olabileceği öne sürülmüştür.[2] -ḫattim son eki ise kesinlikle Hattileri ifade etmektedir.[3] Bu ad, en eski Hitit metinlerinde (MÖ 1650-1500) Pu-ru-us-ha-an-da ve daha yeni metinlerde (MÖ 13. yüzyıl) Pu-u-ru-us-ha-an-da (veya -ta) olarak yazılmıştır ve bu durum modern yazım şekli olan Purušhanda'yı oluşturmuştur.[4] P/B alofon değişimi, adın Puruš-haddum, Puruš-ḫattim, Buruš-haddum, Puruš-hadim ve Puruš-handar gibi çeşitli şekillerde translitere edildiği Akad dilinden kaynaklanmaktadır.[5]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Puruşhanda henüz arkeolojik olarak tespit edilememiştir. Eski Asur metinlerinden hareketle, genel olarak Orta Anadolu bölgesinde bir siyasi varlık olarak anlaşılmaktadır.[6] Toros Dağları'ndaki gümüş madenlerine erişimi olduğu[2][7][8] ve Kilikya Kapılarını kontrol ettiği görülmektedir.[9][10] Erken Tunç Çağı sırasında Anadolu'nun “Büyük Kervan Yolu” olarak bilinen iç kesim geçidi üzerinde yer aldığı,[2] Kilikya'yı Troas ile bağladığı ileri sürülmüştür.[2] Araştırmalar, Puruşhanda'nın konumunu üç olası yere indirgemiştir.[11] Çoğunluk görüşü, buranın Acemhöyük höyüğünde bulunduğunu öne sürmektedir.[12][13] Bu höyük, 700 x 600 metre boyutlarında bir tepe olup, MÖ 3. binyıla kadar uzanan bir yerleşimi göstermektedir. Aynı döneme ait Orta Anadolu, Mezopotamya ve Kuzey Suriye seramikleri barındırır. Eski Asur dönemi boyunca var olan bir aşağı şehre, bu dönemin sonunda yanmış bir seviyeye ve eş zamanlı bir terk edilişe sahiptir.[14][15] Azınlık görüşleri ise Puruşhanda'nın ya Karahöyük höyüğünde[16] ya da Pedassa topraklarında, Konya'nın batısında bir yerde olduğunu savunmaktadır.[17]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hatti dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Acemhöyük'teki arkeolojik çalışmalar, MÖ 2659-2157 yıllarına tarihlenen Orta Anadolu, Mezopotamya ve Kuzey Suriye seramiklerinin kalıntılarını, ayrıca anıtsal yapı izlerini doğrulamıştır.[18] Etimoloji, buranın Kızılırmak Nehri'nin güneyinde, Hatti ülkesinde bir şehir olduğunu göstermektedir.
MÖ 14. yüzyıla tarihlenen "Savaş Kralı" adlı bir metin, Akad kralı Sargon’un Puruşhanda ve hükümdarı Nur-Dagan’a (veya Nur-Daggal) karşı düzenlediği hayali bir seferi anlatır.[19] Daha da eski bir efsane olan "Naram-Sin’in Kuthe Efsanesi", Puruşhanda’nın Sargon’un torununa ait olduğunu ima eder.[20] Her iki eser de anakronistik ve tarih dışıdır; ancak MÖ 24. ve 23. yüzyıllarda Akadlarla Proto-Luviler arasında, Luvilerin Anadolu’ya göçünden önce bir ilişki olduğunu ima edebilir.
Luvi dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dilbilimsel modeller, yaklaşık MÖ 2000 civarında, Orta Anadolu platosundan (modern Konya ili) kuzeye, Maraššantiya’nın batı kıvrımına (modern Ankara, Kırıkkale ve Kırşehir illerinin buluştuğu yer) kadar uzanan ortak bir Luvca konuşan devletin varlığını önermektedir.[21][22] Bu bölge, Puruşhanda krallığının egemenliğindeydi[21][21] ve etimolojisi, Hatti topraklarının Luvili elitler tarafından ele geçirildiğini düşündürmektedir.[23] Puruşhanda’nın, MÖ 1974–1836 yılları arasında Orta ve Batı Anadolu arasında bir "bakır takas merkezi" olarak işlev gördüğüne inanılmaktadır.[6] Erken Tunç Çağı’nın sonunda, MÖ 1900'lere tarihlenen anıtsal yapılarla ilgili kanıtlar bulunmaktadır.[24]
Puruşhanda, ilk olarak MÖ 19. yüzyılın sonlarına doğru Mari kayıtlarında anılmaktadır. Acemhöyük'te bulunan mühürler, iki krallık arasında önemli bir ticaretin yanı sıra kraliyet aileleri arasında hanedan evliliklerinin mümkün olduğunu göstermektedir. Bu dönemde Suriye silindir mühürleri baskın tarz olarak görülmekte ve MÖ 1786-1766 yılları arasında hüküm süren Karkamış kralı Aplahanda'nın kızı Matruna'nın mührüne benzemektedir.[17] Bazı araştırmalar, "bu şehrin Asurluların katılmadığı bir Anadolu veya Kuzey Suriye ağıyla ilişkili olduğunu" öne sürerken,[25][26] diğerleri "Asur ticari faaliyetinin en batıdaki sınırını oluşturduğunu" belirtmektedir.[27]
Hitit dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kültepe'de ortaya çıkarılan Hitit yazıtlarından oluşan Anitta Metinleri'nde[28] şehirden belirgin bir şekilde bahsedilmektedir. Burayı bölgede önemli bir güç merkezi olarak tasvir ediyorlar ve yöneticisini "Büyük Kral" (rubā'um rabi'um), diğer yöneticileri ise sadece "kral" olarak tanımlıyorlar.
Puruşhanda, MÖ 17. yüzyılda hüküm süren Hitit kralı Anitta'nın sefer hikâyelerinde tekrar karşımıza çıkar.[29] Puruşhanda krallığının, Anitta tarafından yönetilen Kaniş krallığına karşı önemli bir rakip olduğu görülmektedir. Hitit kralı, Puruşhanda'ya karşı bir savaş başlatmış ancak Anitta Metni'ne göre, bu metin daha sonra yazılmış bir Hitit kaydıdır, Puruşhanda kralı Hitit ordusuna teslim olmuştur.[29]
Savaşa gittiğimde, Puruşhanda'lı adam bana hediyeler getirdi; bana demirden bir taht ve demirden bir asa hediye etti. Ama Nesa'ya [Kanesh] döndüğümde, Puruşhanda'lı adamı yanımda götürdüm. Odaya girdiği anda, o adam benim sağımda oturacak.[30]
Metin, Puruşhanda toprakları üzerinde hüküm sürme hakkının – ofis regaliyası, taht ve asa ile simgelenen – Anitta'ya teslim edildiğini göstermektedir. Puruşhanda'nın kralı, gönüllü teslimiyeti ve soylu statüsü nedeniyle Kanesh'teki sarayda Anitta ile birlikte bulunma hakkına sahip ayrıcalıklı bir vasal durumuna düşürülmüştür. Krallık kendisi muhtemelen bu noktada varlığını yitirmiş ve Hitit egemenliğindeki topraklara katılmıştır.[29]
Krallar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Hükümdar | Tarih | Dönem | Yorum |
|---|---|---|---|
| Nur-Daggal | MÖ 2330-2200 civarı | Erken Tunç IVA (Akad Dönemi) | Akad Kralı Sargon'la aynı dönemde yaşamış efsanevi büyük kral. |
| Anitta* | MÖ 1650 civarı | Orta Tunç II | *Hitit Eski Krallığı'nın yükselişiyle krallığı fethetti. |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Luviler
- Puru (Vedik kabilesi)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Karl Hecker, Zur Beurkundung V011 Kauf und Verkauf im Altassyrischen, Die Welt des Orients 11 (1980); RIA band 11, Purušhatum, 119.
- ^ a b c d Blasweiler, Joost. "The kingdom of Purušhanda in the land Luwiya.” Arnhem, Arnhem (NL) Bronze Age, 2016. ISBN 978-90-820497-2-5.
- ^ Lewy, J. ”Hatta, Hattu, Hatti, Hattua, and ‘Old Assyrian’ Hattum." Archív Orientální; Praha Vol. 18, Iss. 3, (Nov 1, 1950): 366-441.
- ^ Neu, Erich. Der Anitta-Text. Germany, O. Harrassowitz, 1974; Der Anitta-Text, 35-36.
- ^ Benjamin Studevent-Hickman and Christopher Morgan, "Old Akkadian Period Texts," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. Mark W. Chavalas, Blackwell Sourcebooks in Ancient History I (Malden, MA; Oxford: Wiley Blackwell, 2006), 33.
- ^ a b Barjamovic, Gojko. (2011a) A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period [CNIP 38]. Copenhagen: Museum Tusculanum Press. xviii+519 pages. 12 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ Dercksen, Jan Gerrit. The old Assyrian copper trade in Anatolia, p.125-128, 170-171. Jan Gerrit Dercksen. Istanbul, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul, 1996.
- ^ Yener, K Aslihan. “The Anatolian Middle Bronze Age kingdoms and Alalakh: Mukish, Kanesh and trade.” Anatolian Studies 57 (2007): 151 - 160.
- ^ SMEA. Italy, Edizioni Quasar, 2007, p. 278.
- ^ Anatolia and the Jazira During the Old Assyrian Period, p. 67. Netherlands, Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten, 2008.
- ^ Naohiko Kawakami, "The location of Purušḫanta 8 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", AL-RÃFIDÃN, Vol. XXVII, pp. 59-64, 2006
- ^ Bryce, Trevor (2005). The kingdom of the Hittites. Oxford University Press. s. 25. ISBN 978-0-19-927908-1. -- 'The kingdom of the Hittites' at academia.edu 19 Aralık 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Forlanini, Massimo. 1977. “L’Anatolia Nord-Occidentale Nell’impero Eteo.” Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici 3-4: 291-300.
- ^ Oztan, Aliye; Ozguc, Nimet (2002). "the databases of the Archaeological Settlements of Turkey Project". Tayproject.org. Tay Project. 23 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2022.
- ^ Ozguc, Nimet (2022). "Acemhöyük (Ancient Anatolian City of Acemhoyuk-Aksaray)". transanatolie.com. Anadolu. 19 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ Kuhrt, Amélie (1995). The ancient Near East, c. 3000-330 BC. Routledge. s. 92. ISBN 978-0-415-16763-5.
- ^ a b Blasweiler, Joost. "The kingdom of Purušhanda and its relations with the kings of Mari and Kanesh.” Arnhem, Arnhem (NL) Bronze Age, 2019. ISBN 978-90-820497-5-6.
- ^ Yakar, Jak (1 Ocak 2011). "Towards an Absolute Chronology for Middle and Late Bronze Age Anatolia". Anadolu Araştırmaları. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Ocak 2025.
- ^ Studevent-Hickman, Benjamin; Morgan, Christopher (2006). "Old Akkadian Period Texts". Chavalas, Mark William (Ed.). The ancient Near East: historical sources in translation. Wiley-Blackwell. ss. 24-27. ISBN 978-0-631-23580-4.
- ^ 1. Lewy H. Anatolia in the Old Assyrian Period. In: Edwards IES, Gadd CJ, Hammond NGL, eds. The Cambridge Ancient History. The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press; 1971:707-728.
- ^ a b c Steadman, Sharon R.; McMahon, Gregory (15 Eylül 2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE) (İngilizce). OUP USA. ISBN 978-0-19-537614-2. 27 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ "Journal of Ancient History". vdi.igh.ru. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ History of Humanity: From the third millennium to the seventh century B.C., p. 549. United Kingdom: Routledge, 1994.
- ^ Efe, Turan. (2021) The Early Bronze Age in Western Anatolia. Eds. Laura Harrison, Nejat Bilgen and Asuman Kapuci. United Kingdom: State University of New York Press.
- ^ Stephen Paul Lumsden. (1990). Symbols of Power: Hittite Royal Iconography in Seal, 87. Also Briggs Buchanan 1969, The end of↵the Assyrian Colonies: The evidence of the seal, JAOS 89.4, 762.
- ^ Özgüç, Nimet: "Excavations at Acemhöyük“, Anadolu (Anatolia) 10 (1966)
- ^ Wilhelm, G. (2008). Ha̮ttuša-Boğazköy: das Hethiterreich im Spannungsfeld des Alten Orients : 6. Internationales Colloquium der Deutschen Orient-Gesellschaft, 22.-24. März 2006, Würzburg. Germany: Harrassowitz. [Academia.edu]
- ^ Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East, Volume I. London and New York: Routledge. ss. 226-27. ISBN 0-415-16763-9.
- ^ a b c Bryce, p. 39
- ^ Anitta Metni, 73-9. Bryce, s. 39'da alıntılanmıştır